Đằng sau cuộc nổi dậy chống lại sự hội nhập toàn cầu là gì?
Lawrence Summers
 |
| Các container chờ được chuyển xuống tàu tại một bến cảng ở Los Angeles. (Lucy Nicholson/Reuters) |
Kể từ khi kết thúc Thế chiến II, một sự đồng thuận rộng rãi trong việc hỗ trợ sự hội nhập kinh tế toàn cầu như là một tác lực vì hòa bình và thịnh vượng đã trở thành một trụ cột của trật tự quốc tế. Từ các hiệp định thương mại toàn cầu đến dự án thành lập Liên minh châu Âu; từ công trình của các thể chế Bretton Woods đến việc loại bỏ những hàng rào kiểm soát tràn lan vốn; từ việc mở rộng đầu tư nước ngoài trực tiếp đến những dòng người di cư gia tăng, định hướng tổng thể đã rõ. Được thúc đẩy bởi sự tiến bộ kinh tế trong nước, bởi những công nghệ chẳng hạn như việc vận chuyển bằng container và Internet để đẩy mạnh việc hội nhập, và bởi những thay đổi pháp lý trong nước và những hiệp định quốc tế giữa các nước, thế giới đã trở nên nhỏ hơn và kết nối nhiều hơn.
 |
| Hillary Clinton (1947-) |
 |
| Bernie Sanders (1941-) |
Chương trình hội nhập toàn cầu rộng rãi này đã thành công hơn mong đợi. Đã không xảy ra chiến tranh giữa các cường quốc. Các tiêu chuẩn về lối sống trên toàn cầu đã gia tăng nhanh hơn so với bất kỳ thời điểm nào trong lịch sử. Và những tiến bộ về vật chất đã xảy ra đồng thời với những tiến bộ thậm chí còn nhanh hơn trong việc đấu tranh chống đói nghèo, nâng cao vị thế của phụ nữ, giảm mù chữ và mở rộng lối sống. Một thế giới, mà số lượng điện thoại thông minh nhiều hơn số lượng người trưởng thành trong vòng một vài năm, là một thế giới mà ngày càng người có nhiều khả năng hơn bao giờ hết.
 |
| Donald Trump (1946-) |
 |
| Ted Cruz (1970-) |
Tuy nhiên, một cuộc nổi dậy chống lại sự hội nhập toàn cầu đang được vận động tại phương Tây. Bốn ứng cử viên nổi bật nhất cho chức tổng thống Hoa Kỳ — bà Hillary Clinton, Bernie Sanders, Donald Trump và Ted Cruz — tất cả đều phản đối sáng kiến thương mại tự do chính của thời kỳ này: Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương. Những đề xuất của Trump về việc xây dựng một bức tường ngăn cách Mexico, bãi bỏ các hiệp định thương mại và đàn áp người Hồi giáo là những điều được cử tri ủng hộ nhiều hơn chính ông ta. Phong trào Brexit (ghép (từ Britain và exit), nói đến việc Vương quốc Anh có thể rời bỏ Liên minh châu Âu – ND) ở Anh được nhiều người ủng hộ đáng kể và có khả năng thắng thế. Bất kỳ khía cạnh nào của dự án Liên minh châu Âu đưa ra mọi lúc để trưng cầu dân ý, thì đều thất bại. Dưới áp lực từ làn sóng người tị nạn, tính cam kết của châu Âu về việc mở cửa biên giới xem ra bị vỡ vụn. Lý do phần lớn từ những hạn chế về chính trị, sự tăng trưởng của các thể chế tài chính quốc tế đã không theo kịp sự tăng trưởng của nền kinh tế toàn cầu.
Một phần quan trọng của những gì đứng đằng sau sự phản kháng nói trên là sự thiếu kiến thức. Bất cứ ai mất việc do nhà máy được chuyển ra nước ngoài đều biết điều đó; nhiều người thất nghiệp vì những lý do tại địa phương đều đổ lỗi cho toàn cầu hóa. Nhưng không một ai nhớ ơn thương mại quốc tế, bởi vì nhờ đó mà tiền lương của họ cho phép họ mua quần áo, đồ chơi và các hàng hóa khác nhiều gấp đôi, nếu có nó. Những ai đã thành công trong lãnh vực xuất khẩu đều có xu hướng quy sự thành công đó nhờ vào chính năng lực của mình, chứ không phải nhờ vào các hiệp định quốc tế. Vì vậy, có điều chắc chắn là các nhà lãnh đạo và cộng đồng các doanh nghiệp cần giáo dục người dân biết về lợi ích của sự hội nhập toàn cầu. Nhưng vào thời điểm này, với các xu hướng đi chệch đường, thì rất khó để có thể lạc quan về những nỗ lực như vậy.
Tuy nhiên, điều cốt lõi của cuộc nổi dậy chống lại sự hội nhập toàn cầu không phải là sự thiếu hiểu biết. Đó là một cảm giác, không phải hoàn toàn không có cơ sở, về một dự án của giới tinh hoa phục vụ cho giới tinh hoa, trong đó xem nhẹ lợi ích của những người dân thường - những người xem nghị trình toàn cầu hóa là của các công ty lớn để một nước chống lại một nước khác. Họ đọc những tiết lộ trong Hồ sơ Panama và kết luận rằng toàn cầu hóa tạo cho một thiểu số may mắn cơ hội trốn thuế và các quy định mà những đối tượng còn lại không có. Và họ thấy được sự tan rã đi kèm với sự hội nhập toàn cầu, như việc các cộng đồng bị khốn khổ khi những công ty sử dụng lao động lớn thua lỗ trước các đối thủ cạnh tranh nước ngoài.
Điều gì sẽ xảy ra tiếp — và điều gì nên xảy ra? Các giới tinh hoa có thể tiếp tục theo đuổi và bảo vệ sự hội nhập toàn cầu, với hy vọng giành được một ít sự hỗ trợ của đại chúng — nhưng, với các bằng chứng của chiến dịch tranh cử tổng thống Hoa Kỳ và cuộc tranh luận về Brexit, chiến lược này có thể được triển khai đến khi kết thúc. Có nhiều khả năng xảy ra một sự gián đoạn trong việc hội nhập toàn cầu mới và trong nỗ lực bảo tồn những gì đã đạt được trong khi vẫn dựa vào công nghệ và sự tăng trưởng trong thế giới các nước đang phát triển để thúc đẩy sự hội nhập xa hơn nữa.
Những tiền lệ, đặc biệt là thời kỳ giữa các cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất và thứ hai, hầu như không cổ vũ cho sự toàn cầu hóa tự phát tiếp theo mà không có một nhà bảo lãnh mạnh mẽ cho hệ thống hoặc các thể chế toàn cầu vững chắc.
Điều hứa hẹn nhiều hơn là ý tưởng này: sự thúc đẩy hội nhập toàn cầu có thể là một quá trình từ dưới lên chứ không phải từ trên xuống. Tâm điểm có thể chuyển từ việc thúc đẩy hội nhập thành quản lý những hệ quả của nó.
 |
| Lawrence Summers (1954-) |
Điều này có nghĩa là một sự chuyển hướng từ các hiệp định thương mại quốc tế sang các hiệp định quốc tế hài hòa, trong đó những vấn đề như quyền lao động và bảo vệ môi trường sẽ được ưu tiên xử lý trước những vấn đề liên quan đến việc giao quyền cho các nhà sản xuất nước ngoài. Điều này cũng có nghĩa là dành càng nhiều nguồn vốn chính trị hơn để xử lí hàng nghìn tỷ đô-la tiền thất thoát thuế hoặc trốn tránh các quy định thông qua luồng vốn xuyên biên giới, như chúng ta đang dồn vốn ấy cho các hiệp định thương mại. Và điều này cũng có nghĩa là nhấn mạnh đến những thách thức của các bậc cha mẹ thuộc giai cấp trung lưu ở khắp nơi, những người nghi ngờ, nhưng vẫn hy vọng một cách tuyệt vọng, rằng con cái của họ có thể có được một cuộc sống tốt đẹp hơn họ.
Tác giả là giáo sư và là cựu chủ tịch của trường Đại học Harvard. Ông từng là Bộ trưởng Tài chính nhiệm kỳ 1999-2001 và cố vấn kinh tế cho Tổng thống Obama từ năm 2009 đến năm 2010.
Huỳnh Thiện Quốc Việt dịch
Nguồn: What’s behind the revolt against global integration?, WashingtonPost, April 10 2016.
