MỸ CHÂM THÊM LỬA Ở TRUNG ĐÔNG
Tác giả: Stephen M. Walt (Foreign Policy)
Người dịch: Nguyễn Phú Lộc
Israel đang ngày càng gặp nguy hiểm nhưng trách nhiệm nằm ở Washington nhiều hơn là ở Tehran.
Quyết định của Iran trả đũa cuộc tấn công của Israel vào lãnh sự quán của họ ở Damascus, bằng cách tiến hành các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái và tên lửa cho thấy chính quyền Biden đã xử lý sai vấn đề ở Trung Đông như thế nào. Sau khi tự thuyết phục mình vào đêm trước cuộc tấn công của Hamas vào Israel vào ngày 7 tháng 10 năm 2023 rằng, khu vực này “yên tĩnh hơn so với nhiều thập kỷ trước”, các quan chức Hoa Kỳ kể từ đó đã phản ứng theo những cách khiến tình hình đã tồi tệ càng trở nên tồi tệ hơn. Điều tốt nhất mà người ta có thể nói để bào chữa cho họ là họ có rất nhiều bạn đồng tình: Các chính quyền Trump, Obama, Bush và Clinton vốn cũng đã tạo ra nhiều thứ tương tự.
Phản ứng của chính quyền trước cuộc tấn công tàn bạo của Hamas vào ngày 7 tháng 10 có ba mục tiêu chính. Đầu tiên, họ đã tìm cách truyền đạt sự ủng hộ kiên định dành cho Israel: ủng hộ Israel bằng các tuyên bố, thường xuyên trao đổi với các quan chức hàng đầu của Israel, bảo vệ Israel trước các cáo buộc diệt chủng, phủ quyết các nghị quyết ngừng bắn tại Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc và cung cấp cho nước này nguồn cung ứng vũ khí ổn định, những vũ khí sát thương. Thứ hai, Washington đã cố gắng ngăn chặn xung đột ở Gaza leo thang. Cuối cùng, họ đã cố gắng thuyết phục Israel hành động kiềm chế, vừa để hạn chế gây tổn hại cho dân thường Palestine vừa để giảm thiểu thiệt hại cho hình ảnh và danh tiếng của Hoa Kỳ.
Chính sách này đã thất bại vì mục tiêu của nó vốn đã có mâu thuẫn nội tại. Việc hỗ trợ vô điều kiện cho Israel khiến các nhà lãnh đạo của nước này có ít động lực để chú ý đến những lời kêu gọi kiềm chế của Mỹ, vì vậy không có gì đáng ngạc nhiên khi họ phớt lờ chúng. Gaza đã bị phá hủy, ít nhất 33.000 người Palestine (trong đó có hơn 12.000 trẻ em) đã thiệt mạng và các quan chức Mỹ hiện thừa nhận rằng thường dân ở đó đang phải đối mặt với nạn đói. Lực lượng dân quân Houthi ở Yemen tuyên bố yêu cầu ngừng bắn, tiếp tục nhắm mục tiêu vào hoạt động vận chuyển hàng hải ở Biển Đỏ; xung đột cấp độ thấp giữa Israel và Hezbollah vẫn đang âm ỉ; và bạo lực đã gia tăng mạnh mẽ ở Bờ Tây bị chiếm đóng. Và bây giờ Iran đã trả đũa vụ đánh bom lãnh sự quán của mình ngày 1 tháng 4 bằng cách tiến hành các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái và tên lửa vào Israel, làm tăng nguy cơ xảy ra một cuộc chiến thậm chí còn rộng hơn.
Bởi vì người Mỹ đã quen với cáo buộc rằng, Iran là hiện thân của cái ác, nên một số người có thể có xu hướng đổ lỗi cho Tehran về tất cả những rắc rối này. Chẳng hạn, chỉ mới tuần trước, trang chính trên tờ New York Times đã thông báo rằng Iran đang “làm tràn ngập” vũ khí ở Bờ Tây với hy vọng khuấy động tình trạng bất ổn ở đó.
Theo quan điểm của họ, Iran đang chế thêm dầu vào một khu vực vốn đã chìm trong biển lửa. Nhưng câu chuyện này còn nhiều điều hơn thế nữa, và hầu hết nó đều tác động xấu đến Hoa Kỳ.
Trước hết tôi cần nói rõ: Iran được cai trị bởi một chế độ thần quyền tàn bạo mà tôi không có thiện cảm gì, mặc dù tôi thực sự thông cảm với hàng triệu người Iran đang sống dưới sự cai trị của chế độ này và những người phải chịu đựng những tác động trừng phạt của các lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ. Một số hành động của chế độ đó – ví dụ như ủng hộ việc Nga xâm chiếm Ukraine – rất đáng bị phản đối. Nhưng những nỗ lực của họ để buôn lậu vũ khí nhỏ và các loại vũ khí khác đến Bờ Tây (hoặc Gaza) có đặc biệt tàn ác không? Và quyết định đáp trả cuộc tấn công gần đây của Israel vào lãnh sự quán của nước này – giết chết hai tướng Iran trong đợt đó – có phải là điều đáng ngạc nhiên không?
Theo Công ước Geneva, người dân sống dưới “sự chiếm đóng hiếu chiến” có quyền chống lại lực lượng chiếm đóng. Do Israel đã kiểm soát Bờ Tây và Đông Jerusalem từ năm 1967, xâm chiếm những vùng đất này với hơn 700.000 người định cư bất hợp pháp và giết hại hàng nghìn người Palestine trong suốt thời gian này, nên không có nghi ngờ gì rằng đây là một “sự chiếm đóng hiếu chiến”. Tất nhiên, các hành động phản kháng vẫn phải tuân theo luật chiến tranh, và Hamas cũng như các nhóm người Palestine khác vi phạm luật này khi tấn công thường dân Israel. Nhưng chống lại sự chiếm đóng là hợp pháp và việc giúp đỡ người dân bị bao vây để làm chuyện đó không hẳn là sai, ngay cả khi Iran làm điều này vì lý do riêng của mình chứ không phải vì cam kết sâu sắc với chính nghĩa của người Palestine.
Tương tự, quyết định trả đũa của Iran sau khi Israel ném bom lãnh sự quán và giết chết hai tướng Iran khó có thể là bằng chứng cho sự hung hăng bẩm sinh, đặc biệt là khi Tehran đã nhiều lần ra tín hiệu rằng họ không muốn mở rộng chiến tranh. Thật vậy, hành động trả đũa của họ được tiến hành theo cách đưa ra cảnh báo đáng kể cho Israel và dường như nhằm báo hiệu rằng Tehran không muốn leo thang căng thẳng hơn nữa. Như các quan chức Mỹ và Israel thường nói khi họ sử dụng vũ lực, Iran chỉ đơn giản là đang cố gắng “khôi phục khả năng răn đe”.
Chúng ta đừng quên rằng Hoa Kỳ đã “làm tràn ngập” vũ khí ở Trung Đông trong nhiều thập kỷ. Nó cung cấp cho Israel hàng tỷ USD thiết bị quân sự hiện đại mỗi năm, cùng với những cam kết lặp đi lặp lại rằng sự hỗ trợ của Mỹ là vô điều kiện.
Sự ủng hộ đó không hề suy giảm khi Israel ném bom và bỏ đói dân thường ở Gaza, và nó không bị ảnh hưởng khi Israel chào đón chuyến thăm gần đây của Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken bằng việc tuyên bố tịch thu đất đai lớn nhất của người Palestine ở Bờ Tây kể từ năm 1993. Washington không phản ứng gì khi Israel ném bom lãnh sự quán Iran, trong lúc Mỹ lên án vụ tấn công gần đây của Ecuador vào Đại sứ quán Mexico ở Quito. Thay vào đó, các quan chức hàng đầu của Lầu Năm Góc đã tới Jerusalem để thể hiện sự ủng hộ và Tổng thống Joe Biden đã nhấn mạnh rằng cam kết của ông với Israel vẫn “bền chặt”. Có gì ngạc nhiên khi các quan chức Israel tin rằng họ có thể phớt lờ lời khuyên từ Hoa Kỳ?
Các quốc gia có quyền lực không được kiểm soát có xu hướng lạm dụng nó và Israel cũng không phải là ngoại lệ. Bởi vì Israel mạnh hơn rất nhiều so với các đối tượng Palestine của mình – và cũng có năng lực hơn Iran về vấn đề đó – nên Israel có thể hành động chống lại họ mà không bị trừng phạt, và điều này thường xảy ra. Sự hỗ trợ hào phóng và vô điều kiện của Hoa Kỳ trong nhiều thập kỷ đã cho phép Israel làm bất cứ điều gì họ muốn, điều này đã góp phần khiến nền chính trị cũng như cách hành xử của nước này đối với người Palestine ngày càng trở nên cực đoan theo thời gian.
Chỉ trong những trường hợp hiếm hoi khi người Palestine có thể huy động sự phản kháng hiệu quả – như họ đã làm trong Intifada lần thứ nhất (1987-1993) – thì các nhà lãnh đạo Israel như cựu Thủ tướng Yitzhak Rabin mới buộc phải thừa nhận sự cần thiết phải thỏa hiệp và nỗ lực kiến tạo hòa bình. Thật không may, vì Israel quá mạnh, người Palestine quá yếu và các nhà hòa giải Mỹ quá nghiêng về phía Israel nên không ai trong số những người kế nhiệm Rabin sẵn sàng đưa ra cho người Palestine một thỏa thuận mà họ có thể chấp nhận.
Nếu bạn vẫn còn khó chịu vì Iran đã buôn lậu vũ khí vào Bờ Tây, hãy tự hỏi bản thân bạn sẽ cảm thấy thế nào nếu tình hình được đảo ngược. Hãy tưởng tượng rằng Ai Cập, Jordan và Syria đã giành chiến thắng trong Cuộc chiến Sáu ngày vào năm 1967, khiến hàng triệu người Israel phải chạy trốn. Hãy tưởng tượng rằng các quốc gia Ả Rập chiến thắng sau đó đã quyết định cho phép người Palestine thực hiện “quyền trở về” và thành lập một nhà nước của riêng họ ở một số hoặc toàn bộ Israel/Palestine. Giả sử thêm rằng khoảng một triệu người Do Thái ở Israel cuối cùng đã trở thành những người tị nạn không quốc tịch, bị giam giữ trong một vùng đất hẹp như Dải Gaza. Sau đó hãy tưởng tượng rằng một nhóm cựu chiến binh Irgun và những người Do Thái theo đường lối cứng rắn khác đã tổ chức một phong trào phản kháng, giành quyền kiểm soát vùng đất này và từ chối công nhận nhà nước Palestine mới. Hơn nữa, họ còn tiếp tục nhận được sự ủng hộ từ những người ủng hộ đồng cảm trên khắp thế giới và bắt đầu buôn lậu vũ khí vào vùng đất này, nơi họ dùng để tấn công các khu định cư và thị trấn gần đó ở nhà nước Palestine mới thành lập. Và sau đó giả sử rằng nhà nước Palestine phản ứng bằng cách phong tỏa và ném bom vùng đất này, khiến hàng nghìn dân thường thiệt mạng.
Trong hoàn cảnh này, bạn nghĩ chính phủ Mỹ sẽ ủng hộ bên nào? Thật vậy, liệu Hoa Kỳ có bao giờ cho phép một tình huống như thế này xảy ra không? Các câu trả lời rất rõ ràng và chúng nói lên rất nhiều về cách thức một chiều mà Hoa Kỳ tiếp cận cuộc xung đột này.
Điều trớ trêu bi thảm ở đây là các cá nhân và tổ chức ở Hoa Kỳ vốn nhiệt tình nhất trong việc bảo vệ Israel khỏi những lời chỉ trích và thúc đẩy hết chính quyền này đến chính quyền khác ủng hộ Israel, bất kể họ làm gì, trên thực tế đã gây ra thiệt hại to lớn cho đất nước mà họ đang cố gắng giúp đỡ.
Hãy xem xét “mối quan hệ đặc biệt” đã dẫn đến đâu trong 50 năm qua. Giải pháp hai nhà nước đã thất bại và câu hỏi về tương lai của người Palestine vẫn chưa được giải quyết, phần lớn là do hoạt động vận động hành lang đã khiến các tổng thống Mỹ không thể gây áp lực đáng kể lên Israel. Cuộc xâm lược thiếu sáng suốt của Israel vào Lebanon năm 1982 (một phần trong kế hoạch ngu ngốc nhằm củng cố quyền kiểm soát của Israel đối với Bờ Tây) đã dẫn đến sự nổi lên của Hezbollah, lực lượng hiện đang đe dọa Israel từ phía bắc. Thủ tướng Benjamin Netanyahu và các quan chức Israel khác đã cố gắng làm suy yếu Chính quyền Palestine và ngăn chặn tiến trình hướng tới giải pháp hai nhà nước bằng cách ngấm ngầm ủng hộ Hamas, từ đó góp phần gây ra thảm kịch ngày 7 tháng 10. Chính trị nội bộ của Israel phân cực hơn Hoa Kỳ (đó là điều rất đáng chú ý), và các hành động của nó ở Gaza, việc mà hầu hết các nhóm vận động hành lang luôn bảo vệ, đang giúp biến Israel thành một quốc gia bị ruồng bỏ. Sự ủng hộ của giới trẻ Mỹ—trong đó có nhiều người Do Thái—đang giảm dần.
Và tình huống không vui này đã cho phép Iran bảo vệ chính nghĩa của người Palestine, tiến gần hơn đến việc sở hữu vũ khí hạt nhân và cản trở những nỗ lực của Mỹ nhằm cô lập nước này. Nếu Ủy ban Công vụ Israel của Mỹ (AIPAC) và các đồng minh của họ có khả năng tự phản ánh, họ sẽ cảm thấy xấu hổ vì những gì họ đã giúp Israel gây ra cho chính mình.
Ngược lại, những người trong chúng tôi đã chỉ trích một số hành động của Israel – vì thế đã bị bôi nhọ một cách sai lầm là những người chống Do Thái, những người ghét người Do Thái, hoặc tệ hơn – trên thực tế đang khuyến nghị những chính sách có thể tốt hơn cho cả Hoa Kỳ và Israel. Nếu lời khuyên của chúng tôi được làm theo, Israel ngày nay sẽ an toàn hơn, hàng chục ngàn người Palestine vẫn còn sống, Iran sẽ không còn có bom, Trung Đông gần như chắc chắn sẽ yên bình hơn, và danh tiếng của Hoa Kỳ như một quốc gia tôn trọng nguyên tắc, bảo vệ nhân quyền và trật tự dựa trên luật lệ sẽ vẫn còn nguyên vẹn. Cuối cùng, sẽ có rất ít lý do để Iran buôn lậu vũ khí đến Bờ Tây nếu vùng đất này là một phần của nhà nước Palestine còn tồn tại, và sẽ có ít lý do hơn để các nhà lãnh đạo Iran cân nhắc xem liệu họ có thể an toàn hơn nếu sở hữu khả năng răn đe hạt nhân của riêng mình hay không.
Nhưng cho đến khi có sự thay đổi cơ bản hơn trong chính sách của Hoa Kỳ đối với Trung Đông, những khả năng đầy hy vọng đó sẽ vẫn nằm ngoài tầm với, và những sai lầm đã đưa chúng ta đến đây có thể sẽ lặp lại.
./.
Tác giả Stephen M. Walt là người phụ trách chuyên mục tại Chính sách đối ngoại và là giáo sư về quan hệ quốc tế của Robert và Renée Belfer tại Đại học Harvard. Twitter: @stephenwalt
Nguồn nguyên tác: America Fueled the Fire in the Middle East, Foreign Policy, April 14th, 2024
Nguồn bản dịch: Mỹ châm thêm lửa ở Trung Đông, DienDanKhaiPhong.Org, ngày 18 tháng 4 năm 2024
----
Bài có liên quan: Gặp hai đạo diễn Israel và Palestine của phim “No Other Land”
