HAN KANG, GIẢI THƯỞNG NOBEL VĂN CHƯƠNG 2024
TẤT CẢ NHỮNG LINH HỒN BỊ TỔN THƯƠNG
Của Volker Weidermann, Tuần báo DIE
ZEIT, ĐỨC
Ngày 10 tháng 10 năm 2024, 17:20 giờ
Người dịch: Đỗ Thị Thu Trà
Hiệu đính: Nguyễn Xuân Xanh
Thời gian như một con sóng, gần như
tàn nhẫn trong sự khắc nghiệt của nó khi nó cuốn trôi cuộc sống của cô, một cuộc
sống mà cô phải liên tục nỗ lực để nó không tan vỡ.”
― Han Kang, The Vegetarian
Cơn mưa này là nước mắt của những
linh hồn đã khuất.
― Han Kang, Human Acts
Lời
nói đầu
Xin gửi đến anh chị đọc
giả bài biết sau đây của tác giả Volker Weidermann trên tuần báo Đức DIE ZEIT,
ngày 10/10/2024. Bài viết có lẽ muốn khắc họa tâm trạng, cảm xúc và cả nhân
sinh quan của Han Kang đã là động lực thôi thúc bà cầm bút. Bạo
lực là đề tài chính mà con người gây cho nhau, và cho các sinh linh trên trái đất,
xuất hiện dưới nhiều hình thức từ thô bạo, tàn nhẫn đến tinh tế. Có lẽ các nhà
văn, nhà phê bình văn học mới đánh giá được tốt hơn các tác phẩm của bà. Nhưng
DIE ZEIT đã đưa ra một ý kiến của họ. Volker Weidermann là một cây bút, nhà phê
bình văn học, tác giả của nhiều quyển sách về lịch sử văn học, và nhà văn có
giá trị. Có thể xem bio hoạt động của ông tại đây: https://en.wikipedia.org/wiki/Volker_Weidermann
Đề tài bạo lực cũng thích
hợp cho mùa giải Nobel năm nay khi Giải Nobel Hòa bình 2024 vừa được trao
cho tổ chức Nihon
Hidankyo của Nhật Bản, một
phong trào cơ sở của những người sống sót sau vụ đánh bom nguyên tử. Bạo lực hiện
đang đe dọa nhân loại nghiêm trọng.
Xin giới thiệu và cảm ơn
tuần báo DIE
ZEIT.
CẬP NHẬT ngày 12/10/2024: Chúng tôi
vừa thêm vào bài viết phần cuối đã bị bỏ sót do hôm qua sơ suất. Một số chỗ
trong bản dịch cũng được tu chỉnh cho rõ nghĩa và tốt hơn. Cảm
ơn một người bạn cũ phương xa đã bỏ công đọc kỹ, nhiệt tình và nhắc nhở.
Nguyễn Xuân Xanh
Với các tác phẩm văn học của mình, nhà văn Han Kang đã làm lay chuyển nền tảng của thế giới chúng ta, một thế giới được xây dựng trên bạo lực. Ủy ban Nobel đã đưa ra một quyết định tuyệt vời.
Han Kang tại Stockholm, tháng 3 năm 2024 © Alexander Mahmoud/imago images |
Chính vì những tác phẩm
văn học nhẹ nhàng, sâu sắc, không bao giờ tự phô trương như thế mà giải Nobel
(văn học) đã được tạo ra trước đây. Để thông báo với thế giới, bằng một âm
lượng lớn nhất như có thể và sức mạnh của một định chế, về ý nghĩa, vẻ đẹp và sức
mạnh thay đổi cuộc đời của một tác giả, nhân vật mà nhiều người trước đây có thể
chưa từng nghe nói đến. Bây giờ, thế giới đã nghe về bà, tác giả người Hàn Quốc
Han Kang, 53 tuổi, và đó thực sự là một tin tuyệt vời. Trong năm cuốn tiểu thuyết
đã được xuất bản bằng tiếng Đức, Han Kang không ngừng thách thức sự bình thường
của chúng ta, thói quen của thế giới mà chúng ta đang sống trong đó. Chủ đề
xuyên suốt các tác phẩm của bà là bạo lực. Bạo lực mà chúng ta gây ra cho nhau
và cho các sinh vật trên hành tinh này hàng ngày.
Trong cuộc trò chuyện với
báo ZEIT, bà kể về khoảnh khắc khi một điều gì đó trong bà đã tan vỡ.
Bà khi đó mới 10 tuổi. Bà đã lấy một cuốn sách ảnh từ kệ sách của cha mình, cuốn
sách mà ông đã cố tình đặt gáy của nó vào tường để che giấu đứa trẻ khỏi
thấy. Đó là cuốn tài liệu ảnh về cuộc nổi dậy của sinh viên tại thành phố
Gwangju, quê hương của bà. Gia đình Han Kang đã rời thành phố này không lâu trước
đó để chuyển đến Seoul. Han Kang kể lại: “Tôi nhớ rõ khoảnh khắc khi tôi
nhìn thấy khuôn mặt biến dạng của một cô bé. Cô bé ấy bị đâm bằng một lưỡi lê.
Ngay khoảnh khắc đó, có một điều gì đó tan vỡ trong tôi, một điều gì đó mong
manh mà tôi không biết là nó đã tồn tại.”
Han Kang, lớn lên ở
Seoul, học văn học Hàn Quốc và ban đầu làm thơ, trong các tác phẩm của mình
không bao giờ cố gắng chữa lành, che giấu hay che đậy sự vỡ vụn trong chính bà.
Bà mô tả sự kinh hoàng của thế giới, bạo lực, và quan trọng hơn, nó vẫn tiếp tục
tác động trong những người sống sót. “Human acts” là cuốn sách mà bà viết
về những hành động bạo lực vẫn còn bị che giấu ở Hàn Quốc cho đến ngày nay. Bà
cảm thấy có trách nhiệm viết về điều đó suốt nhiều năm. Điều này cũng một phần
đến từ việc người con trai của một gia đình chuyển đến sống trong ngôi nhà của
Han Kang đã bị giết trong cuộc nổi dậy. Nếu gia đình bà vẫn ở lại, liệu bà có sống
sót không? Cậu bé đó có phải đã chết thay cho bà không? Bà có cảm thấy mình có
tội không?
Trong cuốn tiểu thuyết vừa
nói, bà viết: “Trong tôi có một sức mạnh kỳ lạ, điều đó đã mang lại cho tôi
sự tự tin. Không phải sinh ra từ cái chết. Mà từ cơn lũ suy nghĩ không bao giờ
dứt. Ai đã giết tôi? Ai đã giết chị tôi? Tại sao? Càng nghĩ về điều đó, sinh lực
trong tôi càng mạnh mẽ.”
Chủ đề của Han Kang là bạo
lực và những gì còn đọng lại từ nó, trong tâm hồn của những người sống sót,
trong không khí chúng ta hít thở, trong các cuộc trò chuyện mà chúng ta thực hiện,
trong những sự đánh đập mà chúng ta gây ra, dù là bằng lời nói hay thể xác. “Nó
giống như bụi phóng xạ rơi xuống sau một vụ nổ bom hạt nhân,” Han Kang nói
trong cuộc trò chuyện. “Chất độc, cái chết, ký ức, nó có mặt trong tất cả mọi
thứ, trong thiên nhiên, trong con người, trong thế giới ngày nay, nó nằm ẩn giấu
và lan tỏa ra.”
Cuốn sách mạnh mẽ nhất của
bà cho đến nay, tác phẩm đã giúp bà giành giải Man Booker International,
là Người Ăn Chay (The Vegeterian). Và cuốn sách này không nói
về chiến tranh hay nổi dậy, mà nói về sự bình thường trong một cuộc sống hôn
nhân ở Hàn Quốc ngày nay. Một cuộc hôn nhân trung bình, người chồng thậm chí đã
chọn vợ vì sự bình thường của cô ta. Đó sẽ là một cuộc sống hôn nhân yên bình,
thành công vừa phải và ổn định.
Tuy nhiên, sau đó, người
vợ có một giấc mơ. Cô mơ về những con vật bị hành hạ và giết chết mà con người
ăn hàng ngày. Cô nghe thấy tiếng la hét, nhìn thấy máu, cảm nhận nỗi đau – đột
nhiên, chỉ trong một khoảnh khắc. Và cô quyết định – thay đổi cuộc đời mình.
Ngay trong đêm ấy, cô bỏ hết thịt trong tủ lạnh ra và sẽ không bao giờ chạm vào
miếng thịt nào nữa. Thực ra chỉ là một bước nhỏ, nhưng nền tảng của sự bình thường
trong cuộc hôn nhân của cô bắt đầu bị xói mòn. Cô giờ đây trở thành một lời tố
cáo sống động. Dường như cô đang gợi lên một sự hối lỗi của lương tâm sâu kín
trong những người mà cô giao tiếp, thứ mà chính họ cũng không nhận ra được. Họ
chỉ cảm nhận rằng người phụ nữ này sẽ gây nguy hiểm cho họ. Cô làm xáo trộn sự
bình thường của họ. Cô làm cho mảnh đất vững chắc mà họ đứng trên đó lung lay.
Ánh mắt của cô đủ để phá vỡ không khí thoải mái của một bữa tiệc. Người chồng
nghĩ: “Tôi không hiểu được điều gì đang xảy ra trong đầu cô ấy, nhưng ít nhất
giờ tôi biết rằng cô ấy là một cái hầm bẫy không đáy đối với tôi.”
“No words. Thanks!!!” [1]
Rất nhiều tác giả đã được
so sánh với Franz Kafka, nhiều đến độ lạm phát. Với Han Kang, sự so sánh này gần
như không thể tránh khỏi. Cách bà ấy miêu tả những điều kinh khủng trong tác phẩm
của mình với một sự rõ ràng và giản dị về mặt ngôn ngữ đến mức kinh ngạc khiến
cho người đọc chấp nhận đó là điều hoàn toàn hợp lý và hiển nhiên. Nhân vật nữ
[trong tiểu thuyết “Người ăn chay”] “tách ra khỏi cuộc sống” bình thường của
mình chỉ sau một đêm, tuy không hóa thân thành một con bọ [2], nhưng cô ấy gần
như biến thành một bông hoa. Dù gì đi nữa, cô đã làm tất cả mọi thứ để biến
mình thành một sinh thể vô tội và thầm lặng. Để không còn phải tham gia vào việc
giết chóc hàng ngày nữa. Cô ấy chạy trốn khỏi nỗi tuyệt vọng. Han Kang mô tả một
giấc mơ mà người phụ nữ ấy mơ về phần sâu thẳm nhất trong cơ thể của mình: “Những
gì đã tích tụ và bám chặt ở đó là những tiếng la hét và gầm rú. Và chúng đến từ
thịt. Thứ tôi đã ăn quá nhiều. Tất cả những linh hồn đều bị kẹt ở đó, tôi chắc
chắn như thế.” Và cô ấy nói thêm một cách tuyệt vọng: “Tôi muốn được một lần, một
lần duy nhất, là gào lên được thật to.”
Những người sống trong thế
giới tiểu thuyết của Han Kang là những kẻ bị tổn thương, những kẻ đau khổ vì thế
giới này, họ mang trong mình một nỗi đau. Cuốn sách có lẽ buồn bã nhất và trầm
lắng nhất của bà là tiểu thuyết “The White Book”, trong đó Han Kang kể về một nữ
nhà văn có nhiều điểm tương đồng với chính mình. Trong một chuyến du lịch ngang
qua châu Âu, khi đối diện với những bông tuyết trắng tinh khôi, nhà văn ấy đã
nghĩ về em gái nhỏ của mình, cô bé vừa mới sinh ra đã chết trong vòng tay của mẹ.
Cả em gái ruột của Han Kang cũng đã chết trước khi thực sự bắt đầu sống. Và, giống
như chàng trai đã chết trong cuộc nổi dậy lúc gia đình cậu ấy còn đang tá túc
trong nhà của cha mẹ bà, ký ức và một cảm giác tội lỗi về cái chết của em gái
đã đeo đuổi Han Kang suốt cuộc đời và sự nghiệp viết lách của bà. Và, như chính
bà từng nói, đó là một trong những động lực của việc viết lách và của sự ngờ vực
cơ bản của bà về thế giới.
Trong tác phẩm gần đây nhất
của Han Kang xuất bản bằng tiếng Đức, rốt cuộc cũng đã có một điều gì đó như là
hạnh phúc. Tiểu thuyết “Greek Lessons” (“Những giờ học tiếng Hy Lạp”) là
câu chuyện tình yêu giữa một giáo viên tiếng Hy Lạp, người gần như bị mù, và cô
học trò của ông, người gần như không nói được. Cả hai đều sống với cảm giác nặng
nề và sợ hãi bởi những trải nghiệm tồi tệ trong quá khứ. Vị thầy giáo là một
người Hàn Quốc từng sống ở Đức, người đã phải trải qua những kinh nghiệm phân
biệt chủng tộc nhục nhã, còn cô học trò là người đã mất đi quyền được nuôi đứa
con trai của mình. Hai con người đã từng chịu tổn thương sâu đậm tìm đến nhau một
cách lặng lẽ, dịu dàng, vụng về và gần như kín đáo. Không có gì ngạc nhiên khi
nghe Han Kang nói rằng bà muốn ở lại trong cuốn sách này càng lâu càng tốt. Bà
cảm thấy thoải mái trong đó, trong cuộc tìm kiếm hạnh phúc đầy thận trọng và diễn
ra rất chậm rãi này.
Trong cuộc trò chuyện với
Han Kang, khi tôi gọi những nhân vật trong sách của bà – những người chống trả
lại những nhọc nhằn của đời sống, chống lại bạo lực và thậm chí cả nỗi khao
khát cái chết nhẹ nhàng – là các “anh hùng”, bà thận trọng xua tay ra chiều
không đồng ý. “Tôi sẽ không gọi họ là anh hùng. Tôi gọi họ là những con người
biết chịu đựng, những người biết chống trả. Những người luôn làm điều gì đó để
đối mặt với tất cả mọi thứ, có lẽ gọi họ là ‘những người mở rộng tay ôm’
(Umarmende) là từ thích hợp nhất.”
Ủy ban Nobel đã có một lựa
chọn tuyệt vời qua việc vinh danh một công trình văn học làm lay động nền tảng
của thế giới chúng ta – một thế giới được xây dựng trên bạo lực – bằng những
câu chuyện nhỏ, riêng tư, nhẹ nhàng thường nhật, và bằng những câu chuyện lớn về
chiến tranh và các cuộc nổi dậy. Một công trình văn học dường như tuyệt vọng và
muốn tìm đến cái chết trên mỗi trang sách, khi phải đối mặt với sức mạnh áp đảo
của những đối thủ đến từ thế giới thực tại. Thế nhưng, nó đã luôn luôn lại chọn
sự sống và phản kháng.
DIE ZEIT
Nguồn bài dịch: Han Kang, Giải thưởng Nobel văn chương 2024. Tất cả những linh hồn bị tổn thương, rosetta.vn, 11 Tháng Mười, 2024.
Chú thích:
[1] Nhà báo Ý Tommaso
Debenedetti đã một ra tạo một tài khoản giả trên mạng X với tên Han Kang, sau
khi nhận được thông tin từ một nhà văn Thụy Điển tiết lộ rằng một tác giả Hàn
Quốc sẽ đoạt giải Nobel Văn học. Một tiếng rưỡi trước khi có công bố chính thức
rằng Han Kang là người được giải, Debenedetti đã đưa lên mạng xã hội một thông
điệp bằng tiêng Anh: “A greatest news. Swedish Academy awarded me the
Nobel Prize in Literature. No words. Thanks!!!” (“Tin vui. Viện Hàn lâm Thụy
Điển đã trao cho tôi giải Nobel Văn học. Không lời nào diễn tả được. Cảm
ơn!!!”). Việc đăng tải từ tài khoản ngụy tạo này không chỉ thu hút sự chú ý của
hàng nghìn người dùng mà còn đánh lừa được giới truyền thông quốc tế. Tin
nhắn ban đầu đã được hơn 30.000 người dùng trên mạng X sao chép lại và nhận được
hơn 70.000 lượt thích, một con số áp đảo đối với một tài khoản chỉ mới hoạt động
chưa đầy hai tuần. Sau đó, Debenedetti bảo rằng ý định của ông là “để chứng
minh rằng tin giả có thể lan truyền nhanh chóng, ngay cả thông qua các phương
tiện truyền thông uy tín mà không cần có sự xác minh tối thiểu”. Vụ việc một lần
nữa nêu bật sức mạnh của mạng xã hội trong việc khuếch đại thông tin chưa được
xác minh và những khó khăn mà các phương tiện truyền thông gặp phải trong việc
phân biệt đâu là thật và đâu là giả trong môi trường kỹ thuật số ngày nay.