BÓNG ĐÁ XƯA VÀ NAY: TRẬN ĐẤU VÀ CẦU THỦ ĐÃ PHÁT TRIỂN NHƯ THẾ NÀO
Tiền đạo người Pháp Olivier Giroud trong
một cuộc tranh bóng với hậu vệ người Úc Kye Rowles tại Giải vô địch bóng đá thế
giới [World Cup] 2022 ở Qatar. Ảnh: Jewel Samad/AF
Tom Douchet và Nicolas Babault
“Bóng đá đã thay đổi,” theo lời nhận xét của Kylian Mbappé vào tháng 6 vừa qua. Nếu xem xét các khía cạnh tài chính của môn thể thao này, thì sẽ thấy đó là điều không thể chối cãi; thực vậy, bóng đá đã thay đổi đáng kể trong những thập kỷ gần đây. Năm 1970, doanh thu được tạo ra từ giải bóng đá hạng nhất của Pháp vào khoảng 1 triệu euro. Năm 2011, người ta ước tính doanh thu đó vào khoảng 1 tỷ euro. Sự tiến triển này minh chứng cho một sự chuyển đổi, đã đưa bóng đá lên hàng “kinh doanh thể thao”. World Cup hiện tại ở Qatar là minh họa hoàn hảo cho tình trạng mới này.
Bóng đá ngày nay có vẻ như bị điều hành bởi tiền bạc, và sự khác biệt giữa các đội bóng dường như chưa bao giờ lớn đến thế. Tuy nhiên, trên sân cỏ, bóng đá có là đối tượng của những chuyển đổi to lớn, giống như bên ngoài sân cỏ hay không? Người ta thường nghe nói rằng cầu thủ của những thập kỷ trước không còn chỗ đứng trong bóng đá ngày nay. Nhưng dựa vào đâu để đưa ra những suy đoán như thế? Bóng đá có thực sự phát triển hay không? Thực tế, nói chung, còn lắm những điều tương phản hơn những gì người ta có thể tưởng tượng được.
Sự phát triển các yêu cầu về kỹ thuật và chiến thuật
Sự phân tích các vòng chung kết World Cup từ năm 1966 đến năm 2010 cho thấy một sự thay đổi đáng kể các yêu cầu về kỹ thuật và chiến thuật.
Trong khoảng thời gian 44 năm, người ta đòi hỏi ngày càng nhiều những trận đấu có tính kỹ thuật cao hơn, được biểu hiện qua số lượng các đường chuyền cao hơn (+35%) và tốc độ sút bóng cao hơn (+15%). Tỷ lệ thành công của các hành động chơi bóng này cũng trở nên quan trọng hơn. Các kết quả này có thể được giải thích bởi nhiều nhân tố. Trong các nhân tố đó, chất lượng sân bóng được cải thiện, đi kèm với những tiến bộ về công nghệ liên quan đến chất liệu của trang thiết bị (quả bóng, giày đá bóng), giúp cho việc cải tiến kỹ thuật trở nên dễ dàng hơn trước.
Từ sự phát triển kỹ thuật nói trên dẫn đến một sự phát triển về chiến thuật. Thật vậy, tốc độ trận đấu đã tăng lên, đặc biệt vì lý do mật độ cầu thủ chơi trên sân tăng lên. Việc phân tích sự di chuyển của cầu thủ trong các trận đấu đã cho thấy là các hậu vệ ngày càng để lại ít khoảng trống hơn cho đội bóng đối phương cầm bóng. Nói cách khác, không gian ấn định phạm vi giới hạn của 20 cầu thủ ngày nay bị thu hẹp nhiều hơn, so với những năm 1960-1970.
Điều này không phải là không có hệ quả đối với hành vi của cầu thủ, những người, để hy vọng vượt qua hàng rào phòng thủ [của đối phương], phải có kỹ năng nắm bắt thông tin nhanh hơn và đưa ra quyết định thực hiện nhanh hơn. Đặc biệt, sự di chuyển của cầu thủ cần phải nhanh nhẹn hơn và chính xác hơn, nếu muốn có cơ hội thoát khỏi sự đeo bám của đối phương, và như thế tạo được sự khác biệt.
Vì vậy, vâng, một khi quả bóng đã lăn, thì hành động chơi bóng của cầu thủ phải trở nên nhanh hơn. Tuy nhiên, nhịp độ trận đấu, nhìn chung, đã chậm lại. Mặc dù số lần tạm dừng trận đấu không hề thay đổi từ năm 1966 đến năm 2010, nhưng thời lượng tạm dừng đã tăng lên, dẫn đến thời lượng thi đấu thật sự của trận đấu giảm đáng kể. Trong khi tỷ số đã được phân tích giữa thời gian nỗ lực và thời gian phục hồi là 4 trên 1 trong các kỳ chung kết World Cup đầu tiên, thì tỷ số này đã giảm xuống còn 1,5 trên 1 trong những năm gần đây.
Việc giảm thời gian thi đấu thật sự này được giải thích là do các cầu thủ mong muốn kéo dài thời gian phục hồi, để có thể chịu đựng những giai đoạn đòi hỏi các yêu cầu cao ở cường độ cao. Việc giảm thời gian thi đấu cũng giúp khôi phục lại cấu trúc chiến thuật của đội.
Sự phát triển các yêu cầu về thể chất
Các yêu cầu về thể chất do các yêu cầu về kỹ thuật và chiến thuật của trận đấu xác định. Việc các cầu thủ cần có hành động chơi bóng nhanh hơn và thời gian phục hồi dài hơn trong một trận đấu đã đi kèm với một sự thay đổi về hành vi, như được tiết lộ qua phân tích sự di chuyển của cầu thủ.
Từ mùa giải năm 2006-2007 đến mùa giải năm 2012-2013 của giải vô địch bóng đá Anh, quãng đường di chuyển ở cường độ cao, số lần hành động chơi bóng được thực hiện ở cường độ cao, và quãng đường chạy nước rút, đã tăng, theo thứ tự là 29%, 49% và 8%. Cùng lúc đó, tổng quãng đường di chuyển chỉ tăng ở một mức bình thường là 2%.
Chạy nước rút là một phẩm chất cần thiết
của các cầu thủ bóng đá ngày nay. Giống như tiền đạo người Pháp Kylian Mbappé,
người ta biết đến một số cầu thủ nhờ vào đỉnh điểm tốc lực của họ, có khả năng
xuyên thủng hàng phòng ngự của đối phương. Ảnh: Adrian Dennis/AFP
Nhận xét này vẫn còn được xác nhận cho đến ngày nay ở Tây Ban Nha: một nghiên cứu gần đây được tiến hành về các mùa giải từ 2012-2013 đến 2018-2019 đã cho thấy một sự giảm nhẹ trong tổng quãng đường di chuyển, và thay vào đó là một sự gia tăng số lượng nỗ lực ở cường độ cao (từ 9% đến 15% tùy theo vị trí của các cầu thủ). Vả lại gần đây, người ta cũng cho thấy là hiệu suất về thể chất trong các trận đấu có mối tương quan với sự thành công của đội bóng.
Khi tính đến tỷ lệ gia tăng hàng năm nói trên trong 20 năm qua, người ta dự đoán sự phát triển [các yêu cầu về thể chất] này sẽ còn tiếp tục gia tăng, ít nhất cho đến năm 2030.
Trong bối cảnh đó, các đội bóng sẽ ngày càng bị gây sức ép nhiều hơn để giành chiến thắng, điều này được biểu hiện qua sự gia tăng các chuỗi động tác gây pressing ở tầm cao [lên đối phương], cũng như sự gia tăng các pha phản công và chạy đua nước rút. Những vị trí ít bị căng hơn về thể lực cho đến lúc này (các vị trí trung vệ và thủ môn) sẽ buộc phải đóng góp nhiều hơn nữa vào các đợt tấn công. Những diễn biến này có thể làm tăng nguy cơ chấn thương và mệt mỏi về tinh thần ở các cầu thủ chuyên nghiệp.
Những cầu thủ ít thay đổi về mặt thể chất
Mặc dù sự phát triển các yêu cầu về kỹ thuật và chiến thuật đã xác định các yêu cầu về thể chất, nhưng có vẻ như điều đó không có tác động lớn đến những đặc điểm nhân trắc học của các cầu thủ bóng đá chuyên nghiệp.
Những nghiên cứu vốn đã thống kê các trị số trên, tại các giải Copa America năm 1995, League 1 năm 2010 và giải vô địch bóng đá Đông Âu năm 2022, cho thấy cân nặng của các cầu thủ có vẻ như ít thay đổi (76,4 kg năm 1995 so với 77,7 kg năm 2010, tức là chênh lệch 1,7%). Người ta cũng thấy điều tương tự ở tỷ lệ mỡ của cơ thể các cầu thủ (10,4% vào năm 2010; 11,4% vào năm 2022).
Trong 27 năm, những đặc điểm nhân trắc học
của các cầu thủ ít thay đổi (cuộc đối đầu giữa Marcelo Otero, cầu thủ người
Uruguay, bên trái, với hậu vệ người Paraguay Juan Villamayor bên phải và trung
phong Daniel Fonseca, người đã ngã xuống đất, tại giải Copa America, ở Montevideo, Uruguay). Ảnh: Daniel
Luna/AFP
Giống như các đặc điểm nhân trắc học, những tố chất về tim mạch của cầu thủ cũng ít thay đổi so với những thập kỷ trước.
Không có sự gia tăng đáng kể các tố chất về tim mạch
Tố chất về tim mạch được đo bằng VO2 tối đa, thể hiện lượng oxy được hấp thụ, chuyển tải và sử dụng oxy của một cá nhân ở cấp độ cơ bắp. Có ý kiến cho rằng cần có một ngưỡng tối thiểu của VO2 tối đa mới chơi được bóng đá ở trình độ cao nhất, nhưng không phải vì thế mà đòi hỏi này trở thành một tố chất ưu tiên cho hiệu suất thi đấu.
Việc đánh giá lượng không khí tối đa ở các cầu thủ bóng đá chuyên nghiệp Na Uy từ năm 1989 đến năm 2012 đã giúp cho thấy mức VO2 tối đa không thay đổi ở tập thể các vận động viên. Gần đây hơn, các kết quả thu thập được từ giải bóng đá hạng hai của Hy Lạp và giải bóng đá hạng nhất của Croatia đã báo cáo một mức giảm VO2 tối đa trung bình, so với ngưỡng tối thiểu được gợi ý để đạt được trình độ nhất.
Những kết quả trên, xuất phát từ các cuộc thi đấu không thuộc top 5 giải châu Âu, xác nhận rằng VO2 tối đa giúp phân biệt trình độ chơi bóng ở một mức độ nhất định nào đó. Tuy nhiên, bóng đá hiện đại không cần đến sự gia tăng đáng kể các tố chất về tim mạch so với những thập kỷ trước. Vả lại, các nghiên cứu gần đây cho thấy VO₂ tối đa không mang tính dự đoán cao về quãng đường di chuyển ở nhiều cường độ khác nhau trong một trận đấu.
Nếu các đặc điểm nhân trắc học và các tố chất về tim mạch của cầu thủ chỉ phát triển một chút trong những thập kỷ qua, thì ngược lại, điều này không đúng với công suất thần kinh cơ bắp của cầu thủ.
Công suất thần kinh cơ bắp đang tăng dần
Không giống như các tố chất về tim mạch, các tố chất về thần kinh cơ bắp (sức mạnh tranh bóng và tốc độ) của các cầu thủ có vẻ như đã phát triển một cách tích cực trong những năm gần đây. Thật vậy, từ năm 1995 đến năm 2010, việc liên tục đánh giá các cầu thủ chuyên nghiệp Na Uy đã đặc biệt cho thấy một sự gia tăng khoảng 1,3% về tốc độ chạy nước rút.
Nhận xét này được xác nhận khi so sánh những kết quả được báo cáo vào năm 2001 ở các cầu thủ chơi ở giải hạng nhất nước Pháp với những kết quả của các cầu thủ chơi ở giải Ngoại hạng Anh 10 năm sau đó. Thật vậy, trung bình, lực cực đại được phát triển trên các cơ duỗi ở đầu gối cao hơn 11,7%, trong khi lực cực đại của các cơ gấp ở đầu gối giảm không đáng kể 0,8%. Điều này được thể hiện bằng thời gian chạy nước rút trên một quãng đường 10m của các cầu thủ Pháp và Anh, theo thứ tự, là dưới 5,8% và 3,4%, nghiêng về các cầu thủ đang chơi ở giải Ngoại hạng Anh.
Mặc dù các tố chất về thần kinh cơ bắp giúp phân biệt phần lớn các mức độ luyện tập, nhưng vào năm 2017, một nghiên cứu về các cầu thủ chơi ở giải hạng tư Đan Mạch đã báo cáo thời gian chạy nước rút thậm chí còn thấp hơn (tốc độ chạy cao hơn) so với thời gian chạy nước rút được trình bày vào năm 2011 ở giải Ngoại hạng Anh. Điều này chứng minh là thành phần thể chất này đã trở nên quan trọng như thế nào trong bóng đá hiện đại. Những kết quả này, liên quan đến các tố chất về thần kinh cơ bắp, có thể có mối tương quan với sự gia tăng các quãng đường di chuyển ở cường độ cao, tại các mùa giải gần đây.
Tiền đạo người Argentina Lionel Messi,
trong một trận đấu giữa đội tuyển quốc gia Argentina với đội tuyển quốc gia Ả Rập
Xê Út, trong khuôn khổ World Cup 2022. Trong các trận đấu, thời gian phục hồi
giữa các giai đoạn thi đấu ở cường độ cao đã kéo dài. Ảnh: Antonin
Thuillier/AFP
Mặc dù quãng đường di chuyển ở cường độ cao đã tăng lên rất nhiều trong những năm gần đây, nhưng điều này không có nghĩa là bóng đá hiện tại áp đặt những ràng buộc về sinh lý, đối với các cầu thủ, phải cao hơn những ràng buộc mà các cầu thủ bóng đá chuyên nghiệp phải chịu đựng trong quá khứ. Thật vậy, các tố chất về thần kinh cơ bắp cao hơn của các cầu thủ ngày nay cho phép họ đáp ứng những ràng buộc của bóng đá hiện đại. Vả lại, họ cũng hưởng lợi từ việc gia tăng thời gian phục hồi giữa các hành động chơi bóng, vì thời gian chơi bóng thật sự đã giảm. Nói cách khác, cầu thủ bóng đá hiện tại nhanh hơn và khỏe hơn so với đồng nghiệp ở những thập kỷ trước, ngay cả khi các tố chất về tim mạch và nhân trắc học của họ ít thay đổi.
Tất cả những kết quả trên cũng đúng đối với các cầu thủ bóng đá nữ, với một sự gia tăng quãng đường di chuyển ở cường độ cao. Giữa giải World Cup nữ thế giới năm 2015 ở Canada với giải World Cup nữ thế giới năm 2019 ở Pháp, người ta đã đo được sự gia tăng đó, từ 16 đến 32%.
Sự phát triển các quy tắc cũng có thể làm thay đổi cách nhận dạng các cầu thủ
Việc thay đổi quy tắc được quyền thay cầu thủ 5 lần trong trận đấu, thay vì 3 lần như trước đây, cũng có thể làm thay đổi cách nhận dạng các cầu thủ có trình độ cao. Trong một hệ thống như thế, người ta có thể tưởng tượng một số cầu thủ trong đội hình có được những khả năng cao để nỗ lực ở cường độ cao, nhưng lại có các tố chất về tim mạch thấp so với các đồng đội, được sử dụng để chơi trong các quãng thời gian ngắn hơn của trận đấu. Như thế, có thể tận dụng tốt những tố chất về thần kinh cơ bắp vượt trội của các cầu thủ đó.
Trên cơ sở những diễn tiến này, việc phát hiện những cầu thủ tài năng như thế, ngày nay, là một thách thức lớn đối với các câu lạc bộ bóng đá hàng đầu, những câu lạc bộ phải tìm mọi cách để cung cấp những cầu thủ sẵn sàng đáp ứng các yêu cầu của bóng đá hiện đại, cho các đội chuyên nghiệp của họ. Mức độ về thể chất và về thần kinh cơ bắp để đạt được trình độ cao, từ nay, có vẻ như mang tính phân biệt đối xử càng nhiều hơn so với trước đây, khiến các học viện bóng đá không còn lựa chọn nào khác ngoài việc biến đó thành một trong những tiêu chí tuyển mộ ưu tiên. Đây là lý do vì sao họ luôn tìm kiếm những cầu thủ chạy nhanh hơn ở tất cả các vị trí, ngay cả khi điều đó có nghĩa là huấn luyện các cầu thủ chơi ở những vị trí vốn dĩ không phải là sở trường của họ.
 |
| Tom Douchet |
 |
| Nicolas Babault |
Tác giả
Tom Douchet, Nghiên cứu sinh Tiến sĩ, Trung tâm Quản lý Hiệu quả Chuyên môn G. Cometti INSERM U1093 – nhận thức, hành động và tính dẻo dai giác động, Đại học Burgundy – UBFC
Nicolas Babault, Giảng viên, HDR – Trung tâm Quản lý Hiệu quả Chuyên môn G. Cometti INSERM U1093 – nhận thức, hành động và tính dẻo dai giác động, Đại học Burgundy – UBFC
Huỳnh Thiện Quốc Việt dịch
Nguồn: Le football d’hier à aujourd’hui: comment le jeu et les joueurs ont évolué, The Conversation, ngày 24/11/2022.
