LIỆU AI GROK CỦA MUSK CÓ PHỤC VỤ CHO CHỦ NGHĨA PHÁT XÍT CÔNG NGHỆ KHÔNG?
Giáo sư liên kết, Đại Học Saint Paul
 |
Lúc tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump nhậm chức, Elon Musk hai lần giơ tay chào dường như tương tự với cách chào của Đức quốc xã. CP/AP photos |
Đầu tháng 7, bản cập nhật Grok đã gặp trục trặc nghiêm trọng: AI của Elon Musk đã tạo ra những phát ngôn bài Do Thái và tự xưng là “Mecha-Hitler”. Chưa đầy hai tuần sau, công ty phát triển Grok, xAI, đã ký được hợp đồng trị giá 200 triệu đô la với Lầu Năm Góc.
Liệu chúng ta có nên lo sợ rằng một trí tuệ nhân tạo không có rào cản sẽ tiếp liệu cho bộ máy quân sự Mỹ?
Trong số rất nhiều chatbot trên thị trường, có một chatbot nổi bật với tham vọng thoát khỏi những giới hạn của “tính đúng đắn về mặt chính trị”: Grok. Mục tiêu của trí tuệ nhân tạo phái sinh này, một công ty con của Elon Musk, là vượt qua khả năng của các đối thủ cạnh tranh (như ChatGPT, Claude, Gemini, Copilot), đồng thời tự ghi khắc trong một viễn cảnh “chống woke”[*], tức là không bị chi phối bởi sự “kiểm duyệt” hay bởi các quy tắc đạo đức quá cứng nhắc.
Ngay từ tháng 4 năm 2023, doanh nhân tỷ phú này đã khởi động dự án “TruthGPT”, với mục tiêu tạo ra “một AI tìm kiếm sự thật tối đa, cố gắng hiểu bản chất của vũ trụ”, đồng thời cung cấp một giải pháp thay thế cho “những thành kiến tự do chủ nghĩa” của ChatGPT.
Điều đáng chú ý là Musk, người đồng sáng lập OpenAI vào năm 2015 trước khi rời đi vào năm 2018 sau khi không thể trở thành CEO, đã tìm cách trả thù đối thủ Sam Altman, người đã trở thành siêu sao trong ngành công nghiệp kỹ thuật số kể từ thành công toàn cầu của ChatGPT.
 |
Là giáo sư tại Trường Đổi mới Xã hội thuộc Đại học Saint Paul ở Ottawa, nghiên cứu của tôi tập trung vào những chuyển đổi của chủ nghĩa tư bản, các tác động xã hội của trí tuệ nhân tạo và chủ nghĩa chuyên quyền đương đại. Gần đây, tôi đã xuất bản cuốn “Le capital algorithmique/Vốn Thuật toán” cùng đồng nghiệp Jonathan Martineau.
Grok, một tấm gương méo mó về chính người sáng tạo ra nó
Là sự phản ánh người sáng tạo ra nó, Grok được thiết kế để đáp trả với sự hài hước đen tối và tính cách nổi loạn, công khai thể hiện sự khinh miệt các chuẩn mực xã hội và các điều cấm kỵ. Vấn đề đầu tiên nảy sinh với xu hướng lan truyền tin giả của nó, đặc biệt là thông qua việc tích hợp với nền tảng mạng xã hội X, cũng thuộc sở hữu của Musk. Giống như các AI phái sinh khác, Grok gặp phải những thành kiến, ảo giác và điều thiếu chính xác.
Nhưng việc thiếu các cọc tiêu hướng dẫn về đạo đức và thực tế để cung cấp một chatbot “không kiểm duyệt” có thể dẫn đến những kết quả phi lý, chẳng hạn như việc tạo ra những hình ảnh chân thực về Musk và Chuột Mickey giết trẻ em, hoặc quảng bá câu chuyện về “cuộc diệt chủng người da trắng” ở Nam Phi. Ý tưởng về một AI “chống woke” ở đây dẫn đến sự khuếch đại thông tin đầu độc một cách mạnh mẽ, nhân danh một sự tự do ngôn luận vô trách nhiệm.
Khi Phe Cực Hữu ve vãn công nghệ cao
Một vấn đề thứ hai nảy sinh trong một bối cảnh chính trị, khi người đàn ông giàu nhất thế giới, cùng với toàn bộ giới tinh hoa của Thung lũng Silicon, đang tập hợp lại đằng sau chính quyền mới của Donald Trump.
Sự cam kết đáng chú ý của Musk vào chiến dịch tranh cử tổng thống của Trump, việc ông ủng hộ hệ tư tưởng phản động Dark MAGA, cách chào kiểu Đức Quốc xã vào ngày 20 tháng 1 năm 2025, hay sự ủng hộ của ông đối với đảng Sự lựa chọn cho nước Đức (AfD) đều cho thấy sự dịch chuyển của ông sang phía cực hữu trong không gian chính trị.
 |
| Trang chủ của mạng xã hội X, nơi tích hợp chatbot Grok, được hiển thị trên máy tính và điện thoại. Ảnh CP/AP |
Không hài lòng với việc AI của mình vẫn còn quá “woke” hoặc lấy lại quá nhiều những ý tưởng của các phương tiện truyền thông truyền thống, Musk đã công bố bản cập nhật Grok 4 vào đầu tháng 7. Tuy nhiên, chatbot này đã nhanh chóng tạo ra các diễn ngôn của chủ nghĩa bài Do Thái, của chủ nghĩa tân Quốc xã và của các thuyết âm mưu, tự gọi mình là “Mecha-Hitler” (công ty khởi nghiệp xAI sau đó đã xin lỗi). Điều này đáng lo ngại nhưng không có gì đáng ngạc nhiên: vật được sáng tạo thường là hình ảnh phản ánh người tạo ra nó.
Khi quyền lực công nghệ thâm nhập Nhà nước
Vấn đề thứ ba nảy sinh khi lợi ích của khu vực công và tư hội tụ đến mức ta có thể gọi đó là sự thông đồng, hoặc thậm chí là tham nhũng. Đây là một bí mật mà mọi người đều biết, nhưng Elon Musk đã được tuyển dụng làm nhân viên đặc biệt của Bộ Hiệu quả Chính phủ (DOGE) để thực hiện các khoản cắt giảm lớn trong chính quyền liên bang, trong khi doanh thu của các công ty tư nhân của ông (Tesla, SpaceX, Neuralink) thu về hơn 2,37 tỷ đô la từ các hợp đồng liên bang.
Việc sử dụng AI và logic “hành động nhanh và phá vỡ mọi thứ/move fast and break things” trong việc thực hiện các khoản cắt giảm ngân sách tự động của DOGE đã được một số tác giả mô tả là một “cuộc đảo chính được hỗ trợ bởi AI”.
Trớ trêu thay, Musk đã ký bức thư ngỏ “Pause Giant AI Experiments Pause Giant AI Experiments (Tạm dừng các Thí nghiệm AI Khổng lồ)” vào tháng 3 năm 2023, được hàng trăm nhân vật quan trọng trên khắp thế giới ủng hộ. Vào thời điểm đó, phần lớn các giới nghiên cứu, công nghiệp, khu vực công và xã hội dân sự đã kêu gọi tạm dừng phát triển AI phát sinh trước vô số rủi ro mà AI đặt ra: thông tin sai lệch, giám sát, mất việc làm, tác động môi trường, và thậm chí là sự đe dọa nền dân chủ.
Liệu chúng ta có nên để máy móc tràn ngập các kênh thông tin của mình với những lời lẽ tuyên truyền và sự dối trá? […] Những quyết định này không nên được giao phó cho các nhà lãnh đạo công nghệ không được bầu chọn. Các hệ thống AI mạnh mẽ chỉ nên được phát triển khi chúng ta chắc chắn rằng tác động của chúng sẽ tích cực và rủi ro của chúng có thể kiểm soát được”, những người ký tên cảnh báo.
Vào năm 2025, kịch bản ngược lại được áp đặt: AI phát tán ồ ạt nội dung dối trá, các quyết định trọng đại được giao cho các tác nhân tư nhân không được bầu chọn, và trí tuệ nhân tạo trở thành đòn bẩy thống trị kinh tế, chính trị và quân sự.
Sự hội tụ lớn này giữa giới tài phiệt Thung lũng Silicon và phong trào dân túy “Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại/MAGA” đôi khi được gọi là “chủ nghĩa phát xít công nghệ”. Đây không chỉ đơn thuần là sự thông đồng giữa Musk và Trump, vốn đã nhanh chóng và ngoạn mục kết thúc vào tháng 6 năm 2025 với những sự chửi rủa lẫn nhau. Đó là sự tích hợp mang tính cấu trúc của các công nghệ thuật toán vào một dự án chuyên chế.
Dự án này nhằm mục đích phá bỏ Nhà nước pháp quyền và thiết lập một Nhà nước cảnh sát, lấy cảm hứng từ Tổng thống Hungary Viktor Orban và “nền dân chủ phi tự do” của ông ta.
Từ Mecha-Hitler đến Trợ lý cho các Lực lượng Vũ trang
Một ví dụ cuối cùng về việc tích hợp AI phục vụ cho chủ nghĩa phát xít công nghệ là hợp đồng được ký kết vào giữa tháng 7 giữa xAI và Bộ Quốc phòng Hoa Kỳ.
Quân đội muốn sử dụng Grok để cung cấp “khả năng hỗ trợ chiến sĩ” và giúp “duy trì lợi thế chiến lược trước đối thủ”. Mặc dù Musk đã chính thức rời khỏi DOGE và đoạn tuyệt với Trump, AI của ông, tự gọi mình là “Mecha-Hitler”, sẽ được kết nối trực tiếp với các lực lượng vũ trang.
Thêm vào đó là việc Trump xóa bỏ hoàn toàn các quy định đối với lĩnh vực kỹ thuật số, việc thông qua Đại Dự luật Đẹp Đẽ/Big Beautiful Bill, làm bùng nổ ngân sách của cảnh sát nhập cư ICE, và dự án Stargate trị giá 500 tỷ đô la, và chúng ta đang đứng trước ngưỡng cửa của một kỷ nguyên phát xít công nghệ mới.
Phạm Như Hồ dịch
Nguồn: “Grok, l’IA de Musk est-elle au service du techno-fascisme”, The Conversation, 17.7.2025
----
Bài có liên quan: Trump, Musk: chế độ thôi miên hay đế chế của những ảo tưởng
Chú thích: [*]
“Woke”, một tính từ có nguồn gốc từ người Mỹ gốc Phi, có nghĩa là “thức tỉnh”, được dùng để mô tả một trường phái tư tưởng lên án mọi hình thức bất công và phân biệt đối xử mà các nhóm thiểu số về sắc tộc, xu hướng tình dục hoặc tôn giáo phải gánh chịu. Trường phái tư tưởng này dẫn đến việc diễn giải lại các con người, các sự kiện, các giai đoạn lịch sử phải tính đến quyền lợi của các nhóm thiểu số bị đàn áp như Phong trào Black Lives Matter sau vụ ám sát George Floyd. Có những xu hướng phát triển cực đoan như trào lưu Cancel Culture (Văn Hóa Xóa Bỏ) chủ trương loại bỏ ra khỏi không gian công cộng trong mọi lãnh vực những nhân vật, những biến cố trong đó sự phân biệt đối xử được thể hiện rõ nét - một số tượng đài vinh danh những nhân vật có tư tưởng và hành động phân biệt đối xử đã bị hạ bệ, một số nhà văn, nghệ sĩ bị tẩy chay hoặc bị xóa bỏ khỏi các bộ sưu tập.
Trường phái này, và nhất là các sự phát triển thái quá của nó đã gây ra phản ứng mạnh mẽ của những người theo trường phái chống woke/anti-woke, nhân danh chủ nghĩa phổ quát, cáo buộc trào lưu này dẫn đến sự phân mảnh xã hội khi chỉ tập trung vào quyền lợi của các nhóm thiểu số, dẫn đến những diễn ngôn bản chất hóa các nạn nhân, các cộng đồng dựa trên bản sắc tạo ra sự đối lập không thể nào khắc phục giữa các cá nhân, các cộng đồng. Trào lưu anti-woke còn tố cáo hệ tư tưởng woke dẫn đến sự áp đặt một kiếu độc tài trí tuệ của những các nhóm thiểu số tự cho mình là nạn nhân. Do đó, trong tất cả các lãnh vực, những người theo phong trào anti-woke cũng hoạt động mạnh mẽ để loại bỏ các phần tử woke, nhân danh sự bảo vệ quyền tự do tư tưởng, quyền tự do ngôn luận.
Từ woke là một từ đa nghĩa, mang nhiều sắc thái khác nhau, đôi khi đối lập với nhau tùy bối cảnh, tùy quan điểm lập trường của người sử dụng nó (woke hay anti-woke). Vi vậy từ woke cũng không được dịch ra. Các cuộc tranh luận về các trường phái, các trào lưu woke và anti-woke rất mơ hồ, thậm chí là mù mịt. Nếu trường phái Woke xuất hiện ở Mỹ vào những năm 60, đặc biệt là trong các trường đại học, thì nó đã lan tràn sang các nước khác và còn nhuộm thêm những sắc thái riêng biệt của từng nước (thí dụ cái được gọi là phong trào Hồi Giáo Cực Tả/Islamo-gauchisme ở Pháp). Nếu lúc ban đầu ảnh hưởng của các phong trào này chủ yếu giới hạn trong khuôn viên của các trường đại học ở Mỹ, thì này từ woke đã trở thành một công cụ, một lập luận chính trị để biện minh cho một chính sách như cuộc tấn công của Donald Trump vào các trường đại học lớn ở Mỹ, nơi phong trào woke đã hình thành và phát triển, nhân danh sự bảo vệ nền dân chủ (ND).
