Số phụ nữ đoạt giải Nobel Vật lý chỉ đếm trên một bàn tay – những người chiến thắng gần đây có lời khuyên cho phụ nữ trẻ trong lĩnh vực này

SỐ PHỤ NỮ ĐOẠT GIẢI NOBEL VẬT LÝ CHỈ ĐẾM TRÊN MỘT BÀN TAY – NHỮNG NGƯỜI CHIẾN THẮNG GẦN ĐÂY CÓ LỜI KHUYÊN CHO PHỤ NỮ TRẺ TRONG LĨNH VỰC NÀY

Giải Nobel được coi là một trong những huy chương danh giá nhất trong khoa học. Angela Weiss/Pool Photo qua AP, File

Trong số 225 người được trao giải Nobel Vật lý, chỉ có năm người là phụ nữ. Đây là một con số rất nhỏ, và chắc chắn là nhỏ hơn 50% – tỷ lệ phụ nữ trong dân số loài người.

Mặc dù có hàng loạt nghiên cứu chỉ ra những rào cản đối với phụ nữ trong khoa học và nhiều nỗ lực nhằm tăng cường sự đại diện của họ, vật lý vẫn là lĩnh vực do nam giới thống trị. Cứ mỗi 5 nhà vật lý thì chỉ có 1 là phụ nữ, con số này không thay đổi kể từ năm 2010.

Ba trong số năm giải Nobel Vật lý được trao cho phụ nữ đều diễn ra trong thập kỷ qua. Là một nhà vật lý nữ, tôi vô cùng phấn khích khi thấy ba phụ nữ gia nhập đội ngũ những người đoạt giải Nobel Vật lý chỉ trong vài năm gần đây.

Công trình đoạt giải Nobel

Ba nhà vật lý nữ nhận giải Nobel danh giá trong thế kỷ 21 là Donna Strickland năm 2018, Andrea Ghez năm 2020 và Anne L'Huillier năm 2023. Cả ba đều có những đóng góp quan trọng cho khoa học.

Strickland, nhà vật lý đến từ Đại học Waterloo, đã được trao giải cho công trình nghiên cứu của bà về tia laser, triển khai một phương pháp gọi là khuếch đại xung chirp.

Ghez, nhà vật lý thiên văn đến từ UCLA, đã giành giải Nobel cho công trình quan sát các ngôi sao, đặc biệt là những ngôi sao gần trung tâm Ngân Hà.

L'Huillier, nhà vật lý đến từ Đại học Lund, đã nhận giải Nobel năm 2023, cũng cho công trình nghiên cứu về tia laser.

Có những điểm chung gì trong đời sống của họ?

Thuộc nhóm thiểu số trong một lĩnh vực nghiên cứu không phải là điều dễ dàng. Việc gắn bó đủ lâu để có một sự nghiệp lẫy lừng, như ba người chiến thắng đã làm, là một thành tựu to lớn. Kể từ khi giành giải thưởng, cả ba đã kể lại hành trình nghiên cứu của họ và đưa ra lời khuyên cho thế hệ các nhà vật lý tiếp theo trong nhiều cuộc phỏng vấn. Tôi phát hiện vài điểm chung.

Donna Strickland nhận được
giải Nobel cho nghiên cứu của bà
về xung laser. Bengt Nyman/
Wikimedia Commons, CC BY

Sự nghiệp học thuật là một chặng đường dài. Cả ba người phụ nữ đều nhấn mạnh đến khoảng thời gian cần thiết để đi từ những bước đầu tiên trong nghiên cứu cho đến khi được Ủy ban Nobel công nhận. L'Huillier gọi đó là một hành trình dài.

Mặc dù việc giành giải Nobel có thể đi kèm với sức hút và danh tiếng nhất định, nhưng nếu bạn muốn nhanh chóng nhận thưởng thì có lẽ đây không phải nghề nghiệp dành cho bạn. Hiện nay, trung bình tốn 28 năm kể từ thời điểm công bố một khám phá cho tới khi nhận giải Nobel vật lý.

Bạn không thể dự đoán chủ đề khoa học cơ bản nào sẽ mang lại giải Nobel – cũng như chủ đề nào sẽ tạo ra tác động. Điều tốt nhất mà một nhà vật lý mới vào nghề có thể làm là khám phá các chủ đề khác nhau, thử những điều mới, đương đầu với khó khăn và tìm ra điều gì đó mà họ đam mê.

Andrea Ghez đã giành được
giải thưởng Nobel cho công trình
nghiên cứu về hố đen siêu lớn
của mình. BorderlineRebel/
Wikimedia Commons, CC BY-SA

Cả ba nhà nữ khoa học đều nói họ đã gặp nhiều khó khăn ra sao. Trước khi phương pháp khuếch đại xung chirp thành công, Strickland đã bắt đầu tự hỏi liệu mình có bao giờ lấy được bằng Tiến sĩ không, sau khi đã gặp quá nhiều ngõ cụt. Lần đầu tiên Ghez đề xuất dự án dẫn đến công trình nổi tiếng của mình, bà đã bị từ chối.

Cả ba đều từng nghĩ đến việc bỏ cuộc vào một thời điểm nào đó. Vì vậy, đừng nản lòng nếu bạn bị từ chối hoặc nếu người khác nói rằng bạn không thể làm được.

“Tiếp tục đi,” L'Huillier nói. “Bạn cần phải kiên trì.”

Ghez khuyên bạn nên coi những thử nghiệm không thành công là cơ hội chứ không phải thất bại.

Phim ảnh và chương trình truyền hình vẽ nên hình ảnh nhà khoa học như một kẻ lạc lõng giữa xã hội, một cá nhân làm việc đơn độc trong phòng thí nghiệm. Nhưng mọi thứ không diễn ra như vậy. Tất cả những người phụ nữ này đều làm việc theo nhóm.

Anne L'Huillier đã giành
giải Nobel cho công
trình nghiên cứu về
xung laser atto giây. 
Bengt Oberger/Wikimedia
Commons, CC BY-SA

“Khoa học là môn thể thao đồng đội. Bạn cần biết mình không biết gì và tìm kiếm sự giúp đỡ cho những gì còn thiếu”, Strickland nói.

Tìm kiếm sự giúp đỡ thường dẫn đến sự hợp tác với các nhóm nghiên cứu khác. Như Ghez nói, "Khoa học là một sự nghiệp mang đậm tính xã hội."

Và trên hết, ba người đoạt huy chương đã nhắc đến may mắn như thành phần thiết yếu cho thành công. Thế giới đầy rẫy những nhà vật lý tận tụy và thông minh giống họ nhưng lại không nhận được giải Nobel.

Chủ đề dành riêng cho phụ nữ

Strickland, Ghez và L'Huillier luôn được hỏi về những trải nghiệm làm một phụ nữ trong khoa học và quan điểm về sự đa dạng và công bằng trong vật lý. Tất cả họ đều nhấn mạnh tầm quan trọng của sự đa dạng.

Cả ba đã nhận ra vai trò quan trọng của các hình mẫu phụ nữ trong cuộc sống của họ. Để tin rằng sự nghiệp vật lý là khả thi, bạn cần phải thấy được những người trông giống bạn trong lĩnh vực này.

Họ cũng đề cập đến tầm quan trọng của mạng lưới hỗ trợ, đặc biệt là đối với phụ nữ. Có một nhóm người mà bạn tin tưởng để cổ vũ có thể hữu ích khi bạn cảm thấy chán nản.

Ba người phụ nữ cũng chia sẻ về kinh nghiệm cân bằng giữa công việc và cuộc sống. Chuyện không hề dễ dàng.

Strickland đã rời bỏ con đường học thuật tiêu chuẩn sau khi hoàn thành học bổng sau tiến sĩ để làm kỹ thuật viên để bà có thể gần gũi với chồng và lập gia đình. L'Huillier đã từ bỏ công việc của mình và chuyển từ Pháp đến Thụy Điển, nơi bà đã thất nghiệp một thời gian. Ghez đã chờ đợi nhiều năm để có con. Không có một lộ trình duy nhất. Nhưng thời gian rời xa nghiên cứu có thể mang lại cho bạn những góc nhìn mới và cảm hứng để tiến bước tiếp theo.

Họ cũng nói về cách sự đa dạng làm phong phú thêm cho chính nghiên cứu. Một nhóm cởi mở với các quan điểm khác nhau sẽ sáng tạo hơn. Làm việc trong đó cũng thú vị hơn.

Cả ba cũng chỉ ra rằng môi trường và thái độ đối với phụ nữ trong khoa học đã được cải thiện trong suốt sự nghiệp của mình và họ thấy lạc quan về tương lai. Nếu bạn tính phần trăm Giải Nobel Vật lý được trao cho phụ nữ chỉ trong thập kỷ qua, thì cứ 10 người nhận giải Nobel là có khoảng 1 người là nữ. Đối với tôi, điều này chỉ ra rằng, quả thật, mọi thứ có thể đang trở nên tốt hơn.

Và có lẽ ủy ban Nobel đang giải quyết, ít nhất là một phần, những bất bình đẳng giới có thể có trong các quy trình của họ. Ví dụ, việc thiếu đề cử phụ nữ và ảnh hưởng mà các khuôn mẫu có thể có trong các đánh giá của họ. Vì vậy, tôi rất mong đợi thông báo của năm nay.

Tác giả

Filomena Nunes

Filomena Nunes

Giáo sư Vật lý, Đại học bang Michigan

Tuyên bố công khai

Filomena Nunes không làm việc, tư vấn, sở hữu cổ phần hoặc nhận tài trợ từ bất kỳ công ty hoặc tổ chức nào được hưởng lợi từ bài viết này và không tiết lộ bất kỳ mối liên kết có liên quan nào ngoài việc bổ nhiệm làm giáo sư.

Huỳnh Thị Thanh Trúc dịch

Nguồn: You can count female physics Nobel laureates on one hand – recent winners have wisdom for young women in the field, The Conversation, Oct 1, 2024.