PHÂN TÍCH KINH TẾ: Cuộc chiến của Putin đối với lịch sử là một hình thức đàn áp khác trong nước

5.4.22

Cuộc chiến của Putin đối với lịch sử là một hình thức đàn áp khác trong nước

CUỘC CHIẾN CỦA PUTIN ĐỐI VỚI LỊCH SỬ LÀ MỘT HÌNH THỨC ĐÀN ÁP KHÁC TRONG NƯỚC

Búp bê matryoshka bằng gỗ truyền thống của Nga có hình Tổng thống Nga Vladimir Putin và nhà độc tài Liên Xô cũ Josef Stalin được bày bán trong một cửa hàng lưu niệm trên đường phố ở Moscow. (Ảnh AP/Alexander Zemlianichenko)

Các mục tiêu quân sự của Vladimir Putin, cho dù dựa trên nỗ lực khôi phục sự hùng vĩ của đế chế Nga hay sự hoang tưởng về lãnh thổ truyền thống của Nga, đã dẫn đến thảm kịch nhân loại về chiến tranh đang diễn ra trước thế giới ở Ukraine.

Mong muốn của Putin để đòi lại những gì ông coi là lãnh thổ Nga đã mất cũng đã mở rộng sang lĩnh vực lịch sử, gần đây nhất là những tuyên bố vô lý và không chính xác nhất về lịch sử và cương vị nhà nước của Ukraine.

Mặc dù chủ nghĩa xét lại lịch sử của Putin luôn tập trung phần lớn xung quanh các vấn đề liên quan đến Chiến tranh thế giới II và vào việc biện minh được giả định có tính lịch sử cho sự “thống nhất” với Ukraine, nó cũng có ảnh hưởng sâu sắc đến một khía cạnh khác của lịch sử Nga vốn không được chú ý nhiều - đó là nghiên cứu về sự đàn áp của chế độ Stalin ở Liên Xô.

Tháng 12 năm ngoái, Tòa án tối cao của Nga đã tiêu diệt Hiệp hội Tưởng niệm Quốc tế. Được biết đến với tên gọi là Đài tưởng niệm, nó được thành lập vào cuối những năm 1980 và được dành để lưu giữ ký ức các nạn nhân của thời kỳ khủng bố ác nghiệt của cựu Chủ tịch Liên Xô Josef Stalin, những người đã bị đưa đến các trại tù Gulag vào những năm 1930.

Tòa án Tối cao đã biện minh cho quyết định của mình bằng cách viện dẫn luật năm 2012 về “các tác nhân nước ngoài” nhằm tìm cách trừng phạt bất kỳ tổ chức nào của Nga nhận hỗ trợ tài chính từ nước ngoài.

Một kho lưu trữ khổng lồ về vụ việc Gulag

Khi nó phát triển, Đài tưởng niệm vừa trở thành một kho lưu trữ tài liệu khổng lồ về Gulag và cũng vừa là một tổ chức nhân quyền quan trọng. Việc giải tán Đài tưởng niệm, kho lưu trữ lớn nhất thế giới về sự đàn áp của chủ nghĩa Stalin và Gulag, chỉ là một trong số những ví dụ gây sốc hơn về chủ nghĩa xét lại của Putin.

Tác giả Lynne Viola sẽ thảo luận về nghiên cứu của bà về cuộc đàn áp thời Liên Xô trong một sự kiện trực tiếp vào ngày 24 tháng 3 do Tạp chí The Conversation và Hội đồng Nghiên cứu Khoa học Xã hội và Nhân văn đồng tài trợ.

Việc đóng cửa Đài tưởng niệm đi kèm với làn sóng bắt giữ những người có tiếng nói bất đồng chính kiến ở Nga vào cùng thời điểm Nga đã sẵn sàng lực lượng cho cuộc xâm lược Ukraine.

Cuộc chiến của Putin đối với lịch sử của đất nước ông ấy đã được thực hiện trong nhiều năm.

Gần như ngay sau khi Putin lên nắm quyền vào năm 1999 - và trước khi phần còn lại của thế giới có bất kỳ khái niệm nào về việc chế độ của ông sẽ phát triển ra sao - FSB (cơ quan tình báo chính của Nga và là cơ quan kế nhiệm KGB) đã đến thăm ít nhất bốn kho lưu trữ trung tâm ở Moscow, khiến các nhân viên lo sợ và ngụ ý cho mọi người hiểu rằng “thời kỳ hoàng kim” của các kho lưu trữ mở của Nga đã gần kết thúc.

Mặc dù các kho lưu trữ không đóng cửa, một số tài liệu đã được phân loại lại và việc các nhà nghiên cứu nước ngoài cộng tác với các đồng nghiệp Nga trong các dự án về tài liệu lưu trữ trở nên khó khăn hơn. Kho lưu trữ của FSB, cũng như các kho lưu trữ tối mật của “Điện Kremlin” hoặc kho lưu trữ của “Tổng thống”, phần lớn vẫn bị đóng cửa - và tuyệt đối đóng cửa đối với người nước ngoài.

Khi các nhà sử học nước ngoài được chào đón

Vào những năm 1990, không ai có thể đoán trước được cuộc tấn công chống lại lịch sử này. Ngược lại, những năm 1990 là thời điểm các kho lưu trữ mở cửa và các nhà sử học Nga và nước ngoài lần đầu tiên bắt đầu làm việc cùng nhau.

Chính phủ của Putin đã gây khó khăn hơn cho các nhà sử học khi nghiên cứu các tài liệu lưu trữ của nhà nước Nga về các hành động của nhà độc tài Liên Xô cũ Josef Stalin.

Trong hơn 30 năm, tôi đã và đang nghiên cứu về lịch sử chính trị và xã hội của Nga, bao gồm cả bạo lực trong thời đại Stalin. Tôi nhớ những ngày đầu tiên khi tôi dự định đến Cục Lưu trữ Kinh tế Nhà nước Nga để làm việc để rồi cuối cùng là tôi chỉ uống trà cả ngày với tư cách là nhà sử học khi có một nhà sử học đến gặp tôi.

Chẳng bao lâu sau, một nhóm các nhà sử học lớn tuổi và rất nổi tiếng về giai cấp nông dân Liên Xô đã đưa tôi về dưới trướng của họ, mời tôi tham gia vào một dự án hợp tác quốc tế dành riêng cho việc nghiên cứu, giải mật và công bố các tài liệu quan trọng về nông thôn Liên Xô từ năm 1927 đến năm 1939. Nhóm này thậm chí còn được bảo đảm quyền truy cập vào các kho lưu trữ của FSB, được chứng minh là một nguồn tài liệu nghiên cứu rất phong phú.

Cùng nhau, chúng tôi đã công bố sáu tập tài liệu. Chúng tôi đã ghi lại tài liệu về sự đàn áp giai cấp nông dân Liên Xô, phát hiện ra một cuộc nổi dậy rộng lớn của nông dân đối với nhà nước Liên Xô trong quá trình tập thể hóa nông nghiệp - một sáng kiến quan trọng của Stalin nhằm kiểm soát nông nghiệp và giai cấp nông dân.

Các tài liệu quan trọng đã được đưa ra ánh sáng

Chúng tôi cũng đã khám phá được các tài liệu chính về nạn đói năm 1932-33 - được gọi là Holodomar - đã giết chết hàng triệu người ở Ukraine và các khu vực khác của Liên Xô. Và các tài liệu khác được tìm thấy đã sửa đổi hiểu biết của lịch sử về Cuộc Đại khủng bố của Stalin vào cuối những năm 1930.

Nikita Khrushchev (1894-1971)

Leonid Brezhnev (1906-1982)

Đối với các đồng nghiệp người Nga của tôi, dự án này là một thành quả lao động có ý nghĩa vô cùng quan trọng.

Hầu hết các thành viên nhóm nghiên cứu đều sinh ra và lớn lên trong các làng nông dân, đã từng phục vụ trên mặt trận trong Chiến tranh thế giới II và đã bắt đầu viết lịch sử và công bố tài liệu trong những năm tương đối tự do của thời kỳ Khrushchev từ giữa những năm 1950 đến giữa những năm 1960.

V. P. Danilov, người nổi tiếng nhất trong nhóm, đã bị buộc phải im lặng khi Leonid Brezhnev thay thế Khrushchev vào năm 1964, tại một thời điểm ông chờ đợi sẽ bị bắt.

Viktor P. Danilov (1925-2004)

Khi tôi gặp Danilov vào những năm 1990, ông đã nói với tôi về tính cấp thiết của việc công bố các tài liệu lưu trữ, lập luận rằng “bất cứ điều gì đều có thể xảy ra” trong những năm tiếp theo. Ông nói, một chính phủ độc tài có thể quay trở lại và bịt miệng các nhà sử học, vì vậy mục tiêu của chúng tôi là đưa những tài liệu này vào phạm vi công cộng.

Lúc đó, tôi chỉ tin ông ấy một nửa. Hóa ra, những lời cảnh báo của Danilov đã có tính tiên tri - và vẫn tiếp tục như vậy.

Việc truy cập khó khăn hơn

Khi sang thế kỷ 21 tôi tiếp tục công việc của mình trong các kho lưu trữ, rõ ràng là việc truy cập ngày càng trở nên khó khăn hơn.

Năm 2007, tôi trở lại làm công việc lưu trữ tại thành phố Arkhangel’sk, miền bắc nước Nga, nơi tôi đã hai lần làm việc trước đó vào những năm 2000. Tôi đã bị từ chối quyền truy cập vào các tài liệu lưu trữ ở đó bất chấp văn bản của luật lẽ ra phải cho phép tôi làm việc trong các cơ quan lưu trữ của nhà nước.

Tôi được thông báo rằng tôi cần được FSB kiểm tra an ninh, một điều khiến tôi bị sốc vào thời điểm đó. Các đồng nghiệp của tôi ở Moscow cũng rất ngạc nhiên và cho rằng có thể người đứng đầu cơ quan lưu trữ đang tìm cách nhận hối lộ, điều mà về nguyên tắc tôi sẽ không bao giờ đưa ra.

Một phụ nữ tại một nghĩa trang gần St. Petersburg, Nga, đi ngang qua bức chân dung của một nạn nhân bị Liên Xô đàn áp trong cuộc Đại khủng bố dưới thời nhà độc tài Liên Xô Josef Stalin. (Ảnh AP/Dmitri Lovetsky)

Vào thời điểm đó, tôi nghĩ rằng công việc của tôi đã trở nên bất khả thi. Đó là cho đến lúc cuộc Cách mạng Euromaidan năm 2014 chứng kiến sự kết thúc của chính phủ thân Nga của Ukraine. Sau đó, tôi chuyển sự chú ý sang các kho lưu trữ của Ukraine. Lúc ấy tôi đang làm việc về chủ đề thủ phạm của vụ Đại khủng bố và cùng với một đồng nghiệp người Đức, quyết định thử vận may của mình tại kho lưu trữ SBU (trước đây là KGB) ở Kyiv.

Không giống như tình hình ở Nga, những người phụ trách các cơ quan lưu trữ Ukraine rất hào phóng mở cửa cho các nhà nghiên cứu nước ngoài. Dựa trên nghiên cứu của tôi tại các kho lưu trữ, tôi đã công bố Xét xử những kẻ thủ ác theo chủ nghĩa Stalin: Cảnh tượng từ cuộc Đại khủng bố ở Ukraine thuộc Liên Xô.

Tôi cũng tiếp tục làm theo lời khuyên của Danilov và, với sự giúp đỡ của một nhóm lớn các nhà sử học Ukraine và Nga, đã công bố năm tập tài liệu về những kẻ thủ ác Liên Xô, họ là những người chịu trách nhiệm về cái chết hoặc tình trạng bị giam giữ của hàng trăm nghìn người từ Ukraine và các khu vực thuộc Liên Xô khác do Stalin cai trị.

Đặt tài liệu trong miền công cộng

Tôi không còn quá lạc quan về tiến trình lịch sử và tác động của nó đối với các kho lưu trữ của Liên Xô cũ. Giống như các tập trước đó về vùng nông thôn của Liên Xô, các tài liệu mà nhóm nghiên cứu của chúng tôi bổ sung được hiện đang ở trong phạm vi công cộng, an toàn trước những âm mưu đế chế của Putin ở Ukraine.

May mắn thay, nhiều tổ chức lưu trữ của Ukraine đã khôn ngoan tuân theo các kế hoạch mở rộng để số hóa tài nguyên của họ, mặc dù vẫn chưa rõ tỷ lệ tài liệu đã được sao chép an toàn là bao nhiêu.

Có lẽ không phải là một sự trùng hợp ngẫu nhiên mà một chỉ thị gần đây của Putin đã ra lệnh phá hủy các tòa nhà của SBU, bao gồm cả các kho lưu trữ ở Kyiv. Việc phá hủy kho lưu trữ sẽ là một tổn thất khủng khiếp đối với các nhà sử học Ukraine và thực sự là Liên Xô cũ.

Lịch sử luôn là vũ khí ở Liên Xô cũ, một cách để kiểm soát diễn ngôn và phủ nhận sự thật của quá khứ. Putin hiện đang cố gắng kiểm soát diễn ngôn này thông qua chiến tranh và đàn áp trong nước.

Lynne Viola (1955-)

Ghi chú của người biên tập Tạp chí The Conversation: Câu chuyện này là một phần của loạt bài cũng bao gồm các cuộc phỏng vấn trực tiếp với một số học giả khoa học xã hội và nhân văn hàng đầu của Canada. Nhấp vào đây để đăng ký tham gia sự kiện miễn phí này do The Conversation và Hội đồng Nghiên cứu Khoa học Xã hội và Nhân văn đồng tài trợ.

Vài nét về tác giả

Lynne Viola là Giáo sư, Trường Các vấn đề Toàn cầu Munk, Đại học Toronto. Bà nhận được tài trợ từ SSHRC, ACLS, và các cơ quan tài trợ học thuật khác.

Người dịch: Lê Thị Hạnh

Nguồn: “Putin’s war on history is another form of domestic repression“, The Conversation, ngày 18.03.2022

----

Bài có liên quan: