Tác giả: Alain Desrosières |
Thống kê, công cụ giải phóng hay công cụ quyền lực?[1]
Sự phê phán xã hội thường dựa trên những luận chứng thống kê. Các luận chứng này nhằm thể hiện và làm hiển lộ những yêu sách về tính bình đẳng và công bằng. Tuy nhiên trong thời kì gần đây, sự tin tưởng dành cho kiểu công cụ này bị làn sóng lớn mạnh của các chính sách tân tự do làm xói mòn. Thật vậy, các chính sách này sử dụng rộng rãi những “chỉ báo” định lượng để kiểm soát những tác nhân xã hội và du họ vào thế cạnh tranh lẫn nhau thông qua những kĩ thuật như benchmarking (Bruno, 2008). Thống kê là một công cụ giải phóng hay là một công cụ quyền lực? Câu hỏi có thể có vẻ kì lạ đối với ai từng biết thời kì lạc quan của những năm từ 1950 đến 1970, khi mà thông tin do thống kê công cộng cung cấp được xem như một trong những thành tố chủ yếu của một xã hội dân chủ.
Ngày nay sự lạc quan trên có thể được tra hỏi trở lại do những cách thực hành quản lí tân tự do cách sử dụng việc định lượng hóa, cũng như do tính đến đóng góp của những nghiên cứu lịch sử và xã hội học, được tiến hành từ ba thập niên qua, về việc định lượng hóa. Đôi lúc các công trình này, một cách sai lầm, có thể gieo cảm tưởng tương đối hóa, thậm chí tước bỏ giá trị, của những luận chứng thống kê, ví dụ thông qua sự nở rộ những bài viết về sự “kiến tạo xã hội điều này hay điều khác” như được Ian Hacking (1999) phân tích một cách tinh tế. Khi lịch sử hóa và xã hội hóa những sản phẩm thống kê, các nghiên cứu đó dường như làm yếu đi tầm quan trọng của các luận chứng thống kê, bằng cách tước đi tính hiệu quả gắn liền với hình ảnh khách quan và không thiên vị của những luận chứng ấy. Những cuộc tranh luận thường xuyên về thước đo thất nghiệp hay lạm phát chỉ có thể củng cố sự nghi ngờ đối với những gì thường được giới thiệu như là những “con số không thể bàn cãi”. Tuy nhiên, các công trình này đã cho phép giữ một khoảng cách đối với những sản phẩm thống kê mà việc bàn luận, do tính kĩ thuật biểu kiến của chúng, có vẻ như chỉ dành cho các chuyên gia, và đã tạo nên những không gian tranh luận công cộng về các sản phẩm ấy, mà ví dụ tốt là những cuộc hội thảo thường xuyên được các nghiệp đoàn của thống kê công cộng tổ chức.