KHỦNG HOẢNG GIA TĂNG: KHOA HỌC CÓ THỂ GIÚP NHỮNG NGƯỜI RA QUYẾT ĐỊNH CÔNG VỤ NHƯ THẾ NÀO
Tác giả:
Giáo sư, chủ nhiệm Nghiên cứu Canada
về Hệ thống Hỗ trợ Chứng cứ,
McMaster University
Giáo sư Khoa học chính trị, Đại học Laval
 |
Hành động của chính phủ khi đối mặt với những khủng hoảng ngày càng gia tăng phải được làm sáng tỏ bởi những dữ liệu chứng cứ. La Presse canadienne/Ryan Remiorz |
Nhà ở, khí hậu, chi phí sinh hoạt, sức khoẻ… Tình hình trầm trọng đến nỗi một thuật ngữ mới trở nên thịnh hành để mô tả nhiều cuộc khủng hoảng liên kết với nhau mà thế giới đang đối mặt: “khủng hoảng đa chiều” (polycrise)
Báo cáo về các rủi ro tổng thể năm 2023 của Diễn đàn kinh tế thế giới xác định đó là “toàn bộ các rủi ro tổng thể liên kết với nhau mà các hiệu ứng cộng dồn lại khiến cho tác động tổng thể vượt hơn tổng cộng các thành phần rủi ro”.
Báo cáo mô tả khủng hoảng chi phí sinh hoạt là rủi ro toàn cầu gần nhất ngay trước mắt, và khủng hoảng khí hậu là mối đe doạ lớn nhất trong tương lai mà thế giới phải đối mặt.
Hãy thêm vào đó sự phân cực xã hội và chính trị ngày càng tăng (càng ngày càng được dung dưỡng bởi những chiến dịch thông tin sai lệch), sự cạn kiệt nguồn dự trữ thực phẩm và năng lượng, tăng trưởng kinh tế thấp, cùng với những xung đột và rối loạn địa chính trị đang gia tăng, và chúng ta có môt thế giới đang bên bờ thảm hoạ.
 |
Cây bị cháy trong trận hoả hoạn năm 2016 dựng thẳng lên như lính gác ở trên một khu phố của Fort McMurray, Alberta, ngày 15 tháng năm 2024. La Presse canadienne/Jeff McIntosh |
Do đó, việc khẩn cấp là tư vấn khoa học – một hoạt động bao gồm việc tổng hợp và cung cấp cho các nghị sĩ và thành viên của chính phủ những chứng cứ khoa học tốt nhất sẵn có – cần có nhiều dữ liệu chứng cứ đáng tin cậy hơn để thực hiện tốt sứ mệnh của mình. Chính là trên nền tảng này mà tư vấn khoa học có thể định hướng cho các cấp chính quyền khi họ phải thích nghi với những thực tại mới.
Chúng tôi, một người là giáo sư tại Đại học McMaster và là đồng chủ tịch của Uỷ ban toàn cầu về các dữ liệu chứng cứ (Commission mondiale sur les données probantes), một người là giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Laval và là tổng giám đốc của Mạng lưới Pháp ngữ quốc tế mới về tư vấn khoa học RFICS (Réseau francophone international en conseil scientifique). Từ nhiều thập kỷ qua, chúng tôi đã tập trung nỗ lực để cải thiện việc tích hợp các kết quả nghiên cứu khoa học vào việc soạn thảo các chính sách công.
Những dữ liệu chứng cứ, một nhu cầu bức bách
Vào đầu tháng năm (2024), chúng tôi dự hội nghị quốc tế lần thứ năm về tư vấn khoa học cho các chính phủ (INGSA- International Network for Governmental Science Advice Conference) ở Kigali, Rwanda. Hội nghị này đã quy tụ các chuyên gia về tư vấn khoa học để thảo luận về tầm quan trọng ngày càng gia tăng của những dữ liệu chứng cứ trong việc soạn thảo các chính sách. Theo INGSA, nhu cầu này nổi bật hơn bao giờ hết trong thế giới hậu Covid của chúng ta, một thế giới bị xáo trộn bởi biến đổi khí hậu và bởi sự tiến triển của kỹ thuật số.
 |
| Các chuyên gia đã họp lại về tư vấn khoa học để thảo luận về tầm quan trọng ngày càng gia tăng của những dữ liệu chứng cứ trong việc soạn thảo các chính sách. (Mạng lưới Pháp ngữ quốc tế về tư vấn khoa học RFICS) |
Năm nay, RFICS với nhiệm vụ là nhắm đến tăng cường năng lực về tư vấn khoa học cho các chính phủ và quốc hội trong cộng đồng Pháp ngữ ở các cấp địa phương, tỉnh, quốc gia và quốc tế, đã tham gia Hội đồng thành lập Uỷ ban toàn cầu về các dữ liệu chứng cứ quy tụ hơn 70 tổ chức.
RFICS có nguồn gốc Canada, cũng như Uỷ ban toàn cầu về các dữ liệu chứng cứ. Vào năm 2021 uỷ ban này đã được thành lập nhờ một nỗ lực xuất phát từ cơ sở, nghĩa là từ một phong trào được khởi xướng bởi các tổ chức trong môi trường đại học, phi chính phủ và dân sự, để cải thiện việc sử dụng các chứng cứ nghiên cứu, trong thời thịnh vượng cũng như thời khủng hoảng. Uỷ ban này đã sưu tầm những tiến bộ quan trọng về các dữ liệu chứng cứ trong báo cáo thường niên” mới nhất, “Cập nhật 2024”.
 |
| Mathieu Ouimet (tổng giám đốc) và Anne-Marie Antchouey (đồng phụ trách một nhánh của RFICS) phát biểu tại một hoạt động xây dựng mạng lưới bên lề của Hội nghị INGSA ở Kigali. Nhiệm vụ của RFICS là nhắm đến tăng cường năng lực về tư vấn khoa học cho các chính phủ và quốc hội trong cộng đồng Pháp ngữ RFICS. |
Các nghiên cứu của Uỷ ban đã xác định những phương thức đầy hứa hẹn nhằm thúc đẩy nhanh việc sử dụng các dữ liệu chứng cứ. Ví dụ, những nghiên cứu này đã nêu ra năm phương cách giúp đẩy lùi sự thiếu hiểu biết về các dữ liệu chứng cứ trong và sau đại dịch Covid-19.
Đặc biệt uỷ ban đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc ngừng chạy theo nghiên cứu mới nhất mà cần tập trung vào những thông tin xuất phát từ những tổng hợp các chứng cứ được cập nhật liên tục. Hơn nữa, họ đã nhấn mạnh không nên chấp nhận những ý kiến cá nhân của các chuyên gia về truyền thông. Họ thiên về khuyến nghị ưu tiên chấp nhận những người có thể minh chứng cho những tuyên bố của họ với sự mô tả chi tiết cách mà họ đã nhận diện, đánh giá và diễn giải các chứng cứ mà họ dựa vào.
 |
| Uỷ ban toàn cầu về các dữ liệu chứng cứ đã tập hợp nhiều quốc gia. Ảnh do tác giả John Lavis cung cấp. |
Chính sách dựa trên các dữ liệu chứng cứ
Bây giờ đây là năm cách để các chính phủ căn cứ tốt hơn vào các chứng cứ để đối phó với nhiều mối đe doạ mà chúng ta phải đối mặt:
1) Yêu cầu các cố vấn khoa học “nêu ra công trình của họ”: Các cố vấn khoa học phải trình bày cho những người ra quyết định công vụ, bất kể họ là nghị sĩ hay thành viên của chính phủ, bằng cách cung cấp những thông tin chính xác và kiểm chứng được về các công trình của họ. Hành xử như một “tổng thầu” - một cách dùng ngôn ngữ vay mượn từ công nghiệp xây dựng -, những cố vấn khoa học này điều phối toàn bộ các hoạt động cần thiết nhằm cung ứng những chứng cứ khoa học tốt nhất có sẵn. Như hình ảnh của một nhạc trưởng, họ huy động những “công cụ” khác nhau tuỳ theo nhu cầu nhằm cung cấp một hậu thuẫn trên cơ sở các dữ liệu chứng cứ.
2) Đi xa hơn các ban tham vấn truyền thống và riêng lẻ: Các quy trình tuyển dụng chuyên gia có thể được thiết kế theo cách để có thể khai thác có hiệu quả các trình độ chuyên môn rất đa dạng, trái ngược với quy trình “những bạn bè thân hữu cùng gặp nhau bàn bạc”.
3) Thay vì vận hành hệ thống vì các chứng cứ, tốt hơn nên tạo ra một hệ thống dựa trên các chứng cứ: Một hệ thống yểm trợ bởi các chứng cứ có thể được hình thành và được tăng cường (hoặc được biến đổi – theo hình mẫu các hệ thống nghiên cứu và đổi mới sáng tạo), và không nên tuỳ thuộc vào các nhà khoa học hàng đầu hoặc các trung tâm/đội ngũ chuyên gia riêng lẻ. Trong một quốc gia hay một lĩnh vực nhất định, hệ thống này phải có thể cung cấp một cách đáng tin cậy những dạng chứng cứ cần thiết để trả lời một câu hỏi đặc thù khi có một người cần, dưới hình thức được yêu cầu, với tất cả sự dè dặt cần thiết liên quan đến tính thời sự, đặc tính và khả năng ứng dụng cục bộ của các chứng cứ (bao gồm các nhóm xứng đáng được hưởng một sự chú ý đặc biệt xét về phương diện công bằng).
4) Làm cho các chứng cứ thích ứng với câu hỏi được đặt ra thay vì dành ưu tiên cho một vài dạng chứng cứ: phân tích các dữ liệu, đánh giá và nhận thức về hành vi là ba dạng ích lợi của các chứng cứ trong số các dạng khác (chứ không phải là những phương thuốc phổ quát). Làm cho các dạng khác nhau của chứng cứ thích hợp với một nhu cầu cụ thể (với sự hỗ trợ của phương pháp MECE – chữ viết tắt của “Mutuellement Exclusives, Collectivement Exhaustives” – “không trùng lặp, không bỏ sót” - giúp tránh được những chồng chéo và bảo đảm là không có gì bị bỏ quên) và làm nổi bật những nhận định về công bằng khi xem xét các chứng cứ (và những lỗ hổng) là những khía cạnh quan trọng nhất của mô hình “tổng thầu”.
5) Thiết lập một chu trình liên tục sản xuất tri thức: Chia sẻ các năng lực là điều cốt yếu. Một hệ thống yểm trợ nhờ các chứng cứ bao gồm ba hợp phần, đó là sự hỗ trợ cực nhanh bởi các chứng cứ (trong vòng từ một đến 10 ngày làm việc), mô hình “tổng thầu” (với những đối tác dân sự), và những tổng hợp các chứng cứ sống động (với những bộ dữ liệu có thể được tải trực tuyến), tất cả những hợp phần này đều là những đổi mới quan trọng.
Cần nhắc lại rằng, cũng như đối với các chính sách công, các tư vấn khoa học dành cho nghị sĩ và những người ra quyết định phải được xây dựng dựa trên những dữ liệu và chứng cứ vững chắc. Sau hội nghị Kigali, các chuyên gia về tư vấn khoa học có thể nghiên cứu các cách tích hợp một cách có hệ thống những dữ liệu đã được hợp thức hoá và đáng tin cậy đồng thời cũng tính đến khả năng ứng dụng cục bộ trong những phân tích của họ. Cuối cùng, điều đó có thể giúp xây dựng những chính sách dựa trên những thông tin thấu đáo hơn, do đó sẽ tăng cường lòng tin của công chúng đối với những quyết định của những đại biểu và chính phủ của họ.
Người dịch: Thái Thị Ngọc Dư
Nguồn: “Les crises se multiplient: voici comment la science peut aider nos decideurs publics”, The Conversation, 28.5.2024.
