GIỮA TRUNG QUỐC VÀ PHƯƠNG TÂY, GIA TĂNG SỰ ĐỐI KHÁNG KHÔNG GÌ LAY CHUYỂN

Pierre-Antoine Donnet

H&M, gã khổng lồ ngành dệt may của Thụy Điển, đang đối mặt với một chiến dịch tẩy chay trên các mạng xã hội ở Trung Quốc, vì đã ngừng mua nguyên liệu bông ở Tân Cương sau các báo cáo về tình trạng cưỡng bức lao động ở khu vực phía tây bắc Trung Quốc này. (Nguồn: CNN)

Có thể nói gì về cơn sốt bất ngờ này, vốn làm sôi sục các mạng xã hội Trung Quốc từ ngày 24/3 xoay quanh “mối lo ngại sâu sắc” của H&M về các thông tin cưỡng bức lao động tại các cánh đồng bông ở Tân Cương? Tập đoàn dệt may Thụy Điển, sau đó, đã cho biết họ sẽ không mua nguyên liệu bông từ Khu tự trị Tây Bắc Trung Quốc. Làn sóng phẫn nộ này đã trở thành khối u áp-xe cô đọng, làm Trung Quốc và phương Tây đối đầu với nhau xoay quanh thảm kịch của người Duy Ngô Nhĩ.

Tuy nhiên, mối lo ngại này đã diễn ra một năm trước đó. Nhưng nó đã gây ra một loạt những lời bình thù hằn trên các mạng xã hội. “Tung tin đồn để tẩy chay nguyên liệu bông Tân Cương trong khi vẫn muốn kiếm tiền ở Trung Quốc? Đó là một cầu mong hão huyền,” Đoàn Thanh niên Cộng sản Trung Quốc đã đưa ra tuyên bố trên trong một dòng tin đăng trên nền tảng tiểu blog Weibo, và đã nói thêm một lát sau đó rằng bông Tân Cương “sẽ không nuốt chửng chúng ta”.

H&M, cùng với nhiều thương hiệu khác đang nằm trong tầm ngắm của người dùng Internet Trung Quốc, là thành viên của tổ chức Sáng kiến ​​Bông chất lượng cao, một tổ chức thúc đẩy một nền sản xuất bông bền vững. Vào tháng 10 năm 2020, H&M đã tuyên bố từ bỏ việc mua nguyên liệu bông ở Tân Cương.

Huang Xuan (1985-)

Victoria Song (1987-)

Đáp lại, những người nổi tiếng Trung Quốc, từng là người hâm mộ các thương hiệu này ở Trung Quốc, đã công khai chọn cách đoạn tuyệt với H&M. Trên trang Weibo, nam diễn viên Huang Xuan [Hoàng Hiên] đã tuyên bố chấm dứt hợp đồng với H&M, nhấn mạnh rằng anh phản đối “lời vu khống và tin đồn”. Tiếp theo anh là các diễn viên Wang Yibo [Vương Nhất Bác] và Victoria Song [Tống Thiến]. Một số người dùng Internet trên Weibo đã kêu gọi H&M rời khỏi Trung Quốc và người Trung Quốc tẩy chay các sản phẩm của hãng.

Trung Quốc hiện là thị trường lớn thứ tư trên thế giới của H&M. Một số khách sạn ở Trung Quốc đã dán thông báo ở trước cửa ra vào cho biết sẽ từ chối tiếp đón những người nào mặc quần áo có thương hiệu Thụy Điển này. Trong những ngày kế tiếp, làn sóng phẫn nộ này đã lan sang hãng Nike, cũng như các công ty con của Nike như New Balance, Under Armour, Tommy Hilfiger và Converse. Năm ngoái, gã khổng lồ người Mỹ này cũng đã bày tỏ sự lo ngại về chế độ đối xử đối với người Duy Ngô Nhĩ ở Tân Cương. Adidas cũng đã đưa ra lập trường tương tự: công ty Đức đã thông báo sẽ không sử dụng nguyên liệu bông từ Tân Cương nữa. Tiếp theo là Burberry, một thương hiệu hàng cao cấp của Anh, rồi đến hãng hàng chuyên dùng thể thao Puma của Đức.

“TÔI ỦNG HỘ BÔNG TÂN CƯƠNG”

Liu Yifei (1987-)

Zhou Dongyu (1992-)

Một trong những ngôi sao điện ảnh của Trung Quốc, Zhou Dongyu [Châu Đông Vũ], là đại sứ của Burberry tại Trung Quốc. Cô đã đột ngột thông báo sẽ chấm dứt hợp đồng với thương hiệu Anh cho đến khi thương hiệu này “tuyên bố một cách rõ ràng và công khai lập trường của hãng đối với nguyên liệu bông từ Tân Cương”. Nữ diễn viên Liu Yifei [Lưu Diệc Phi], người đóng vai Hoa Mộc Lan trong bộ phim [cùng tên] của Disney, đã thông báo ngừng mọi quan hệ đối tác với Adidas trước sự hoan nghênh của người hâm mộ. Chỉ trong vòng hai ngày, đã có ít nhất 27 nam nữ diễn viên, nam nữ ca sĩ Trung Quốc tuyên bố cắt đứt mối quan hệ với các thương hiệu phương Tây này.

Các chính trị gia thân Bắc Kinh ở Hồng Kông cũng có lập trường tương tự. Nữ dân biểu Regina Ip hứa sẽ không mua các sản phẩm của Burberry nữa. “Burberry là một trong những thương hiệu yêu thích của tôi. Nhưng tôi sẽ ngừng mua sản phẩm của họ. Tôi đứng về phía đất nước mình bằng cách tẩy chay những công ty nào tung tin dối trá về Tân Cương.” Đài truyền hình nhà nước Trung Quốc CCTV cũng vào cuộc khi cho rằng H&M “đã sai khi muốn trở thành người hùng của pháp luật” và rằng công ty này từ nay phải “trả giá đắt cho những hành động sai lầm của họ”. Tờ Nhân dân Nhật báo, cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Trung Quốc, cũng không chịu thua kém, đã đăng trên các trang báo của họ một khung mang tên “Tôi ủng hộ bông ở Tân Cương”.

Eason Chan (1974-)

Regina Ip (1950-)

Kể từ ngày 24 tháng 3, đã có ít nhất bốn nền tảng thương mại điện tử của Trung Quốc là Alibaba, Pinduoduo, JD.com và Tmall, đã loại bỏ các sản phẩm của H&M ra khỏi danh mục bán hàng của họ. Danh mục này còn được bổ sung thêm khi tập đoàn Uniqlo của Nhật Bản, cũng vướng vào vòng xoáy vì đã tuyên bố từ bỏ mua nguyên liệu bông từ Tân Cương, và ngôi sao nhạc pop người Hong Kong Eason Chan đã quyết định cắt đứt hợp đồng với Adidas. Bài đăng của Eason Chan trên Weibo ngay lập tức đã nhận được sự ủng hộ của gần 800.000 người sử dụng mạng. “Tôi biết bạn sẽ không bỏ rơi chúng tôi. Tôi đến từ Tân Cương,” một người trong số đó đã bình luận.

HÀNH ĐỘNG THÙ HẰN VÀ XÚC PHẠM CHÍNH THỨC

Ngoài sự phẫn nộ mang tính dân tộc chủ nghĩa diễn ra ở Trung Quốc, cuộc tranh cãi này, vốn còn lâu mới nguội đi, đã làm nổi bật một câu hỏi khác: Liệu các doanh nghiệp kinh doanh có nghĩa vụ đối với các giá trị phổ quát, như nhân quyền và quyền tự do hay không? Nói một cách khác, liệu thương mại có tính đạo đức hay không?

Franck Riester (1974-)

“Khi nói đến các mối quan hệ thương mại, Trung Quốc là một đối tác kinh tế không thể thiếu, trên quy mô toàn cầu, nhưng các mối quan hệ của chúng tôi không diễn ra bất chấp các nguyên tắc, các giá trị và mô hình xã hội mà chúng tôi đang bảo vệ, cũng như không miễn trừ nguyên tắc có đi có lại,” theo lời tuyên bố của Franck Riester, Bộ trưởng Ngoại thương và Thu hút đầu tư, vào ngày 24 tháng 3, liên quan đến một câu hỏi về thời sự. Những lời đáp trả khác chắc chắn sẽ xuất hiện trong những tháng tới.

Sự đối kháng cũng diễn ra một cách dữ dội trong xã hội nước Mỹ. Đã có 8 người chết, trong đó có 6 phụ nữ gốc Á, vào ngày 16 tháng 3 trong một vụ xả súng ở Atlanta. Một bộ phim truyền hình đã gây ra làn sóng lo âu trong cộng đồng người châu Á tại nước này, vốn là đối tượng của nhiều hành động thù hằn, đặc biệt kể từ khi cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump sử dụng cụm từ “virus Trung Quốc”.

Antoine Bondaz

Về phần nước Pháp, những lời xúc phạm của Đại sứ quán Trung Quốc ở Paris đối với nhà nghiên cứu người Pháp Antoine Bondaz, xem ông ấy như một “tên vô lại nhỏ nhen”, “linh cẩu cuồng điên” và “kẻ gây tranh cãi ý thức hệ”, đã có hiệu ứng hoàn toàn ngược lại với kẻ chủ mưu. Quả thực, những lời xúc phạm đó đã khơi dậy một làn sóng ủng hộ [Antoine Bondaz] một cách đáng ngạc nhiên, thậm chí từ hàng chục tổ chức think tank châu Âu chuyên trách về Trung Quốc và khiến Bộ trưởng Ngoại giao Jean-Yves Le Drian phải tố giác Đại sứ Trung Quốc Lu Shaye. Nói theo một cách nào đó là “gậy ông đập lưng ông”.

Hố sâu ngăn cách Trung Quốc với phương Tây không ngừng mở rộng, và không ai có thể tiên đoán khi nào thì điều đó sẽ kết thúc và ở đâu.

Pierre-Antoine Donnet

Pierre-Antoine Donnet (1953-)

Cựu nhà báo của AFP, Pierre-Antoine Donnet là tác giả của khoảng mười lăm cuốn sách viết về Trung Quốc, Nhật Bản, Tây Tạng, Ấn Độ và những thách thức lớn của châu Á. Năm 2020, cựu phóng viên tại Bắc Kinh này đã xuất bản cuốn “Le leadership mondial en question, L'affrontement entre la Chine et les États-Unis [Đặt lại vấn đề lãnh đạo thế giới, Cuộc đụng độ giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ]”, nhà xuất bản Editions de l'Aube. Ông cũng là tác giả cuốn “Tibet mort ou vif [Tây Tạng chết hay sống]”, nhà xuất bản Gallimard vào năm 1990 và tái bản vào năm 2019 trong một ấn bản được cập nhật và bổ sung.

Huỳnh Thiện Quốc Việt dịch

Nguồn: Entre Chine et Occident, l’inexorable montée des antagonismes, Asialyst, ngày 29/03/2021.