NỢ QUỐC GIA CỦA HOA KỲ LÀ GÓT CHÂN ACHILLES CỦA NƯỚC NÀY, NHƯNG TRUNG QUỐC LẠI THẤY ĐÓ LÀ CƠ HỘI
 |
| Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vỗ tay tại lễ ký kết tại Đại lễ đường Nhân dân ở Bắc Kinh vào ngày 28 tháng 6 năm 2024. (Ảnh: AP, Jade Gao) |
Trung Quốc đang dần khẳng định
mình là nhân tố chính trong tổ chức mà gần đây được gọi là Phương Nam Toàn cầu, vốn là Phong trào Không liên kết trước đây. Trong
vài thập kỷ qua, Trung Quốc đã trở thành chủ nợ lớn nhất thế giới của các nước
đang phát triển. Điều đó khiến nhiều người lo ngại rằng nước này sẽ khuất phục
các đối tác thông qua “bẫy nợ” và dùng nó để thiết lập “phạm
vi ảnh hưởng bá quyền”.
Vị thế kinh tế của Trung Quốc mạnh
đến mức hiện điều này được coi là mối đe dọa chính đối với đồng đô la Mỹ. Trung
QUốc là một thành viên có ảnh hưởng của nhóm BRICS+ (bao
gồm cả Brazil, Nga, Ấn Độ và Nam Phi). Nhóm này đang nỗ lực thiết lập một thế
giới đa cực thách thức sự bá quyền của phương Tây, cụ thể là sự lãnh đạo của
Hoa Kỳ. Tôi đã phân tích vấn đề này trong một bài viết trước.
Dù không trực tiếp dùng từ “mối
đe dọa” [threat] nhưng chính quyền Hoa Kỳ hiện coi Trung Quốc là “thách thức lâu dài nghiêm trọng bậc nhất” đối với
trật tự quốc tế. Chuyện dễ hiểu khi mà mục tiêu chiến lược của Trung Quốc
là chấm dứt sự thống trị của đồng đô la Mỹ, nền
tảng của quyền bá chủ Hoa Kỳ.
Là một nhà nghiên cứu về kinh tế chính trị quốc tế tại Đại học Laval, tôi đang tìm hiểu vai trò của Trung Quốc trong quá trình phi đô la hóa thế giới.
Thành trì của đồng đô la Mỹ
Sự thống trị của đồng đô la Mỹ củng
cố quyền bá chủ của Mỹ trong trật tự quốc tế hiện nay, như nhà kinh tế học người
Pháp Denis Durand giải thích trong bài viết Guerre monétaire internationale: l'hégémonie du
dollar contestée? (Chiến tranh tiền tệ quốc tế: Quyền
bá chủ của đồng đô la bị thách thức?).
Bên cạnh thực tế rằng nhiều đồng
tiền được liên kết với đồng đô la Mỹ bằng tỉ giá cố định hoặc biên độ dao động,
đồng tiền Mỹ cũng được sử dụng ở nhiều nước Thế giới thứ ba và Đông Âu, nơi nó
được công chúng tin tưởng ở mức độ cao hơn nhiều so với các đồng tiền địa
phương. […] Hoa Kỳ là cường quốc duy nhất có thể gánh nợ nước ngoài bằng đồng
tiền của chính mình.
Vị thế bá chủ của đồng đô la Mỹ đối
với nền kinh tế thế giới được phản ánh qua tỷ trọng vượt trội của nó trong dự
trữ ngoại hối của các ngân hàng trung ương khắp thế giới. Mặc dù vị thế này đã
bị suy giảm phần nào, đồng bạc xanh vẫn vượt xa các đồng tiền khác.
Mặc dù đã giảm 12 điểm phần trăm từ năm 1999 đến năm 2021, nhưng tỷ trọng đồng đô la Mỹ trong tài sản chính thức của các ngân hàng trung ương khắp thế giới vẫn khá ổn định ở mức khoảng 58-59 phần trăm.
Đồng tiền Hoa Kỳ vẫn nhận được sự tin tưởng rộng khắp, củng cố vị thế là đồng tiền dự trữ hàng đầu. Dự trữ đô la Mỹ của các ngân hàng trung ương thế giới được đầu tư vào trái phiếu kho bạc Hoa Kỳ trên thị trường vốn Mỹ, giúp giảm chi phí huy động vốn cho cả nợ công và đầu tư tư nhân tại Hoa Kỳ.
Tuy nhiên, thu nhập mà nền kinh tế
Hoa Kỳ có được nhờ sự bá quyền của đồng đô la cũng có thể sụp đổ như một lâu
đài cát. Durand đưa ra quan điểm này khi ông viết rằng “sự bá quyền tiền tệ của Hoa Kỳ […] chỉ
được duy trì bởi lòng tin của các tác nhân kinh tế trên toàn thế giới vào đồng
đô la Mỹ”.
Có hai lý do khiến niềm tin của
thế giới vào đồng đô la Mỹ có thể giảm sút.
Đầu tiên, như Bộ trưởng Tài chính
Hoa Kỳ Janet Yellen thừa nhận trong một cuộc phỏng vấn vào tháng 4 năm 2023,
Hoa Kỳ đang sử dụng đồng đô la của mình như một công cụ để
uốn nắn kẻ thù — và cả một số đồng minh ngoan cố — theo ý mình. Điều này cuối
cùng có thể làm suy yếu vị thế bá chủ của đồng đô la.
Mặt khác, tình hình nợ của Hoa Kỳ,
đặc biệt là tính không bền vững của nó, là nguồn cơn của mối lo ngại có thể ảnh
hưởng đến sức hấp dẫn của đồng đô la với tư cách là đồng tiền dự trữ toàn cầu.
Nợ không bền vững
Đồng đô la Mỹ đã đóng vai trò
trung tâm trong hệ thống tiền tệ quốc tế kể từ năm 1944, và thậm
chí còn trở nên quan trọng hơn kể từ khi Hiệp định Bretton Woods có hiệu lực
vào năm 1959.
Hệ thống Bretton Woods dựa trên cả
vàng và đồng đô la Mỹ, đây là đồng tiền duy nhất có thể chuyển đổi sang vàng; (tính)
chuyển đổi này được cố định ở mức 35 đô la một ounce.
Chuyện đã khác vào ngày 15 tháng
8 năm 1971, do lạm phát và sự mất cân bằng ngày càng tăng trong quan hệ kinh tế
quốc tế của Hoa Kỳ, (Tổng thống Hoa Kỳ vào thời điểm đó – ND) Richard Nixon đã tuyên
bố chấm dứt tính chuyển đổi được sang vàng của đồng đô la.
Khi đồng đô la còn được neo vào
vàng, khả năng vay nợ để đáp ứng chi tiêu công của Hoa Kỳ bị hạn chế. Theo hệ
thống dựa trên vàng, với vàng là vật bảo đảm cho đồng tiền Mỹ, Hoa Kỳ chỉ có thể
vay dựa theo lượng đô la đang lưu hành và dự trữ vàng của mình.
Việc từ bỏ hệ thống dựa trên vàng đã trao cho Hoa Kỳ quyền tự do đối với khoản nợ của mình. Năm 2023, nợ công của Hoa Kỳ đã đạt hơn 33,4 nghìn tỷ đô la, gấp chín lần nợ công của họ hồi năm 1990.
Con số khổng lồ này tiếp tục làm dấy lên mối lo ngại về tính bền vững lâu dài của khoản nợ. Như Chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang Hoa Kỳ Jerome Powell đã chỉ ra, nợ của Hoa Kỳ đang tăng trưởng nhanh hơn nền kinh tế, khiến nó không bền vững trong dài hạn.
Một cơ hội cho Trung Quốc
Đây là thực tế mà Trung Quốc rõ
ràng đã nhận thức được, vì gần đây họ đã thực hiện một đợt bán tháo lượng lớn nợ
công của Hoa Kỳ. Cụ thể, từ năm 2016 đến năm 2023, Trung Quốc đã bán 600 tỷ đô la trái phiếu Mỹ.
Tuy nhiên, vào tháng 8 năm
2017, Trung Quốc là chủ nợ lớn nhất của Hoa Kỳ, đứng
trên cả Nhật Bản. Trung Quốc nắm giữ hơn 1,146 tỷ đô la trái phiếu kho bạc Mỹ, chiếm
gần 20 phần trăm tổng số nợ do tất cả các chính phủ nước ngoài nắm giữ. Bắc
Kinh hiện là chủ nợ nước ngoài lớn thứ hai của Hoa Kỳ, với khoản nợ khoảng 816 tỷ đô la.
Chắc chắn không phải ngẫu nhiên
mà trước khi thoái vốn khỏi trái phiếu Hoa Kỳ, Bắc Kinh lần đầu tiên đưa ra hệ
thống định giá vàng bằng đồng nhân dân tệ. Trên thực tế, vào ngày 19 tháng 4
năm 2016, Sàn giao dịch vàng Thượng Hải, đơn vị vận
hành giao dịch kim loại quý của Trung Quốc, đã công bố trên trang web của mình giá
chuẩn “cố định” hằng ngày đầu tiên cho vàng là 256,92 nhân dân tệ một gam.
Chính sách này là một phần trong
chiến lược của Trung Quốc nhằm biến vàng thành bảo chứng hữu hình cho đồng tiền
của họ.
Chiến lược “Vàng đổi Đô la” của
Trung Quốc
Trung Quốc cũng đang bán trái phiếu
Mỹ. Theo Bộ Tài chính Hoa Kỳ, từ tháng 3 năm 2023 đến tháng 3 năm 2024, Trung
Quốc đã bán 100 tỷ đô la trái phiếu kho bạc Hoa Kỳ,
ngoài 300 tỷ đô la mà họ đã bán trong thập kỷ qua.
Đồng thời, Trung Quốc đã thay thế khoảng một phần tư Kho bạc Hoa Kỳ được bán trong 10 năm bằng vàng, hiện tại họ là nước sản xuất và tiêu thụ vàng hàng đầu. Giống như ngân hàng trung ương Trung Quốc, các ngân hàng trung ương khác ở các nước mới nổi vẫn tiếp tục mua vàng.
Nhu cầu vàng của Trung Quốc đã được
xác nhận vào năm 2010, khi dự trữ vàng của nước này tăng lên 1.054 tấn, từ khoảng
600 tấn vào năm 2005. Mười năm sau, vào năm 2020, dự trữ vàng của họ đã tăng gần
gấp đôi một lần nữa, lên gần 2.000 tấn. Đến cuối năm 2023, với dự trữ vàng là
2.235 tấn, Trung Quốc sẽ là quốc gia có dự trữ vàng lớn thứ sáu thế giới.
Là hàng hóa thay thế đồng đô la,
vàng giúp Trung Quốc lưu trữ lợi nhuận từ thặng dư thương mại lớn của mình. Với
Sàn giao dịch vàng Thượng Hải, nơi cung cấp các hợp đồng giao dịch vàng bằng
Nhân dân tệ, Bắc Kinh đang tìm cách tăng cường sử dụng đồng tiền của mình ở nước
ngoài với mục đích thiết lập đồng Nhân dân tệ làm đồng tiền chuẩn cho nền kinh
tế toàn cầu.
Tác giả
 |
| Zakaria Sorgho |
Nghiên cứu viên cao cấp tại FERDI
& ACET-Africa và cộng tác viên nghiên cứu tại CREATE, Université Laval
Tuyên bố công khai
Zakaria Sorgho không làm việc, tư
vấn, sở hữu cổ phần trong hoặc nhận tài trợ từ bất kỳ công ty hoặc tổ chức nào
có thể hưởng lợi từ bài viết này và không có sự trực thuộc nào ngoài giới
chuyên môn của mình.
Huỳnh Thị Thanh Trúc
dịch
Nguồn: U.S. national debt is its Achilles’ heel, but China sees it as an opportunity, Theconversation, October 21, 2024.