28.12.23

Sách: “Đài Loan, nỗi ám ảnh của Trung Quốc” của Jacques Gravereau, giữa lý trí và kiêu ngạo

SÁCH: “ĐÀI LOAN, NỖI ÁM ẢNH CỦA TRUNG QUỐC” CỦA JACQUES GRAVEREAU, GIỮA LÝ TRÍ VÀ KIÊU NGẠO

Hubert Testard

Quân đội Gii phóng Nhân dân đã tăng cường đáng k kh năng ca mình, điu này không đảm bo rng cuc xâm lược Đài Loan s không có nhiu ri ro và chi phí. (Ngun: Slate)

S so sánh gia Ukraine và Đài Loan có tht s thích đáng mi khía cnh không? Kch bn cuc xung đột Trung-Đài là gì? Phi chăng dư lun Trung Quc hoàn toàn ng h vic Bc Kinh xâm chiếm Đài Loan? Rt nhiu câu hi được Jacques Gravereau, mt trong nhng chuyên gia châu Âu gii nht v châu Á, đề cp mt cách sâu sc và tinh tế trong cun sách ca ông, Đài Loan, ni ám nh ca Trung Quc/Taïwan, une obsession chinoise. Jacques Gravereau tr li các câu hi ca Hubert Testard.

PHNG VN

Jacques Gravereau là mt trong nhng chuyên gia châu Âu v châu Á đương đại và toàn cu hóa. Tác gi nhiu sách tham kho như Trung Quc Chinh phc/La Chine conquérante, Nht Bn trong thế k 20/Le Japon au XXème siècle Châu Á to ln/L’Asie majeure. Người sáng lp và ch tch danh d ca Vin Eurasia HEC, ông cũng là ch tch Hi đồng Hp tác Kinh tế Thái Bình Dương (PECC). Là giáo sư ti HEC, ông cũng ging dy ti Sciences Po Paris và quc tế. Vào ngày 23 tháng 11, ông xut bn cun sách có ta đề Đài Loan, ni ám nh ca Trung Quc/Taïwan, une obsession chinoise, NXB Maison Neuve và Larose/Hémisphères.

Jacques Gravereau, chuyên gia người Pháp v châu Á. (Ngun: Thông tin Breizh)

Mi quan h Trung Quc-Đài Loan là ch đề vn được tho lun k t khi Nga xâm chiếm Ukraine. Đim tương đồng và khác bit gia hai bi cnh địa chính trị là gì?

V phương din lch s, Trung Quc và Nga là hai đế chế, vi các chế độ có tâm thế đế quc. Trung Quc luôn cho rng các vùng biên gii ca mình đều là chư hu. Điu này không ch đúng vi Đài Loan. Điu này t lâu đã là trường hp ca Hàn Quc, ca vùng Turkestan ca Trung Quc mà cui cùng Bc Kinh đã chiếm đot, ca Vit Nam đã tng là thuc địa ca Trung Quc trong nghìn năm đầu tiên ca k nguyên chúng ta... Điu này cũng đúng vi các vùng ven bin ca Trung Quc. Bin Đông, Trung Quc đang thúc đẩy các con tt ca mình bng cách xây dng trên các đảo san hô nh mà nước này khng định ch quyn. Cng hòa Nhân dân Trung Hoa đã tuyên b ch quyn đối vi Đài Loan ngay t khi Đài Loan được thành lp, trong khi trong nhng năm trước cuc ni chiến, c chế độ Tưởng Gii Thch ln Đảng Cng sn đều không quan tâm đến hòn đảo vn tng là thuc địa ca Nht Bn t năm 1895. Đài Loan đã xut hin trên chính trường khi quân đội ca Tưởng Gii Thch b quân ca Mao Trch Đông đánh bi, phi trú n trên đảo vào năm 1949.

Mt tháng sau khi Nga xâm chiếm Ukraine, Trung Quc đã b phiếu trng trong cuc b phiếu đầu tiên ca Đại hi đồng Liên hp quc lên án cuc tn công ca Nga. Trung Quc cũng đã b phiếu trng khi Nga tn công Crimea năm 2014. Lý do chính được Bc Kinh đưa ra là Ukraine là quc gia có ch quyn, vi đường biên gii được Liên hp quc chính thc công nhn, đó không phi trường hp ca Đài Loan. Hòn đảo này đã đại din cho Trung Hoa trong các cơ quan ca Liên hp quc cho đến năm 1971, khi Trung Quc thay thế nó, điu này khiến ngày nay Đài Loan tr thành “mt vt th không xác định” theo nghĩa ca Liên hp quc. Đây là lp lun mà Bc Kinh vin dn để gii thích s khác bit vi Ukraine và bin minh cho mt ch quyn mà cng đồng quc tế không thể trực diện phủ nhận.

Vn có s khác bit gia Đài Loan và các vùng biên gii” ​​khác ca đế quc Trung Hoa: đó dân cư đa s là người Hán, th dân đã tr thành thiu s. Vì vy, trong trường hp xy ra chiến tranh gia Trung Quc và Đài Loan, chúng ta s rơi vào tình trng ni chiến...

Nhưng h hoàn toàn không ging nhau! Người Đài Loan chc chn có nn văn hóa và ngôn ng Trung Hoa, nhưng xã hi Đài Loan đã tiến hóa đáng k. Nó tr nên thnh vượng vi s phát trin kinh tế đáng chú ý ca hòn đảo. Nó đã tr thành mt nn dân ch thc s vào gia nhng năm 1980, ging ht như Hàn Quc cùng thi. Ngày nay, đại đa s cư dân coi mình trước hết là người Đài Loan.

Ông nói trong cun sách ca mình rng đã có nhiu xung đột gia Trung Quc và Đài Loan. Nhng xung đột nào? Ngày nay Trung Quc đã rút ra được bài hc gì t chúng?

Ngay t năm 1950, Mao Trch Đông đã mun tái chiếm Đài Loan nhưng hm đội M đã can thip. Vào năm 1955 và 1958, hai cuc tn công ln ca Trung Quc đã din ra trên các đảo nh Kim Môn/Kinmen (còn gi là Quemoy) và Mã T (Matsu), gn b bin Trung Quc. Năm 1958, 470.000 qu đạn pháo ca Trung Quc đã bn vào Kim Môn, giết chết hơn 600 người Đài Loan. Người M, vn đã ký hip ước hp tác quân s năm 1954 vi Trung Hoa Dân Quc do Tưởng Gii Thch lãnh đạo, đã can thip. H thm chí còn tm thi đặt tên la ht nhân trên đảo Kim Môn vào năm 1958. Vì vy, trong nhng năm 1950, người M đã can thip trước mi n lc ca Trung Quc.

Ông mô t chính sách cây gy và c cà rt được Trung Quc s dng t lâu nay để buc Đài Loan phi đàm phán v s hi nhp vào Cng hòa Nhân dân Trung Hoa. Phi chăng chính sách cây gy đã được cng c k t khi bt đầu cuc chiến Ukraine?

Các hot động ca Trung Quc quanh Đài Loan trong hai năm qua ít liên quan đến tình hình Ukraine. Mi ln, lý do được nêu lên là các chuyến thăm cp cao gia Hoa KĐài Loan, đặc bit là chuyến thăm ca bà Nancy Pelosi ti Đài Bc vào tháng 8 năm 2022 hay cuc gp California ca Thái Anh Văn vi Kevin McCarthy, khi đó là ch tch H vin, vào tháng 4 năm 2023. Tương t, Trung Quc tiếp tc chính sách quy ri Bin Đông (Nanyang) đặc bit vi Philippines, theo mt logic không h thay đổi. Căng thng ngày càng ti t là có tht, nhưng không h liên quan đến xung đột Nga-Ukraine.

Nếu chúng ta quay tr li vi “chính sách c cà rt”, có hai ví d lch s đáng được nhc li. Khi Trung Quc giành li quyn kim soát Hng Kông vào năm 1997, Đặng Tiu Bình đã ph biến khái nim “mt quc gia, hai chế độ” cũng nhm mc đích xoa du Đài Loan, nhưng điu đó là không đủ. Năm 2008, khi Mã Anh Cu, người đứng đầu Quc Dân Đảng, tr thành tng thng Đài Loan, mt dng tun trăng mt đã được thiết lp trong vài năm vi Bc Kinh và mi quan h hp tác kinh tế gia hai b đã được đẩy nhanh (chúng ta nh li cái bt tay gia Tp Cn Bình và Mã Anh Cu trong cuc gp Singapore vào tháng 11 năm 2015). Tun trăng mt này kết thúc vi vic bà Thái Anh Văn thuc Đảng Dân Ch Tiến B (DPP) đắc c tng thng vào năm 2016.

Ông ch ra rng dư lun Trung Quc không kiên quyết như chúng ta nghĩ v kh năng xy ra xung đột vi Đài Loan. Điu này có nghĩa là gì?

Chúng ta có xu hướng nghĩ rng không có dư lun Trung Quc. Hn là báo chí và mng xã hi hoàn toàn do Đảng kim soát, nhưng người Trung Quc cũng nói chuyn vi nhau trong phm vi riêng tư và vn trao đổi trên mng. Chúng ta không hoàn toàn Bc Triu Tiên. Tôi đã đưa vào cun sách ca mình mt cuc kho sát rt thú v t tháng 5 năm 2023 được thc hin bi Adam Liu, mt trong nhng chuyên gia gii nht v Trung Quc ti Đại hc Quc gia Singapore (NUS). Cuc kho sát này cho thy 71% s người được hi mun thng nht Trung Quc và Đài Loan. Ch có 71%, trong khi các cuc b phiếu trong các cuc hp ca Quc hi đã thông qua vi hơn 98% tt c các đề xut ca Chính ph. Ch 55% s người được hi s ng h kch bn thng nht vũ trang, vi điu kin là tt c các la chn khác đều đã được th trước. 58% cho rng mt hot động quân s gii hn các hòn đảo xung quanh Đài Loan là đủ và 55% s không b sc trước mt hin trng kéo dài vô thi hn. Hơn na, bt chp lp trường cng rn ca Tp Cn Bình v ch đề này, được coi như là mt du n chính tr, gn đây Tp Cn Bình đã truyn ti nhng thông đip mang nhiu sc thái hơn thông qua Vương Hỗ Ninh, Ủy viên Thường v B Chính trị và nhà tư tưởng hàng đầu. Ông này tuyên b vào tháng 6 năm 2023: Bc Kinh không nên cm thy bt buc phi thc hin các bin pháp khc nghit hơn đối vi Đài Bc vì các la chn chính sách khác nh nhàng hơn cũng có th được chp nhn.” Do đó, có l có nhiu gi thuyết khác ngoài s cưỡng bc đang được th nghim, đặc bit là khi đà thng li ca nn kinh tế Trung Quc đang b đình tr. Chính sách “không Covid” ca Tp Cn Bình là mt thm ha. Mt s chng đối ca “nhng người cu trào” có l đã được th hin trong các cuc hp mang tính nghi l mùa hè ca các lãnh đạo Đảng Bc Đới Hà vào tháng 8 năm ngoái.

Ông đề cp đến ba kch bn cơ bn cho tương lai, vi các mã màu xanh, cam và đỏ. Chúng là gì?

Kch bn xanh là gi nguyên hin trng. Đài Loan là mt nn kinh tế thnh vượng, trung tâm đối vi s sn xut cht bán dn thế h mi nht, có mi liên kết thương mi cht ch vi Trung Quc và hin trng giúp Đài Loan có th theo đui chiến lược “thnh vượng chung”. Hơn na, trong bi cnh quc tế hin nay, Trung Quc có nhng ưu tiên khác: bt kp công ngh ca M, cũng như vai trò ca Trung Quc vi tư cách là mt nước ch cht trong trò chơi ngoi giao toàn cu, như chúng ta đã thy Trung Đông khi Trung Quc dàn xếp bước khi đầu ca s hòa gii gia Iran và Rp Saudi. Yếu t tiếp theo ca s ri lon có th xy ra là cuc bu c tng thng vào tháng 1 năm 2024 ti Đài Loan trong bi cnh bà Thái Anh Văn không th tái tranh c. ng c viên Quc Dân Đảng đang ít nhiu gp khó khăn trong các cuc thăm dò và không th đạt được tha thun vi lãnh đạo đảng chính tr th ba trong nước v mt ng c viên chung, điu này to cơ hi thun li cho Li Thanh Đức, ng c viên ca DPP, đảng ca bà Thái.

Vic DPP duy trì quyn lc Đài Loan có th là cơ hi để Trung Quc trượt sang kch bn màu cam, thông qua vic gia tăng các hot động đe da ca hi quân và không quân Trung Quc, vi nguy cơ thường xuyên v mt tai nn mà kiu đe da này bao hàm. Các hot động đe da này có th tiến đến vic thiết lp mt khu vc cách ly xung quanh Đài Loan, tc là sàng lc các tàu đến và đi. Mc độ này ch nm ngay dưới s phong ta hàng hi, vn có th b coi như là mt hành động chiến tranh. Cn nh rng vào năm 1995, Trung Quc đã làm gián đon đáng k giao thông hàng hi quanh Đài Loan bng cách phóng hàng lot tên la quanh vùng bin Đài Loan trong vài tháng.

Kch bn màu đỏ là mt s xung đột công khai. Trung Quc có th bt đầu bng vic chiếm đóng các đảo Kim Môn và Mã T gn b bin Trung Quc, cũng như đảo Ba Bình mà Đài Loan nm gi Bin Đông. Nhưng dng li đó không nht thiết có nhiu ý nghĩa, bi vì Trung Quc s phi đối mt vi nhng phn ng quc tế quy mô ln dn đến các bin pháp trng pht kinh tế và phn trng pht ch để giành được mt lãnh th hn chế. Nếu chúng ta nâng mc độ can thip sang kch bn màu đỏ tươi v mt cuc xâm lược Đài Loan, quân đội Trung Quc s phi thành công vi mt cuc tn công đổ b. Tuy nhiên, tt c các mô phng do các vin nghiên cu chiến lược phương Tây thc hin đều cho thy đây là mt chiến dch có rủi ro rt cao. Hoa K đã có mt hm đội khng l gm 40 tàu sân bay để chiếm Okinawa trong Thế chiến th hai, và vn phi mt 11 tun để chiếm được hòn đảo nh hơn Đài Loan 20 ln. Các bãi bin xung quanh Đài Loan rt ít, nm dưới chân nhng ngn núi cao to thành xương sng ca hòn đảo và cách b bin Trung Quc 160 km.

Đối vi quân đội Trung Quc, vic điu hành mt hm đội đổ b qua eo bin mà không vô hiu hóa trước các căn c không quân ca M Nht Bn là mt ri ro ln. Vic thc hin cuc tn công phòng nga này chc chn s kích động s tham gia ca M và Nht Bn, khiến cuc xâm lược Đài Loan tr nên vô cùng tn kém và khó thành công. Đối vi người M, vic không can thip vào trường hp xung đột công khai có nghĩa là đánh mt s tin cy ca Nht Bn, Hàn Quc, Philippines và tt c các đối tác chiến lược ca Hoa K châu Á-Thái Bình Dương, và có l trên toàn thế gii. Địa chính tr toàn cu chc chn s dt khoát thay đổi theo hướng có li cho Trung Quc. Can thip quân s đối vi Washington có nghĩa là phi chp nhn cái giá phi tr đáng k v quân s và nhân lc – trong mt s kch bn nht định, có th lên đến s tiêu dit 30% lc lượng không quân M và mt t ​​2 đến 4 tàu sân bay trong tng s 11 tàu sân bay. Cái giá phi tr cho quân đội Trung Quc thm chí còn cao hơn. Thêm vào đó s là tình trng tc nghn kinh tế toàn cu trên quy mô rt ln. Xung đột công khai thc s s là mt thm ha đối vi tt c mi người.

Nhìn chung, cá nhân ông có đặt cược vào s duy trì hin trng trong thp k ti không?

Chúng ta phi phân bit gia lý trí và s kiêu ngo chính tr. Tôi được đào to v kinh tế và tôi c gng cân nhc c th nhng ưu đim và nhược đim ca mt chiến lược, điu, trong trường hp ca Đài Loan, qu là s thiên v s ng h hin trng. Chúng ta đã thy trong trường hp ca Nga Ukraine rng s ngo mn ca mt nhà lãnh đạo độc tài có th ln át tm nhìn hp lý v li ích quc gia. Nhưng Trung Quc không phi là Nga. Rõ ràng Tp Cn Bình nm gi tt c các đòn by ch huy, nhưng để ly mt quyết định quan trng như vy, ông s phi tho hip vi các nhà lãnh đạo ca Đảng Cng sn. Do đó, tôi s đánh cuc rng s thn trng s thng thế. Nhưng đó là mt khoa hc không chính xác…

Phỏng vấn do Hubert Testard thực hiện

ĐỌC

Jacques Gravereau, Đài Loan, ni ám nh ca Trung Quc/Taïwan, une obsession chinoise, NXB Maison Neuve và Larose/Hémisphères, tháng 11 năm 2023.

(Nguồn: Librairie Le Phénix)

Phm Như H dch

Ngun: Livre: “Taïwan, une obsession chinoise” de Jacques Gravereau, entre la raison et l'hubris”, Asialyst, 9.12.2023

Print Friendly and PDF