Tài chính hóa đã làm cho nền kinh tế trở nên mong manh hơn

TÀI CHÍNH HÓA ĐÃ LÀM CHO NỀN KINH TẾ TRỞ NÊN MONG MANH HƠN

Trần Quốc Hùng

Kể từ những năm 1980, sự tăng trưởng của các hoạt động và tài sản tài chính đã đóng vai trò ngày càng chi phối nền kinh tế của nhiều quốc gia trên thế giới. Khi khoảng cách giữa khối lượng giao dịch tài chính và giá trị tài sản tài chính trên toàn thế giới tăng lên đáng kể so với các hoạt động kinh tế cơ bản được đo bằng GDP toàn cầu – vốn đang chậm lại – các nền kinh tế trở nên mong manh hơn, dễ bị bất ổn và khủng hoảng tài chính; và ngày càng phụ thuộc vào sự hỗ trợ ngân sách và tiền tệ của chính phủ. Tuy nhiên, vì nguồn lực của họ đã bị huy động quá nhiều – do nợ chính phủ cao và thâm hụt ngân sách cũng như bảng cân đối kế toán của ngân hàng trung ương đã quá lớn – các chính phủ sẽ không dễ dàng hỗ trợ đầy đủ để ổn định các cuộc khủng hoảng lớn trong tương lai. Nói cách khác, chúng ta đang ở trong một vùng đất chưa được khảo sát; và có lẽ đó là rủi ro lớn nhất đối với nền kinh tế toàn cầu hiện nay.

Tuần lễ thế giới về an toàn AI: những nỗ lực điện toán mạnh mẽ được triển khai để thúc đẩy nghiên cứu

TUẦN LỄ THẾ GIỚI VỀ AN TOÀN A.I.: NHỮNG NỖ LỰC ĐIỆN TOÁN MẠNH MẼ ĐƯỢC TRIỂN KHAI ĐỂ THÚC ĐẨY NGHIÊN CỨU

Chính phủ Anh và Hoa Kỳ thiết lập các nỗ lực dân chủ hóa quyền truy cập vào siêu máy tính để hỗ trợ các nghiên cứu về hệ thống AI.

Nicholas Jones

Hội nghị thượng đỉnh toàn cầu cấp cao về an toàn AI đã được tổ chức tại cơ sở phá mã [code-breaking] lịch sử của Anh ở Bletchley Park. Ảnh: Chris J. Ratcliffe/Bloomberg, Getty

Hai bước quan trọng hướng tới việc giám sát của chính phủ đối với trí tuệ nhân tạo (AI) đã diễn ra trong tuần này tại Hoa Kỳ và Vương quốc Anh. Cả hai sáng kiến ​​đều thể hiện động thái của hai quốc gia là tăng cường năng lực nghiên cứu AI, và bao gồm nỗ lực mở rộng khả năng tiếp cận các siêu máy tính mạnh mẽ cần thiết để huấn luyện hệ thống AI.

Vào ngày 30 tháng 10, Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden đã ký sắc lệnh điều hành AI đầu tiên của quốc gia, với rất nhiều chỉ thị dành cho các cơ quan liên bang Hoa Kỳ nhằm hướng dẫn sử dụng AI – và đặt ra các hàng rào bảo vệ trước công nghệ. Và vào ngày 1-2 tháng 11, Vương quốc Anh đã tổ chức Hội nghị thượng đỉnh về an toàn AI cấp cao, do Thủ tướng Rishi Sunak triệu tập, với đại diện từ hơn hai tá quốc gia và các công ty công nghệ bao gồm Microsoft và Meta. Hội nghị, được tổ chức tại cơ sở phá mã thời chiến nổi tiếng Bletchley Park gần Milton Keynes, đã đề ra Tuyên bố Bletchley, đồng ý việc đánh giá và quản lý tốt hơn các rủi ro của AI 'tân tiến' mạnh mẽ – các hệ thống tiên tiến có thể được sử dụng để phát triển những công nghệ đầy rủi ro, chẳng hạn như vũ khí sinh học.

Yoshua Bengio, nhà tiên phong về AI và giám đốc khoa học của Mila, Viện AI Quebec ở Canada, người đã tham dự hội nghị thượng đỉnh, cho biết: “Chúng ta đang nói về thứ AI chưa tồn tại – những AI sẽ ra mắt vào năm tới”.

Đọc lại Adam Smith ngày nay: “bàn tay vô hình”, lời tụng ca chủ nghĩa tự do?

ĐỌC LẠI ADAM SMITH NGÀY NAY: “BÀN TAY VÔ HÌNH”, LỜI TỤNG CA CHỦ NGHĨA TỰ DO?

Adam Smith công bố năm 1776 cuốn “Của cải các dân tộc” và được đánh giá là tác phẩm nền tảng của kinh tế học. Shutterstock

André Lapidus

Giáo sư danh dự Đại học Paris 1 Panthéon-Sorbonne

Đây phải là một trong những đoạn nổi tiếng nhất trong tác phẩm Của cải các dân tộc của Adam Smith, nhân vật lỗi lạc của phong trào Ánh sáng Ireland, được xuất bản vào năm 1778. Một đoạn được nhiều thế hệ học sinh và sinh viên đọc và bình luận và nói chung đồng thuận rằng nó tổng hợp, thông qua ẩn dụ “bàn tay vô hình”, chủ nghĩa tự do của Smith trong lĩnh vực kinh tế. Hình dung cách một cá nhân sử dụng tư bản của mình, Smith quan sát trong chương 2 của quyển 4:

“Khi hướng ngành sản xuất của anh ta vào việc làm ra những sản phẩm có giá trị cao nhất, anh ta chỉ có ý định là thu được nhiều lợi nhuận cho chính mình. Trong trường hợp này cũng như trong nhiều trường hợp khác, anh ta được dẫn dắt bởi một bàn tay vô hình để thực hiện một mục đích mà anh ta không hề nghĩ đến [...] Khi theo đuổi lợi ích riêng, anh ta thực ra đã thúc đẩy lợi ích chung của toàn xã hội nhiều hơn là khi thực sự có ý định là như vậy.”^[1]

Không phải là không cần đến luận chứng khi kiến giải đôi câu trên như là sự biểu biện của một quan điểm tự do. Và học sinh và sinh viên nào cả gan nghi ngờ quan điểm này không phải lúc nào cũng thuyết phục được những người chấm bài họ. Tuy nhiên bàn luận tính xác đáng của nghi vấn này là lan truyền cuộc tranh luận công khai chưa bao giờ chấm dứt kể từ thời Smith qua đó ý tưởng cho rằng một thị trường được giải phóng khỏi những ràng buộc có thể hoàn thành những mục đích tốt nhất cho mọi người vấp phải tính hiển nhiên của những sai sót trong quan điểm này, vốn đòi hỏi những biện pháp hành động khác.

Phương Nam Toàn Cầu đang nổi lên - nhưng chính xác Phương Nam Toàn Cầu là gì?

PHƯƠNG NAM TOÀN CẦU ĐANG NỔI LÊN - NHƯNG CHÍNH XÁC PHƯƠNG NAM TOÀN CẦU LÀ GÌ?

Tác giả: Jorge Heine

Giám đốc lâm thời của Trung tâm Nghiên cứu Tương lai Tầm xa Frederick S. Pardee, Đại học Boston

Thành viên của Trung tâm Nghiên cứu Toàn cầu Wilson và thành viên nghiên cứu cấp cao tại Trung tâm Trung Quốc và Toàn cầu hóa, cựu đại sứ Chile tại Trung Quốc, Ấn Độ và Nam Phi.

The world turned upside down. iStock/Getty Images Plus

Việc nhiều quốc gia hàng đầu ở Châu Phi, Châu Á và Châu Mỹ Latinh không sẵn lòng đứng về phía NATO trong cuộc chiến ở Ukraine đã một lần nữa làm nổi bật thuật ngữ “Phương Nam Toàn Cầu/Global South”.

Một tiêu đề gần đây đặt câu hỏi: “Tại sao lại có nhiều nước của Phương Nam Toàn Cầu ủng hộ Nga?”; một tiêu đề khác tuyên bố: “Ukraine tranh thủ ‘Phương Nam Toàn Cầu’ nhằm thách thức Nga”.

Nhưng thuật ngữ đó có nghĩa là gì và tại sao nó lại trở nên phổ biến trong những năm gần đây?

Phương Nam Toàn Cầu chỉ nhiều quốc gia khác nhau trên thế giới đôi khi được mô tả là “đang phát triển”, “kém phát triển hơn” hoặc “kém phát triển”. Nhiều quốc gia trong số này - mặc dù không phải tất cả - đều nằm ở Nam bán cầu, phần lớn ở Châu Phi, Châu Á và Châu Mỹ Latinh.

Nhìn chung, các quốc gia này nghèo hơn, có mức độ bất bình đẳng thu nhập cao hơn và có tuổi thọ thấp hơn cũng như điều kiện sống khắc nghiệt hơn so với các quốc gia ở “Phương Bắc Toàn Cầu/Global North” - tức là các quốc gia giàu có hơn chủ yếu nằm ở Bắc Mỹ và Châu Âu, cộng thêm một số quốc gia ở Bắc Mỹ, Châu Đại Dương và những nơi khác.

Liệu nông nghiệp có được toán học cứu rỗi?

LIỆU NÔNG NGHIỆP CÓ ĐƯỢC TOÁN HỌC CỨU RỖI?

Jérémie Wainstain

Tóm tắt  Trong nông nghiệp, nhiều vấn đề nghiêm trọng đang đặt ra trước mắt chúng ta: an ninh lương thực, sinh thái nông nghiệp, phi cacbon hóa, phục hồi đất đai.  Nitrat và cơ giới hóa đã giúp làm tăng năng suất nông nghiệp một cách thần kỳ, nhưng lại tiêu thụ hydrocacbon.  Có thể duy trì năng suất cao trong khi xanh hóa nông nghiệp bằng cách biện luận ở cấp độ hệ thống lương thực thực phẩm, và bằng cách cải thiện sự phối hợp giữa người sản xuất, người tiêu dùng, nhà phân phối và các nhà đầu tư tài chính.  Vì thế, thách thức là nên mô hình hóa tốt hơn: nhiều dữ liệu hơn, chia sẻ thông tin nhiều hơn, và khai thác thông tin tốt hơn, cùng với các mô hình phức tạp hơn, tích hợp nông học, thời tiết và thị trường. Có thể thực hiện việc toán học hóa nông nghiệp thông qua một quá trình nền tảng hóa lương thực thực phẩm châu Âu, cho phép chia sẻ dữ liệu giữa tất cả các tác nhân.

Khi nghĩ về nông nghiệp của ngày mai, ông nhấn mạnh đến sự cần thiết phải biện luận ở cấp độ hệ thống lương thực thực phẩm. Liệu có quên đi trái tim của hệ thống này là sản xuất?

Chính đó là cách tốt hơn hết để bàn lại vấn đề nông nghiệp tương lai, và mở ra không gian để suy ngẫm. Hệ thống lương thực thực phẩm nằm ở hợp lưu của nhiều bối cảnh khác nhau: phân phối, tiêu dùng và sản xuất. Trước đây, sản xuất là một chức năng trực tiếp của ba nhân tố: đất đai, động vật, con người. Tập hợp nói trên đã tạo ra năng suất cao hơn nhờ vào cơ giới hóa và nitrat, có nghĩa là nhờ vào hydrocacbon. Chúng ta đang ăn được nhờ vào dầu hỏa! Liệu có thể duy trì năng suất này mà không cần dầu hỏa hay không? Đây là tất cả vấn đề của ngày nay, và là một vấn đề rất khó giải quyết nếu chỉ chăm chăm vào sản xuất.

Trải nghiệm khách hàng, động cơ đổi mới và tăng trưởng bền vững

TRẢI NGHIỆM KHÁCH HÀNG, ĐỘNG CƠ ĐỔI MỚI VÀ TĂNG TRƯỞNG BỀN VỮNG

Dominique Gribot-Carroz | 20/02/2023

Mùa hè năm 2022, trong môi trường tài chính ngày càng khó khăn, Contentsquare, một công ty cung cấp các giải pháp phân tích trải nghiệm trực tuyến, đã vung ra 600 triệu đô la để thực hiện chương trình “trải nghiệm khách hàng của tương lai.”

Cả một biểu tượng cho trải nghiệm khách hàng^[1]!

Trải nghiệm khách hàng, vốn đã trở thành một ngành học, một nghề đa diện, dường như đang trải qua một thời đại hoàng kim, nhờ các công cụ và dữ liệu ngày càng tinh vi hơn.

Khi nói đến thời đại hoàng kim là nói đến “mỏ vàng”: biết cách quản trị trải nghiệm khách hàng đến mức xuất sắc sẽ mở ra nhiều tiềm năng sáng tạo giá trị bền vững.

Đó cũng là một mỏ tài năng: trải nghiệm khách hàng mở ra những cơ hội mới, đặc biệt đối với những ứng viên tìm việc có chuyên môn về thống kê học và định lượng học, như các sinh viên tốt nghiệp trường ENSAE.

Vì thế, xin chào mừng các bạn đến với một thế giới nơi mà dữ liệu là vua, nơi mà các phân tích không ngừng được cải thiện gần như theo thời gian thực!

Trải nghiệm khách hàng thống trị một vương quốc rộng lớn, luôn đổi mới với tốc độ tối đa, trong mọi lĩnh vực hoạt động có sự cạnh tranh dưới một hình thức nào đó.

Có vài người còn loan báo một mô hình xã hội mới, một chủ nghĩa tư bản tập trung vào giá trị cho khách hàng, đối lập với chủ nghĩa tư bản truyền thống, vốn chỉ quan tâm đến việc tối đa hóa lợi nhuận của cổ đông.

Trong mọi trường hợp, hơn bao giờ hết, sự chính trực và tôn trọng người khác (và khách hàng) là điều cần thiết để hướng dẫn hành động của các doanh nghiệp, vượt ra ngoài sự theo đuổi lợi nhuận thuần túy và sự tuân thủ đơn thuần các quy định.

Tuổi trẻ Trung Quốc rất ổn!

TUỔI TRẺ TRUNG QUỐC RẤT ỔN!

Tác giả: David Bartel^[*]

Thay vì tuân theo đòi hỏi của xã hội về sự thành công, một bộ phận của tuổi trẻ Trung Quốc chọn “nằm dài” (tang ping), đến độ “buông bỏ” (bailan) (Nguồn: SCMP)

“Nằm dài”, “buông bỏ” những đòi hỏi của xã hội, tiêu hết đồng lương của mình vào cuối tháng… Một bộ phận những người trẻ Trung Quốc, đi tìm một ý nghĩa của cuộc sống khác với những người lớn tuổi và với chủ nghĩa phát triển, chọn rút lui khỏi cuộc đua tranh kinh tế-xã hội gắn liền với Trung Quốc của các cuộc Cải cách và gắt gao hơn nữa bởi “giấc mộng Trung Hoa” của Tập Cận Bình.

Trong những năm 1990, người Nhật đã sáng chế ra karōshi (過労死), chết vì làm việc quá sức. Năm 2016, may thay chính phủ Nhật Bản đã làm chủ được sự việc và năm 2019, chính phủ đã giới hạn số giờ làm thêm mỗi tháng là 100 giờ! Đối với Makoto Iwashi, thuộc hiệp hội Nhật về quyền của người lao động, chính phủ chỉ đơn giản nói: “Nếu bạn làm việc nhiều đến thế, bạn có thể chết – nhưng bạn có thể làm việc nhiều như thế.”

Vào thời kỳ đó, phương Tây bỏ qua những lời phê bình bằng cách chỉ ra những gốc rễ văn hóa của một sự sai lạc như thế và chúng sẽ không xảy ra “ở nơi chúng ta”. Tuy nhiên, Tổ chức Y tế thế giới và Tổ chức Lao động thế giới đã công bố một nghiên cứu vào tháng ba năm 2021, trong đó họ thông báo rằng vào năm 2016, trên toàn thế giới, có 745.000 người chết hoặc vì tai biến mạch máu não, hoặc do thiếu máu cơ tim trực tiếp liên quan đến những tuần làm việc ít nhất là 55 giờ. Vậy là vấn đề đã lan rộng ra quốc tế và từ nay vượt khỏi những người bạn Nhật chăm chỉ để đặt câu hỏi về mối quan hệ của chúng ta đối với lao động ăn lương.

Kĩ sư-triết gia: những nhà tư tưởng của tương lai, những người hành động

KỸ SƯ-TRIẾT GIA: NHỮNG NHÀ TƯ TƯỞNG CỦA TƯƠNG LAI, NHỮNG NGƯỜI HÀNH ĐỘNG

Tác giả: François L’Yvonnet

Giáo sư triết học, phụ trách xuất bản

Richard Robert ghi lại

Tóm tắt Nếu sự tư biện triết học truyền thống gặp khó khăn trong việc tìm một chỗ đứng ngày nay, thì nổi lên một gương mặt mới: người kỹ sư-triết gia. Là người quan sát và là tác nhân của những diễn biến công nghệ đang biến đổi thế giới của chúng ta, kỹ sư-triết gia có một cảm nhận sâu sắc về lợi ích chung và tự cảm thấy mang một trách nhiệm. Kỹ sư-triết gia sống trong một thời kỳ bị ám ảnh bởi các cuộc khủng hoảng: vậy là họ dựa vào những lời hứa bị phản bội của quá khứ để soi sáng những biến đổi tương lai. Ngày nay đổi mới sáng tạo hòa hợp cùng tự nhiên, thay vì tìm cách chế ngự nó như trong triết lý cổ điển. Kỹ sư-triết gia đề nghị một cách nhìn nhấn mạnh đến sự hòa nhập hoạt động của con người vào một môi trường, đó là sinh thái theo nghĩa chính xác của thuật ngữ này.

Ngày trước Pascal và Leibniz là hiện thân của hình ảnh triết gia nhà khoa học. Có phải hình ảnh này đã biến mất?

François L’Yvonnet

Thế kỷ XX đã có một biến đổi to lớn, với sự phát triển và lan rộng chưa từng có của các tri thức khoa học và kỹ thuật, sự lan rộng này hạn chế những tham vọng của triết học truyền thống về sự quan tâm của mình đối với tất cả các tri thức, như Bergson vẫn còn làm. Các khoa học trở nên độc lập, và sự tư biện triết học khó tìm được chỗ đứng của mình.

Nhưng cùng lúc ta thấy nổi lên một gương mặt mới: kỹ sư-triết gia. Họ không là hiện thân của một trường phái cụ thể, cho dù số người đại diện của họ xuất thân từ cùng một trường đại học (alma mater), là trường trọng điểm Đại học Bách khoa (École polytechnique). Điều mà họ có chung, và không phải là không có mối liên hệ với việc phục vụ Nhà nước được kết hợp với ngôi trường này, là một sự quan tâm sâu sắc đến lợi ích chung, dựa trên nhận thức về một trách nhiệm. Là những thành viên của tầng lớp tinh hoa được định hướng để điều hành đất nước (hoặc chí ít là điều hành các tổ chức quan trọng), họ thấy mình mang ơn. Họ cũng là những kỹ sư tổng quát, nắm vững một diện rộng các kiến thức thực hành và lý thuyết, và họ quan sát sát sao những diễn biến công nghệ đang biến đổi thế giới: nhiệm vụ của họ là làm sáng tỏ những diễn biến này.

Noam Chomsky và Trí tuệ nhân tạo

NOAM CHOMSKY VÀ TRÍ TUỆ NHÂN TẠO

Tác giả: Michael Hesse
Người dịch: Nguyễn Hàn Giang

Nhà ngôn ngữ học Noam Chomsky nhận ra sự khác biệt cơ bản giữa học máy [Machine Learning] và tư duy của con người. [ND: Kể từ thập niên 1970 cho đến nay, Chomsky luôn được thừa nhận là một trong những nhà ngôn ngữ học hàng đầu của Mỹ cũng như của thế giới].

Sống trong thời kỳ đầy thử thách và nhiều triển vọng, con người dễ dàng được truyền cảm hứng. Nhà văn Jorge Luis Borges đã nói rằng, trong trường hợp đó, bạn tồn tại giữa những khả năng của hài kịch và bi kịch. Trong thời đại của chúng ta, các ứng dụng như ChatGPT mang lại nhiều hứa hẹn và đồng thời sinh ra cảm giác là con người đối mặt với một mối nguy hiểm chưa biết. Nhà ngôn ngữ học Noam Chomsky tự hỏi: Ứng dụng này có phải là trí tuệ nhân tạo (AI) thực sự không? Rồi chúng có thể suy nghĩ như con người, một cách khái quát và với các kết luận hợp lý không? Và những cỗ máy AI như vậy có hưởng quyền tương tự như con người nếu chúng có ý thức?

Những cuộc tranh luận như thế không phải là mới, như Chomsky nhấn mạnh. Máy tính vạn năng của nhà điều khiển học Alan Turing đã gây ra làn sóng phản đối ngay từ thập niên 1940. Turing đã loại bỏ sự khác biệt giữa máy móc và sự tính toán của con người chỉ trong một cú đánh dứt điểm. Do đó, Turing tự hỏi làm thế nào người ta có thể chứng minh rằng máy móc cũng sở hữu trí tuệ nhân tạo. Năm 1948, ông đưa ra câu trả lời: một con người ngồi đối diện với máy Turing mô phỏng khả năng trí tuệ. Khi mà con người không thể phân biệt được bất kỳ sự khác biệt nào giữa họ và máy móc, bài kiểm tra đã được thông qua và bằng chứng đã được cung cấp để chứng minh rằng, máy móc cũng có thể suy nghĩ như con người.

Giới thiệu sách Danh nhân khoa học và lược sử khoa học thế giới và Đáp lời “Bài giới thiệu” của tác giả

Một cuốn sách sử khoa học

DANH NHÂN KHOA HỌC VÀ LƯỢC SỬ KHOA HỌC THẾ GIỚI

Hà Dương Tường

Thay lời nói đầu

Sách sử, như càng ngày càng được thừa nhận rộng rãi, không thể chỉ được gói ghém trong việc thuật lại những diễn biến chính trị của một quốc gia, những công việc “triều chính” đối nội hay đối ngoại của nó, những quyết định của người cầm quyền dù là để bảo đảm cho sự vận hành trôi chảy của xã hội hay chỉ để bảo vệ vị thế quyền lực của mình, những cuộc chiến tranh với nước ngoài dù là bị động hay chủ động, v.v.. Sử còn phải bao gồm những ghi chép về cuộc sống tinh thần và vật chất của xã hội, của những con người trong đó, ứng xử của họ với nhau và với thiên nhiên. Những loại sách chuyên ngành, sử kinh tế, văn hoá, sử báo chí, sử khoa học... ra đời (từ lâu ở Âu Mỹ) để đáp ứng những nhu cầu ghi chép đó, nhưng có vẻ còn rất ít được quan tâm ở Việt Nam.

Trên mặt báo này, chúng tôi đã giới thiệu những cuốn sách sử tạm gọi là “phi chính thống” như thế, gần đây nhất là cuốn “Bùi Huy Tín với Thực nghiệp Dân báo và Tràng An báo” của Trần Viết Ngạc, thuộc lĩnh vực lịch sử báo chí. Cũ hơn, là bài viết về cuốn sách rất giá trị của sử gia Philippe Peycam, “Làng báo Sài Gòn 1916-1930”. Dưới đây xin nhảy sang lĩnh vực lịch sử khoa học, thể loại còn có quá ít sách vở so với yêu cầu hiển nhiên của một xã hội đang có tham vọng “sánh vai cùng bè bạn năm châu” đi vào con đường công nghiệp hoá, hiện đại hoá.

Tất nhiên phải nói tới những cuốn sách đầy chất học thuật của NXB Tri Thức, với nỗ lực kiên trì, bền bỉ của người giám đốc đầu tiên của nó, GS Chu Hảo, trước khi ông phải từ bỏ chức vụ này vì những lý do chính trị mà hẳn là nhiều người còn nhớ. Ngoài những bản dịch các tác phẩm của những nhà khoa học lừng danh trong tủ sách Tinh hoa như Thế giới như tôi thấy của Albert Einstein, Vật lý và triết học của Werner Heisenberg, Sự hình thành tinh thần khoa học của Gaston Bachelard, Ngẫu nhiên và tất yếu của Jacques Monod..., những người muốn đi sâu vào khoa học có thể nào không tìm đọc (ít nhất là một vài bài trong lĩnh vực mình quan tâm) năm cuốn kỷ yếu về khoa học và giáo dục đại học mà TS Nguyễn Xuân Xanh là người chủ trì cùng với một số nhà khoa học trong và ngoài nước. Tôi muốn nói tới các cuốn “Mừng Max Planck, nhà khai sáng thuyết lượng tử 150 tuổi”, “400 năm thiên văn học & Galileo Galilei”, “150 năm Thuyết tiến hoá & Charles Darwin”, “Đại học Humboldt 200 năm”, “Hạt Higgs và mô hình chuẩn, cuộc phiêu lưu kỳ thú của khoa học”. Bạn đọc có thể bấm vào đường dẫn trên đây để đọc các bài giới thiệu về năm cuốn kỷ yếu này của TS Nguyễn Xuân Xanh. Mới đây hơn là cuốn Cơ học lượng tử & Thuyết tương đối: Hai trụ cột của vật lý hiện đại của GS Phạm Xuân Yêm.

Ý tưởng về tăng trưởng xanh đang mất dần sức hút với các nhà nghiên cứu chính sách khí hậu

KHẢO SÁT GẦN 800 HỌC GIẢ TIẾT LỘ: Ý TƯỞNG VỀ TĂNG TRƯỞNG XANH ĐANG MẤT DẦN SỨC HÚT VỚI CÁC NHÀ NGHIÊN CỨU CHÍNH SÁCH KHÍ HẬU

Ý tưởng “tăng trưởng xanh” rất hấp dẫn nhưng nó đang mất dần sức hút đối với các nhà nghiên cứu chính sách khí hậu. Shutterstock

Khi chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen lên phát biểu Thông điệp Liên bang vào ngày 13 tháng 9, bà đã trình bày phần lớn nội dung theo kịch bản sẵn có. Mô tả tầm nhìn của mình về một châu Âu thành công về mặt kinh tế và bền vững trong kỷ nguyên biến đổi khí hậu, bà kêu gọi EU đẩy nhanh sự phát triển của lĩnh vực công nghệ sạch, “từ gió đến thép, từ pin đến xe điện”. “Khi nói đến Thỏa thuận Xanh Châu Âu, chúng tôi bám sát chiến lược tăng trưởng của mình”, von der Leyen cho biết.

Kế hoạch của bà hầu như không quá khác biệt. Khái niệm tăng trưởng xanh – ý tưởng cho rằng các mục tiêu môi trường có thể tương thích với tăng trưởng kinh tế liên tục – vẫn là quan điểm kinh tế chính thống chung của các tổ chức lớn như Ngân hàng Thế giới và Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD).

OECD đã hứa sẽ “tăng cường nỗ lực theo đuổi các chiến lược tăng trưởng xanh […], thừa nhận rằng xanh và tăng trưởng có thể song hành với nhau”, trong khi Ngân hàng Thế giới kêu gọi “tăng trưởng xanh toàn diện” trong đó “tăng trưởng xanh là cần thiết, hiệu quả và chi phí phải chăng”. Trong khi đó, EU đã định nghĩa tăng trưởng xanh là

“cơ sở để duy trì mức độ việc làm và đảm bảo các nguồn lực cần thiết để tăng phúc lợi công […] chuyển đổi sản xuất và tiêu dùng theo cách dung hòa giữa tăng GDP với các giới hạn về môi trường”.

Tuy nhiên, cuộc khảo sát của chúng tôi với gần 800 nhà nghiên cứu chính sách khí hậu từ khắp nơi trên thế giới cho thấy sự hoài nghi lan rộng đối với khái niệm này ở các nước có thu nhập cao, trong bối cảnh ngày càng có nhiều tài liệu cho rằng nguyên tắc này có thể không khả thi cũng như không đáng mong đợi. Thay vào đó, các mô hình hậu tăng trưởng thay thế bao gồm “giảm tăng trưởng” [degrowth] và “tăng trưởng trung lập” [agrowth] đang được quan tâm.

Trung Đông: sự trở lại của “chính nghĩa của Palestine”

TRUNG ĐÔNG: SỰ TRỞ LẠI CỦA “CHÍNH NGHĨA CỦA PALESTINE”

Myriam Benraad^[1]

Cuộc biểu tình ủng hộ Palestine ở Cairo, ngày 18 tháng 10 năm 2023. Khaled Desouki/AFP

Các cuộc biểu tình được tổ chức ở nhiều quốc gia Ả Rập và Hồi giáo để ủng hộ người dân Dải Gaza, kể từ khi vùng đất nhỏ bé của người Palestine bị Israel pháo kích cả ngày lẫn đêm để đáp trả các cuộc tấn công của Hamas vào ngày 7 tháng 10 năm 2023, đã đặt lại vấn đề về “chính nghĩa của Palestine” vào tâm điểm của các cuộc thảo luận.

Cuộc bùng nổ lớn ở Trung Đông thực sự đã đặt lại tương lai của người Palestine vào hàng đầu của các cuộc thảo luận, ở Gaza cũng như ở Cisjordanie và Đông Jerusalem, nơi tình hình đã bùng lên trong những ngày gần đây. Chính nghĩa của người Palestine – một công thức, như chúng ta sẽ thấy, bao hàm nhiều ý nghĩa, đôi khi rất khác nhau – dường như đã đoàn kết dư luận quần chúng trong thế giới Ả Rập-Hồi giáo, và như thế từ nhiều thập kỷ rồi. Nhưng chính xác Chính nghĩa của người Palestine là gì, và trong mức độ sự leo thang hiện nay của cuộc xung đột có thể củng cố những tình cảm này của người dân các quốc gia này?

Trung Quốc giảm nhẹ hoá đơn năng lượng nhờ giá dầu chiết khấu của Nga

TRUNG QUỐC GIẢM NHẸ HÓA ĐƠN NĂNG LƯỢNG NHỜ GIÁ DẦU CHIẾT KHẤU CỦA NGA

Tác giả: Karine Ishii, Camille Macaire, Arthur Stalla-Bourdillon

Đối mặt với các lệnh trừng phạt của châu Âu, Nga đã chuyển hướng một phần xuất khẩu dầu thô sang các nước khác, đặc biệt là Trung Quốc. Do đó, Trung Quốc được hưởng một mức giá chiết khấu nhập khẩu dầu từ Nga, cho thấy tác động của các biện pháp trừng phạt đã vượt ra ngoài phạm vi dòng chảy giữa Nga và châu Âu.

Biểu đồ 1: Giá dầu thô nhập khẩu của Trung Quốc theo xuất xứ và giá dầu Brent (US$/thùng)

Nguồn: Tổng cục Hải quan Trung Quốc, CEIC và Ngân hàng Pháp quốc. Chú thích: giá trung bình động trong 3 tháng

Kể từ khi Nga xâm lược Ukraine, Trung Quốc đã cấu hình lại việc nhập khẩu dầu thô

Trong bối cảnh triển vọng kinh tế chậm lại, nhập khẩu dầu thô của Trung Quốc không tăng trong năm 2022, thậm chí còn ghi nhận một mức giảm rất nhẹ về khối lượng (-1%). Nhưng sự ổn định này che giấu một sự cấu hình lại các nguồn gốc nhập khẩu: trong năm 2022, các dữ liệu hải quan Trung Quốc cho thấy khối lượng nhập khẩu dầu thô từ Nga tăng 8,2% và nhập khẩu dầu thô từ Malaysia tăng gần gấp đôi (+90,6%). Trong các ấn phẩm gần đây (Babina et al., 2023, Hilgenstock et al., 2023), khi tìm cách phân tích diễn tiến xuất khẩu hydrocarbon của Nga, bài viết này nhắm đến việc đánh giá mức độ mà Trung Quốc được hưởng lợi từ hệ quả của tình hình mới sau khi cuộc chiến ở Ukrana nổ ra.

Giải Goncourt, lịch sử một sự ra đời gian truân

GIẢI GONCOURT, LỊCH SỬ MỘT SỰ RA ĐỜI GIAN TRUÂN

Tác giả: Gabrielle Hirchwald^*

Edmond de Goncourt par Nadar. Wikimedia

Nếu cái tên Goncourt được chuyển đến hậu thế nhờ giải thưởng văn học nổi tiếng nhất, tưởng cũng nên nhắc lại là nó được đề ra bởi hai anh em, Jules và Edmond, là những nhà văn đồng thời là nhân chứng và tác nhân của nửa sau thế kỷ XIX. Đàng sau giải Goncourt và Viện Hàn Lâm Goncourt ẩn giấu một câu chuyện đầy sóng gió mà người ta đã quên nguồn gốc của nó.

Nếu ta chỉ có thể chúc mừng người được giải là Hervé Le Tellier về tác phẩm L’Anomalie (Điều bất thường), thì năm nay (năm 2020 – năm đại dịch Covid hoành hành – ND) tác giả này sẽ phải chấp nhận một sự nồng hậu ảo. Thật vậy, giải Goncourt đã được trao trong những điều kiện chưa từng xảy ra: những cuộc thảo luận từ xa, thời gian trao giải bị lùi lại, không có những vui thú tiệc tùng, không có những phóng viên ham muốn thu thập được những tuyên bố đầu tiên của người đạt giải, không có những tập hợp rình rang của đám đông trước tiệm ăn Drouant. Tóm lại là trong sự im lặng cá nhân trước màn hình trực tuyến, của viện sĩ hàn lâm đối diện với sự đơn độc của mình, người hạnh phúc được giải thưởng bị cuốn hút vào một niềm xúc động qua trung gian màn hình, xa, rất xa với sự sôi động truyền thông quen thuộc và với tinh thần hào hiệp như mong muốn của Edmond de Goncourt.