GIẢI NOBEL KINH TẾ 2025 TÔN VINH QUY LUẬT KIẾN TẠO VÀ PHÁ HỦY TRONG TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ
Tác giả: John Hawkins
 |
Các nhà kinh tế học Joel Mokyr, Philippe Aghion và Peter Howitt. Ill. Niklas Elmehed (Ảnh: Nobel Prize Outreach) |
Ba nhà kinh tế học hoạt động trong lĩnh vực “tăng trưởng kinh tế dựa vào đổi mới sáng tạo” (innovation-driven economic growth) đã giành được Giải Nobel Kinh tế năm nay.
Một nửa trong tổng số 11 triệu kronor Thụy Điển (tương đương khoảng 30,4 tỷ đồng) được trao cho Joel Mokyr, nhà sử học kinh tế gốc Hà Lan đang giảng dạy tại Đại học Northwestern (Mỹ).
Nửa còn lại thuộc về Philippe Aghion, nhà kinh tế học người Pháp tại Collège de France và INSEAD, cùng Peter Howitt, nhà kinh tế học người Canada tại Đại học Brown.
Công trình tập thể của ba nhà khoa học tập trung làm rõ vai trò của đổi mới sáng tạo (innovation) trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững. Công trình này cũng làm sáng tỏ rằng trong một nền kinh tế năng động, những doanh nghiệp cũ sẽ dần biến mất để nhường chỗ cho các doanh nghiệp mới ra đời.
Đổi mới sáng tạo thúc đẩy tăng trưởng bền vững
Theo Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển, tăng trưởng kinh tế trong hai thế kỷ qua đã giúp hàng tỷ người thoát khỏi cảnh nghèo đói. Dù ngày nay điều này có vẻ bình thường, nhưng xét trong toàn bộ tiến trình lịch sử nhân loại, đây lại là một hiện tượng rất hiếm hoi.
Kể từ khoảng năm 1800, nhân loại mới bắt đầu bước vào thời kỳ tăng trưởng kinh tế liên tục, điều chưa từng xảy ra trước đó. Thực tế này cũng là một lời nhắc rằng chúng ta không nên tự mãn. Vì các chính sách sai lầm có thể khiến nền kinh tế rơi vào trì trệ một lần nữa.
Một thành viên của Ủy ban Giải Nobel Kinh tế dẫn chứng rằng ở Thụy Điển và Vương quốc Anh, trong khoảng 400 năm từ 1300 đến 1700, mức sống của người dân hầu như không được cải thiện.
Công trình nghiên cứu của Joel Mokyr cho thấy, trước Cách mạng Công nghiệp, các phát minh và đổi mới phần lớn vẫn là kết quả của thử nghiệm và sai sót, chứ chưa dựa trên nền tảng hiểu biết khoa học. Ông lập luận rằng tăng trưởng kinh tế bền vững sẽ không thể hình thành trong:
“Một thế giới có kỹ thuật nhưng không có cơ học, luyện sắt mà không có luyện kim, canh tác mà không có khoa học thổ nhưỡng, khai khoáng mà không có địa chất học, dùng sức nước mà không hiểu thủy lực, nhuộm màu mà không có hóa học hữu cơ, và hành nghề y mà không có hiểu biết về vi sinh học cùng miễn dịch học”.
Mokyr nêu ví dụ về việc tiệt trùng dụng cụ phẫu thuật. Khái niệm này đã được đề xuất từ những năm 1840 hoặc sớm hơn, nhưng nhiều bác sĩ phẫu thuật thời đó cảm thấy bị xúc phạm khi có người gợi ý rằng họ có thể là nguồn lây bệnh. Chỉ đến khi các nghiên cứu của Louis Pasteur và Joseph Lister được công bố trong thập niên 1860, vai trò của vi khuẩn gây bệnh mới được hiểu rõ và thực hành tiệt trùng mới trở nên phổ biến.
Mokyr nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xã hội sẵn sàng đón nhận các ý tưởng mới. Như Ủy ban Giải Nobel Kinh tế đã trích dẫn quan điểm của ông:
“Các chuyên viên kỹ thuật lành nghề sẵn sàng hợp tác với giới khoa học, theo cùng một môi trường xã hội cởi mở để thay đổi, những lý do khiến Cách mạng Công nghiệp khởi đầu từ Anh”.
Joel Mokyr được vinh danh vì công trình nghiên cứu sự đổi mới như một động lực thúc đẩy tăng trưởng. Ảnh: Nam Huh/AP
Những kẻ thắng và bại
Hai chủ nhân còn lại của Giải Nobel Kinh tế 2025, Philippe Aghion và Peter Howitt, nhận thấy rằng đổi mới sáng tạo hình thành cả doanh nghiệp thắng lẫn bại. Tại Mỹ, mỗi năm có khoảng 10% doanh nghiệp mới gia nhập và 10% doanh nghiệp rời khỏi thị trường. Vì vậy, để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, cần hiểu rõ cả hai quá trình kiến tạo và đào thải này.
Bài viết công bố năm 1992 của họ phát triển từ khái niệm “tăng trưởng nội sinh” (endogenous growth), tức tăng trưởng kinh tế được tạo ra bởi các yếu tố bên trong hệ thống kinh tế, chứ không phải do tác động từ bên ngoài. Lý thuyết này cũng chính là nền tảng giúp Paul Romer giành Giải Nobel Kinh tế năm 2018.
Đồng thời, công trình của họ kế thừa và mở rộng ý tưởng về “phá hủy sáng tạo” (creative destruction) do Joseph Schumpeter đề xuất từ trước.
Mô hình của Aghion và Howitt cho thấy chính phủ cần thận trọng khi thiết kế các chính sách trợ cấp nhằm khuyến khích đổi mới sáng tạo. Bởi nếu các doanh nghiệp tin rằng mọi nỗ lực đều sẽ nhanh chóng bị vượt qua (đồng nghĩa với việc mất lợi thế cạnh tranh), họ sẽ ngại đầu tư vào đổi mới sáng tạo nhiều hơn.
Công trình của hai ông cũng nhấn mạnh rằng chính phủ có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ và đào tạo lại những người lao động thất nghiệp khi các doanh nghiệp cũ bị các đối thủ sáng tạo hơn thay thế. Điều này sẽ gây dựng sự ủng hộ chính trị rộng rãi hơn đối với các chính sách khuyến khích tăng trưởng kinh tế.
“Đám mây mù” trên đường chân trời?
Cả ba chủ nhân giải thưởng đều ủng hộ tăng trưởng kinh tế, trái ngược với những lo ngại đang gia tăng về tác động của tăng trưởng vô hạn đối với hành tinh.
Tuy nhiên, trong cuộc phỏng vấn sau khi công bố giải thưởng, Philippe Aghion kêu gọi áp dụng cơ chế định giá carbon (carbon pricing) để bảo đảm tăng trưởng kinh tế có thể song hành với việc cắt giảm khí thải nhà kính.
Nhà kinh tế học người Pháp Philippe Aghion. Ảnh: Thibault Camus/AP
Ông cũng cảnh báo về những “đám mây mù” đang tụ lại, ám chỉ các hàng rào thuế quan và rào cản thương mại, có thể làm suy giảm tăng trưởng kinh tế toàn cầu.
Bên cạnh đó, Aghion nhấn mạnh rằng cần bảo đảm các nhà đổi mới hiện thời không kìm hãm những nhà đổi mới tương lai thông qua các hành vi độc quyền hoặc hạn chế cạnh tranh.
Giải Nobel “trẻ nhất”
Giải Nobel Kinh tế không nằm trong năm hạng mục gốc được nhà hóa học Alfred Nobel ghi trong di chúc năm 1895. Tên chính thức của giải thưởng là “Giải thưởng Khoa học Kinh tế do Ngân hàng Trung ương Thụy Điển sáng lập để tưởng niệm Alfred Nobel” (The Sveriges Riksbank Prize in Economic Sciences in Memory of Alfred Nobel). Lần đầu tiên giải này được trao vào năm 1969.
Việc Joel Mokyr và Peter Howitt được vinh danh năm nay tiếp tục phản ánh xu hướng thống trị của những học giả làm việc tại các trường đại học Mỹ trong lĩnh vực này. Đồng thời, giải cũng cho thấy sự mất cân bằng giới tính kéo dài, khi chỉ có 3 trong tổng số 99 nhà kinh tế từng đoạt giải là phụ nữ.
Một số ý kiến cho rằng giáo sư kinh tế Rachel Griffith, chứ không phải Mokyr, xứng đáng được chia sẻ giải thưởng năm nay cùng Aghion và Howitt. Bởi bà là đồng tác giả cuốn sách Competition and Growth (Tạm dịch: Cạnh tranh và Tăng trưởng) cùng Philippe Aghion, cũng như cùng viết một bài nghiên cứu về cạnh tranh trong kinh tế với cả hai ông.
 |
Tác giả
Trưởng Trường Chính phủ Canberra, Đại học Canberra
Tuyên bố công khai
John Hawkins không làm việc, tư vấn, sở hữu cổ phần hoặc nhận tài trợ từ bất kỳ công ty hay tổ chức nào có thể hưởng lợi từ bài viết này, và không có mối liên hệ nào liên quan ngoài vị trí công tác tại trường đại học.
Đối tác
Đại học Canberra tài trợ với tư cách là thành viên của The Conversation AU.
Hải Âu dịch
Nguồn: The 2025 Nobel economics prize honours economic creation and destruction, The Conversation, ngày 14 tháng 10 năm 2025.