CUỘN GIẤY CỔ TIẾT LỘ CÂU CHUYỆN MỚI VỀ CÁI CHẾT CỦA PLATO – ĐÂY LÀ LÝ DO TẠI SAO BẠN NÊN HỒ NGHI VỀ NÓ
Tác giả: Bert van den Berg
 |
Plato và các học trò tại ngôi trường của mình, nơi ông được cho là đã được chôn cất. Nguồn ảnh: Wikimedia |
Plato thành Athens (429-347 TCN) có thể là một trong những triết gia nổi tiếng nhất của tất cả mọi thời đại. Ông là nhà tư tưởng đưa ra “thuyết về các dạng thức |forms|” và thành lập thể chế học thuật đầu tiên. Tuy nhiên, chúng ta biết rất ít về cuộc đời của ông, chẳng hạn như ông chết như thế nào, hay thậm chí ông có thể được chôn cất ở đâu.
Tuy nhiên, nghiên cứu mới đây đầy ấn tượng về giấy cói ở Herculaneum do dự án Trường phái triết học Hy Lạp ở Ý thực hiện đã đưa ra câu trả lời mới cho những câu hỏi đó.
Những cuộn giấy cói bị than hóa, được phát hiện vào thế kỷ 18 trong một biệt thự La Mã gần Herculaneum (giữa Naples và Pompeii) và được gọi là Villa dei Papyri, chứa đựng rất nhiều sự hiểu biết mà chúng ta vẫn chưa khám phá ra.
Chủ sở hữu thư viện dường như rất quan tâm đến triết học Hy Lạp, nhất là triết học của Epicurus, và đã thu thập được một thư viện lớn các cuộn giấy cói. Nhưng việc đọc 1.800 cuộn giấy tỏ ra khá khó khăn. Mặc dù quá trình cacbon hóa của chúng sau vụ phun trào của núi lửa Vesuvius vào năm 79 CN đã bảo quản các cuộn giấy, nhưng chúng rất giòn và rất khó để bóc tách từng cuộn giấy ra.
Trong số những cuộn giấy này có một cuốn sách của triết gia theo trường phái Epicurean Philodemus xứ Gadara (thế kỷ 1 tCN) về lịch sử triết học Hy Lạp, có nhan đề Sự sắp xếp của các triết gia |Arrangement of the Philosophers|.
Trong 2 thế kỷ qua, nhiều phiên bản khác nhau của Sự sắp xếp của các triết gia đã được xuất bản, mặc dù nhiều phần văn bản vẫn không thể đọc được. Nhưng nhờ kỹ thuật chụp siêu quang phổ |hyperspectral imagining|, người ta có thể phân biệt được mực đen và bề mặt tối của cuộn giấy cói đã bị than hóa. Giờ đây, chúng ta có thể đọc nhiều hơn khoảng 30% so với trước đây.
Phần mới có thể truy cập này về lịch sử ngôi trường của Plato, Học viện |Academy|, bao gồm thông tin về vị trí lăng mộ của Plato và việc cái chết của ông diễn ra như thế nào vào khoảng năm 348 tCN.
Từ những nguồn khác, chúng tôi đã thu thập được rằng Plato được chôn cất ở đâu đó trên khuôn viên của Học viện, một khu vực giống như công viên mở cửa cho công chúng ở một số khoảng thời gian nhất định, nằm bên ngoài các bức tường thành phố Athens cổ đại mà Plato đã mua và tại đó ông có ngôi trường của mình. Từ phiên bản mới của cuộn giấy cói, có vẻ như Plato “được chôn cất trong khu vườn gần mouseion”. Khu vườn này là một phần riêng tư hơn của Học viện, trong khi mouseion ám chỉ đến một ngôi đền thờ các Nàng thơ, các nữ thần âm nhạc và sự hài hòa, mà chính Plato đã dựng lên.
Tuy nhiên, trước khi mọi người đổ xô đi tìm mộ Plato, chúng ta cần phải cảnh báo. Như biên tập viên của văn bản, nhà cổ điển học người Ý Kilian Fleischer, thẳng thắn thừa nhận rằng cách ông đọc từ Hy Lạp hệ trọng etaphê (“được chôn cất”) không có nghĩa là chắc chắn [được chôn cất ở đó – ND].
 |
Một cuộn giấy cói đã bị than hóa từ Villa dei Papyri. Nguồn ảnh: Sipa US/Alamy |
Dù sao đi nữa, một địa điểm gần mouseion sẽ khá phù hợp, vì âm nhạc đóng vai trò quan trọng trong triết học của Plato. Trong tác phẩm vĩ đại Cộng hòa, Plato nhấn mạnh đến vị trí của âm nhạc trong việc giáo dục tuổi trẻ.
Ông cho rằng, nghe đúng loại nhạc và đặc biệt là đúng nhịp điệu sẽ có tác động có lợi cho tâm hồn. Trong tác phẩm cuối cùng của mình, Luật pháp, Plato sử dụng cụm từ “mousikos anêr”, nghĩa đen là “một người của các Nàng thơ”, để chỉ một người sở hữu nền giáo dục ưu tú, như loại người được Học viện khuyến khích chẳng hạn.
Niềm yêu thích của Plato dành cho các Nàng thơ làm sáng tỏ câu chuyện của Philodemus về cái chết của Plato, một đoạn khác trong cuộn giấy cói mà giờ đây chúng ta có thể đọc rõ hơn nhiều.
Theo Philodemus, vào cuối cuộc đời của mình, Plato bị sốt và rơi vào trạng thái mê sảng. Khi một cô gái Thracia, người đang chơi sáo - có lẽ để an ủi ông - chơi sai nhịp, Plato dường như tỉnh lại và phàn nàn rằng vì xuất thân man dã (có lẽ ông muốn nói đến người không phải người Hy Lạp), cô gái không thể chơi đúng nhịp.
Cuộc trao đổi này khiến người bạn đồng hành của Plato rất vui mừng, từ sự thức tỉnh này, người bạn ấy kết luận rằng tình trạng của Plato không đến nỗi nghiêm trọng. Mặc dù vậy, Plato qua đời không lâu sau đó.
Đây không phải là câu chuyện duy nhất chúng ta có về cái chết của Plato. Theo Diogenes Laertius, tác giả của một cuốn lịch sử triết học Hy Lạp khác có nhan đề Cuộc sống của các triết gia lỗi lạc |Lives of Eminent Philosophers| (thế kỷ thứ 3 CN), Plato chết tại một bữa tiệc cưới hoặc, thay vào đó, vì chấy rận.
Vậy, câu chuyện cụ thể của Philodemus, mà chúng ta không biết có những nguồn nào khác, có khả năng là có thật hay không?
Có những lý do để nghi ngờ việc này. Cái chết của các triết gia cổ đại có ý nghĩa phản ánh cuộc sống và những lời dạy của họ. Nếu không thì hậu thế sẽ rất vui khi phát minh ra một cảnh chết thích hợp trên giường.
Vì vậy, câu chuyện mới được phát hiện này về cách Plato, ngay cả trong tình trạng sốt cao, vẫn là một vị thẩm phán sáng suốt về mọi thứ liên quan tới âm nhạc, một chàng hầu chân chính của các Nàng thơ, có lẽ cho chúng ta biết nhiều hơn về cách Học viện muốn tưởng nhớ nhà sáng lập hơn là cách ông ấy thực sự qua đời.
Các từ khóa: Triết học, Lịch sử Hy Lạp, Các cuộn giấy
THÔNG TIN VỀ TÁC GIẢ
Giảng viên Ngôn ngữ và Văn hóa Cổ điển, Đại học Leiden
Tuyên bố công khai
Bert van den Berg không làm việc, tư vấn, sở hữu cổ phần hoặc nhận tài trợ từ bất kỳ công ty hoặc tổ chức nào được hưởng lợi từ bài báo này và không có những sự trực thuộc liên quan nào ngoài giới chuyên môn của mình.
Nguyễn Việt Anh dịch
Nguồn: Ancient scroll reveals new story of Plato’s death – here’s why you should be suspicious of it, The Conversation, May 03, 2024.
