NHÂN NGÀY NHÀ GIÁO VIỆT NAM 20.11.2025
Nguyễn Xuân Xanh
Nghệ thuật quan trọng nhất của người thầy là đánh thức niềm vui ở sáng tạo và nhận thức.
(Es ist die wichtigste Kunst des Lehrers, die Freude am Schaffen und am Erkennen zu wecken.)
— Albert Einstein
Anh chị thân mến,
Hôm nay là ngày nhà giáo Việt Nam, tôi xin có lời chúc mừng gửi đến các anh chị từng là nhà giáo trên hay ngoài bục giảng những lời chúc tốt đẹp nhất. Nhà giáo Việt Nam mặc cho biết bao khó khăn trong nhiều thập kỷ như những thử thách lớn vẫn kiên định niềm tin vào tiếng gọi thiên chức của mình là đào tạo các người con yêu quý và công dân tương lai của quốc gia. Thật không tưởng tượng nổi sự can đảm và lòng yêu thương trẻ vô bờ bến.
Có nhiều điều để nói về giáo dục cũng như thiên chức của nhà giáo, nhưng trước hết mời anh chị xem clip này về một quyển sách của GS Huỳnh Như Phương trong diễn đàn chúng ta về giáo dục:
https://www.facebook.com/share/v/14R7G4BRYiE/
và một bài, trong số nhiều bài viết ca ngợi quyển sách và nội dung rất nhân văn trong đó, của báo Tuổi Trẻ:
https://tuoitre.vn/uoc-vong-cho-hoc-duong-2022050508064877.htm
Ảnh của báo Tuổi Trẻ
Tôi xin kể một câu chuyện về giáo dục nhân cách liên quan đến nhà văn Pháp giải Nobel Albert Camus:
Albert Camus, nhà văn lớn Pháp thế kỷ 20, sau khi nhận được giải Nobel văn chương năm 1957, viết ngay một lá thư cảm ơn gửi đến người thầy đầu tiên của mình, thầy của trường tiểu học ở Belcourt, một khu phố nghèo thành phố Algiers mà Camus đã lớn lên cùng với các gia đình di cư Pháp. Ảnh hưởng quyết định và lâu dài lên ông là người thầy ở đó, như ông viết trong tự thuật, đã biết tạo ra ý thức về nhân cách cho ông và các bạn học. Với người thầy, đám học trò lần đầu tiên cảm thấy “chúng tồn tại, và là đối tượng của sự kính trọng cao nhất… chúng có đầy đủ nhân phẩm, xứng đáng để khám phá thế giới.” Camus nói đến hai chữ “kính trọng”, và “nhân phẩm” từ một đứa trẻ đường phố vô danh và không nguồn gốc. Đó chính là trải nghiệm quyết định của thời học sinh đã tạo cho ông ý chí học hỏi và ý thức về mình. Ông cho thấy tác động của giáo dục tôn trọng nhân cách là sâu sắc đến dường nào, đáng để các nhà giáo dục lẫn các bậc phụ huynh phải suy ngẫm. Không phải chỉ giáo dục trường học, hay gia đình làm mất hay giảm đi cảm nhận nhân cách của người trẻ, mà còn cả quyền lực phong kiến tồn tại ở nhiều dạng trong xã hội. Nhà nước là những nhà “thiết kế” công dân theo nghĩa rộng. Con người phần phải được truyền cảm hứng rằng họ là những nhân cách, những men of honor, thì mới phát triển thành những nhân cách tốt, có đầy đủ lòng tự trọng, biết xem trọng phẩm giá của chính mình, và phẩm giá của người đồng loại.
(Trong: Giáo dục nhân cách 20 Tháng Mười Một, 2022)
Einstein ca ngợi loại giáo dục nhân cách đó:
“Có thể dễ dàng nhận thấy rằng tất cả những tài sản vật chất, tinh thần và đạo đức mà chúng ta nhận được từ xã hội xuất phát từ những nhân cách đơn lẻ qua vô số thế hệ. […] Chỉ cá nhân đơn lẻ mới tư duy và qua đó mới tạo ra những giá trị mới cho xã hội.”
Albert Einstein
Bà Ellen Key, nhà văn, nhà giáo dục của Thụy Điển đầu thế kỷ XX “đẩy” xa hơn khi bà viết trong tác phẩm Thế kỷ của Trẻ em: Chúng ta hãy tôn trọng trẻ em như những nhân cách, có ý muốn, suy nghĩ, phán đoán, … thì mới mong gặp được những nhân cách trong cuộc đời.
Tôi có viết một số bài về giáo dục, xin được phép giới thiệu anh chị ở đây:
TƯ TƯỞNG GIÁO DỤC CỦA J. H. PESTALOZZI
30 Tháng Tư, 2021
Đây là loại giáo dục mà những nhà sư phạm, nhà giáo đầu tiên của Nhật Bản Minh Trị tiếp thu tại Hoa Kỳ và mang về áp dụng tại Nhật Bản. Nó rất phổ biến ở nước Đức thế kỷ XIX.
Một tác phẩm mới của một tác giả hiện đại mới mất cách đây khoảng vài năm trước:
TRƯỜNG HỌC SÁNG TẠO NHƯ MỘT LUỒNG GIÓ MỚI (KEN ROBINSON)
6 Tháng Bảy, 2021
Tác giả là nhà giáo Ken Robinson người có TED TALK được trên 100 triệu lượt theo dõi, và có sách được giải Pulitzer (The Element). Tôi rất yêu thích ông này.
Đặc biệt về tư tưởng giáo dục của Einstein. Ông trình bày tại nhiều nơi, trong nhiều bài viết, đặc biệt trong quyển Từ những năm sau của đời tôi vừa mới xuất bản:
A. EINSTEIN: TẤM GƯƠNG LỚN CỦA TƯ DUY ĐỘC LẬP
19 Tháng Sáu, 2021
Và gần đây tôi có giới thiệu quyển sách quý về giáo dục Nhật Bản với nhiều tư liệu rất phong phú:
MƯỜI NHÀ GIÁO DỤC LỚN CỦA NHẬT BẢN HIỆN ĐẠI
Tháng Hai, 2024
Trước đó là một bài viết
25 Tháng Mười Một, 2016
nhìn lại giáo dục trong lịch sử và sự phát triển khoa học vũ bão để tự hỏi chúng ta đang ở đâu, giáo dục như thế nào. Vài dòng kết:
“Thích nghi hay tiêu vong, mãi mãi là mệnh lệnh nghiệt ngã của tự nhiên”, đó là lời nhắc nhở của một học giả Anh nổi tiếng, H.G. Wells, trong quyển sách Một lược sử thế giới năm 1922 từng được bán ra trên 2 triệu bản. Đó là qui luật của sự sinh tồn. Việt Nam từng vượt qua những thử thách ngoại xâm nghiệt ngã. Tôi tin rằng với tinh thần yêu nước nồng nàn, ý chí mạnh mẽ, với tinh thần cởi mở và con mắt quan sát sắc bén, không ngừng học hỏi thế giới, biết chọn những đổi mới có tính bứt phá, Việt Nam sẽ thành công như những quốc gia khác, trước thách thức vực dậy đất nước để cùng bước vào cao nguyên của các quốc gia công nghiệp hoá phồn vinh và hùng mạnh. Dân tộc Việt Nam phải tiến lên công nghiệp hoá để trường tồn!
Tôi cũng chạm đến chủ đề lớn giáo dục khai phóng, một đề tài nghìn năm được truyền tụng tại phương Tây vì tầm quan trọng của nó về nhiều mặt làm cho sinh viên có tầm nhìn rộng và tạo identity:
TẠI SAO CẦN GIÁO DỤC KHAI PHÓNG?
26 Tháng Một, 2018
“Giáo dục có thể cho bạn một kỹ năng, nhưng giáo dục khai phóng có thể đem lại cho bạn phẩm giá.”
— Ellen Key
Chúng ta hiện nay còn thiếu sách giáo dục rất nhiều. Một thời người ta nói nhiều về triết lý giáo dục, nhưng rồi không có những tác phẩm tương xứng để học hỏi. Nếu được hỏi, ai là những nhà giáo dục (educator) của Việt Nam thì tôi không biết trả lời sao, và triết lý của họ thế nào trong context giáo dục thế giới. Về Nhật Bản thì đã có quyển sách trên của Benjamin Duke rất tốt để tham khảo. Duke biên soạn nhiều quyển sách giáo dục Đông Tây rất có giá trị, đặc biệt về Nhật Bản – Đức – Hoa Kỳ. Về Trung Quốc có các nghiên cứu của bà Ruth Hayhoe, một học giả có tiếng của Ontario Institute for Studies in Education, viết về 11 nhà giáo dục Trung Quốc đương đại.
Từ lâu tôi ao nước biên soạn một quyển sách về Lịch sử giáo dục phương Tây, từ thời Hy lạp cổ đại qua thời kỳ Khai sáng đến thời Hiện đại, để làm “hệ quy chiếu”, nhưng quả thật “lực bất tòng tâm”. Lịch sử tư tưởng giáo dục là một kho tàng vô cùng phong phú, nhưng chúng ta hãy còn biết rất ít về nó. Chúng ta cần di sản đó để có nhiều sáng kiến cho tương lai.
Chào tất cả anh chị, và chúc anh chị, anh Huỳnh Như Phương, chị Bùi Trân Phượng và nhiều nhà giáo khác một ngày mới vui và hạnh phúc. TP Sài gòn đang có chút nắng ấm.
Thân mến,
Nguyễn Xuân Xanh
20/11/2025
Nguồn: Nhân ngày nhà giáo Việt Nam 20.11.2025, Rosetta, 20 Tháng Mười Một, 2025
