NHỮNG VẤN ĐỀ LỚN NHẤT CỦA BITCOIN MÀ NGƯỜI TA KHÔNG NÓI ĐẾN
Bitcoin là loại tiền mã hóa lâu đời nhất và có giá trị cao nhất. Tuy nhiên, Bitcoin và nhiều loại tiền điện tử có một số vấn đề lớn mà bài viết này sẽ thảo luận. Một số vấn đề đã được biết đến và bàn luận rộng rãi, tuy nhiên tôi muốn tập trung hơn vào tác động đạo đức, xã hội và chính trị của các hệ thống này, những vấn đề vẫn chưa được thảo luận đủ.
Những vấn đề này áp dụng cho hầu hết các loại tiền điện tử mở không cần cấp quyền tham gia, ẩn danh giả bao gồm các nhánh Bitcoin, Ethereum, rất nhiều sản phẩm tài chính phi tập trung Ethereum (Ethereum defi products), Monero, Zcash, EOS và nhiều sản phẩm khác.
Tôi hy vọng bài viết này có thể khiến mọi người suy nghĩ sâu hơn một chút về những gì đang được xây dựng và liệu nó có làm cho thế giới tốt đẹp hơn không…
Bài viết này đem đến cái mà tôi gọi là một Câu chuyện nhị phân: một câu chuyện trình bày một quan điểm thực tế về một chủ đề. Điều đó không nhất thiết có nghĩa là phần ngược lại của câu chuyện là không đúng sự thật và Câu chuyện nhị phân không khiến các quan điểm khác về chủ đề này trở nên vô lý. Tất cả chúng ta đều có những quan điểm khác nhau và Câu chuyện nhị phân chỉ chia sẻ một quan điểm để người khác học hỏi và công nhận là hợp lý.
Tôi đã tham gia về mặt kỹ thuật vào không gian blockchain và tiền điện tử kể từ năm 2015 với tư cách là nhà phát triển và giáo dục. Tôi tiếp tục làm việc trong ngành này vì tôi thấy các hệ thống mở, không cần cấp quyền tham gia có tiềm năng tạo ra tác động tích cực lên xã hội. Xem kết luận của tôi để biết thêm chi tiết.
Bitcoin và hầu hết các loại tiền điện tử mở và không cần cấp quyền tham gia đều có một tính năng thiết kế rất đặc biệt:
Trong Bitcoin, bất kỳ ai cũng có thể tạo tài khoản không giới hạn số lượng trong hệ thống bất cứ khi nào họ muốn.
Quyết định này đã được đưa ra để giảm bớt sự kiểm duyệt nhắm vào một người sử dụng hệ thống, cải thiện sự riêng tư và trong một số trường hợp, cho phép ẩn danh tốt hơn. Nhưng quyết định này tạo ra vô số vấn đề có khả năng tàn phá nghiêm trọng trong hệ thống được thảo luận trong các điểm từ 1 đến 4 dưới đây.
1. Không có uy tín hoặc trách nhiệm giải trình xã hội
Với khả năng tạo tài khoản không giới hạn, việc dựa vào uy tín của người chủ tài khoản là không thể thực hiện. Ở cấp độ giao thức, một tài khoản có thể làm bất cứ điều gì có thể được lập trình – cho mục đích tốt hoặc xấu.
Với thiết kế này, không có chỗ sẵn có dành cho bất kỳ trách nhiệm giải trình xã hội/con người nào vốn đi kèm với các hệ thống dựa trên uy tín.
Trách nhiệm giải trình là một nền tảng của xã hội loài người mà chúng ta đã học để sử dụng qua hàng nghìn năm. Không phải vô cớ mà chúng ta vẫn có trách nhiệm giải trình được gắn trong các quốc gia hiện tại của chúng ta.
2. Chỉ có động cơ về mặt tài chính để điều chỉnh hành vi tốt
Trong Bitcoin, tiền và chỉ tiền mới có thể được sử dụng để tạo các kích thích vì điều này không thể lặp lại trên các tài khoản khác nhau.
Nghiên cứu đã nhiều lần chỉ ra rằng các động cơ tài chính không phải lúc nào cũng hiệu quả nhất trong việc tạo ra hành vi tốt. Là một hệ thống được thiết kế để trở thành nền tảng của xã hội (dù sao thì một số người đam mê tiền điện tử vẫn tranh luận theo cách này), làm thế nào chúng ta có thể tin tưởng một hệ thống chỉ sử dụng tiền để thúc đẩy hành vi - vì điều này sẽ chỉ làm lợi người giàu nhất - một hệ chuẩn mà hầu hết mọi người đều không muốn.
Động cơ tài chính đơn giản hơn nhiều và thường có khả năng mở rộng hơn so với các động cơ phi tài chính (về mặt lập trình và trong quy định). Mọi người nên cân nhắc kỹ lưỡng về tính bền vững xã hội mà các hệ thống dựa trên động cơ về mặt tài chính thuần túy như Bitcoin mang đến cho xã hội loài người.
Một số người sẽ cho rằng tiền điện tử không buộc phải trở thành nền tảng của xã hội, và trong trường hợp đó, vui lòng xem xét nghiêm túc vấn đề #4.
3. Không cải thiện lòng tin hiện có
Ở một mức độ nhất định, mọi người đã có thể tin tưởng và hợp tác với những người họ chưa từng gặp trước đây. Điều này, tất nhiên, phụ thuộc vào nhiều yếu tố về cá nhân, văn hóa và môi trường.
Khi tương tác với các tài khoản khác trên Bitcoin, do tính chất ẩn danh của chúng, Bitcoin sẽ loại bỏ niềm tin ngầm đã tồn tại này và thay thế nó bằng các động lực tài chính ẩn danh.
Thay vì thế chỗ niềm tin, liệu có tốt hơn không nếu chúng ta xây dựng một hệ thống cải thiện niềm tin mà chúng ta hiện có với nhau?
4. Không thể tự điều chỉnh
Do thiếu trách nhiệm giải trình trong Bitcoin và các loại tiền mã hóa tương đương, và sự phụ thuộc vào các động cơ tài chính thuần túy, cực kì khó để điều chỉnh hành vi.
Một hậu quả nhãn tiền của vấn đề này đã được chứng kiến từ nhiều năm nay trong không gian tiền điện tử. Hợp đồng thông minh và các vụ hack khác đã gây khó khăn cho ngành công nghiệp này, với 1,8 tỷ đô la bị đánh cắp từ năm 2010 đến 2018 từ những người khác mà hầu như các tin tặc không bị hậu quả gì. Vụ hack [được biết] gần đây nhất là vào tháng Hai, với 350.000 đô la đã bị đánh cắp. Thực tế là tuy [thuật toán] đồng thuận của Bitcoin rất an toàn, thì lớp ứng dụng xây dựng trên các blockchain mở và không cần cấp quyền tham gia là cực kỳ không an toàn để làm công nghệ chủ đạo.
Bitcoin được biết là được dùng để mua vũ khí và tài trợ khủng bố, điều mà 99,9% mọi người sẽ đồng ý là không ổn. Mãi cho tới lúc này, mục đích sử dụng lớn nhất của Bitcoin và tiền điện tử trên thực tế vẫn là để đầu cơ. Đáng để phản ánh về những gì Bitcoin hiện đang được sử dụng và hỏi xem liệu điều này có thêm [giá trị] gì cho xã hội hay không.
Do không có sự tự kiểm soát này, các quy định của quốc gia đang cố gắng điều chỉnh các điểm vào/ra của tiền điện tử (trao đổi) để cố gắng hạn chế các giao dịch không mong muốn (và cũng đảm bảo người đóng thuế). Có hai vấn đề lớn với điều này:
· Không thể kiểm soát người dùng Bitcoin nếu họ không muốn bị kiểm soát
· Quy định như vậy làm suy yếu tiện ích của Bitcoin vì đề xuất như vậy chẳng khác nào loại bỏ tính ẩn danh.
Bitcoin không thể dễ dàng được kiểm soát từ bên ngoài, nhưng nếu nó không thể được kiểm soát từ bên trong thì làm sao mọi người có thể đủ tự tin để sử dụng nó một cách an toàn?
5. Không được thiết kế để làm công nghệ chủ đạo
Bitcoin giải quyết các vấn đề toàn cầu theo cách chỉ có thể truy cập được đối với một số người. Điều này là do thiết kế kỹ thuật cũng như câu chuyện chính trị hiện tại của nó (xem các vấn đề #4, 6 và 8).
Điều này làm cho Bitcoin trở thành một hệ thống có thể sử dụng được (thực ra là sử dụng Bitcoin với một ví có chủ quyền (sovereign wallet) có mục đích, chứ không chỉ giữ chúng để giao dịch) chỉ dành cho:
· Những người am hiểu công nghệ và sẵn sàng mạo hiểm về tài chính
· Các trường hợp B2B - vì họ có năng lực kỹ thuật để quản lý Bitcoin
Các vấn đề Bitcoin đề xuất để giải quyết phù hợp với đa số quan điểm của thế giới về xã hội. Tuy nhiên, giải pháp này không thể áp dụng cho hầu hết [mọi người]. Phản ứng dây chuyền của vấn đề này là tiềm năng cho sự bất bình đẳng lớn hơn nhiều so với hiện tại, do phần lớn không có khả năng tiếp cận một công nghệ đem đến tiềm năng để có cơ hội tài chính lớn hơn.
Một số dường như lạc quan về những giải pháp Layer 2 như Lightning Network, tuy nhiên, những giải pháp này vẫn chưa được chứng minh trên thực tế đối với Bitcoin. Có các giải pháp đang có hiệu quả trên các mạng lưới khác, tuy nhiên, những giải pháp này một lần nữa làm tăng sự phức tạp, yêu cầu sự tin cậy và làm giảm khả năng sử dụng.
Về mặt lý thuyết có thể vượt qua những khó khăn về khả năng sử dụng này bằng cách giáo dục mọi người, nhưng tầm vóc của nỗ lực này là rất lớn. Quan trọng hơn, các giải pháp có sẵn cho đại chúng sẽ giải quyết các vấn đề của xã hội theo cách thân thiện hơn với người dùng mà không đòi hỏi nhiều giáo dục và do đó sẽ thành công hơn Bitcoin trong thách thức này.
6. Khó có được
Mọi người phải nhận Bitcoin trước khi họ có thể sử dụng nó. Cách chuẩn mực để thực hiện việc này hiện nay là thông qua các trao đổi được kiểm soát chặt chẽ và đây vừa là một thách thức lớn đối với những người bình thường đồng thời cũng là một bước làm tổn hại đến các giá trị mà Bitcoin và các đồng tiền mã hóa tương tự hứa hẹn.
Vâng, có nhiều cách khác để nhận Bitcoin như hỏi bạn bè hoặc các trao đổi phi tập trung, nhưng những cách này thường không thể truy cập được với hầu hết mọi người hoặc quá khó khăn về mặt kỹ thuật để bắt đầu.
7. Không thể thay đổi, nâng cấp hoặc thích nghi
Theo thiết kế, việc nâng cấp giao thức Bitcoin là vô cùng khó khăn. Là một phần của công nghệ phần mềm, điều này đi ngược lại với hầu hết các kiến thức và triết lý chính thống có thể thấy trong tất cả các ngành công nghệ phần mềm - đó là phần mềm lặp (iterating software) dựa trên phản hồi của người dùng trong các chu kỳ vòng lặp ngắn với giả định rằng phần mềm có thể được nâng cấp. Có nhiều lý do cho việc này không cần phải liệt kê ở đây, nhưng vấn đề là Bitcoin bỏ qua tất cả những điều này và thay vào đó cố gắng xác định một hệ thống không bao giờ cần thay đổi, mà trong xã hội liên tục phát triển ngày nay là một điều không được khôn ngoan cho lắm.
8. Không phi ngân hàng hóa các ngân hàng
(từ blockchain.com, ngày 5 tháng 3 năm 2020)
Đây là những “ngân hàng” của Bitcoin. Biểu đồ cho thấy những người khai thác Bitcoin (nhóm khai thác) và thế lực chính trị có liên quan của họ nâng cấp hệ thống và thay đổi các quy tắc. Theo lý thuyết trò chơi được chấp nhận trong Bitcoin, họ sẽ chỉ nâng cấp giao thức nếu các quy tắc mới mang lại nhiều lợi nhuận hơn cho họ.
Như bạn có thể thấy có 7 nhóm (công ty) kiểm soát 75% quyền quyết định. Việc này thậm chí còn tồi tệ hơn trong nhiều loại tiền điện tử khác, đặc biệt là Ethereum.
7 công ty (ghi chú thêm là hầu hết đều ở Trung Quốc) đang điều hành một loại tiền tệ và chỉ thay đổi các quy tắc vì lợi ích của chính mình… Điều này nghe có vẻ giống với hệ thống ngân hàng hiện tại không?
Một hệ sinh thái/xã hội nền tảng của nó chịu sự chi phối của tiền bạc và của cải, sẽ có xu hướng tạo ra một hệ thống sản sinh ra sự bất bình đẳng tài chính nghiêm trọng và điều hành tham lam.
Các quy tắc trong Bitcoin là không thể phá vỡ và minh bạch hơn nhiều so với các hệ thống tài chính hiện tại. Ngoài ra, một mạng lưới lớn các nút kiểm tra mạng lưới. Hai yếu tố này mang lại cho Bitcoin một đặc điểm quan trọng: những thay đổi về các quy tắc mà không được đa số thành viên tham gia mạng chấp nhận là bất khả về mặt toán học, một đặc điểm không giống với cấp độ tương tự ở nhiều loại tiền pháp định của các quốc gia. Tóm tắt lại:
1. thay đổi quy tắc để mọi người đều tệ đi là điều không thể về mặt thực tiễn
2. có thể thay đổi các quy tắc để tốt hơn miễn là nó mang lại lợi nhuận tương đương hoặc nhiều hơn cho các nhà khai thác
3. thay đổi các quy tắc để tốt hơn mà làm giảm doanh thu của nhà điều hành là không thể. Trong nhiều xã hội, các biện pháp điều tiết có thể ảnh hưởng đến các quy tắc ngân hàng từ bên ngoài vì lợi ích của công dân, khiến Bitcoin trở nên tồi tệ hơn những hệ thống này.
Cần lưu ý vài điều quan trọng khi thảo luận về chủ đề này
· Có hy vọng đối với sự đồng thuận Proof of Stake (POS) để tăng sự phân quyền của các thế lực chính trị trong các mạng lưới (bên cạnh các lợi ích khác). Nhìn vào các chuỗi POS hiện đang hoạt động, không có cải thiện đáng kể trong hầu hết các trường hợp. Những người đặt hy vọng cao vào Ethereum 2.0 nên xem xét đến rủi ro đáng kể khi POS không vượt qua được thách thức này. Delegated Proof of Stake là một cơ chế đồng thuận khác liên quan đến POS và đã chỉ ra một vài trường hợp blockchain với mức độ phân quyền về mặt chính trị cao hơn, nhưng cũng có những thách thức đáng kể khác cần phải vượt qua.
· Cho dù cơ chế đồng thuận nào được sử dụng trong thực tế đi nữa, các chủ thể được ủy thác vận hành và điều hành mạng đều có khả năng ẩn đằng sau một tài khoản ẩn danh, không có trách nhiệm giải trình xã hội trong mạng lưới khi đưa ra quyết định và Bitcoin tồn tại mà không cần bất kỳ quy trình chính thức nào để thể hiện ý định và lý luận đằng sau các quyết định chính trị. Ở cấp độ siêu chính trị này, quá trình ra quyết định đằng sau sự quản trị của nhiều blockchain vẫn cực kỳ mờ nhạt, mặc dù blockchain được vận hành minh bạch.
8. Bitcoin là phần mềm lỗi thời
Các lỗ hổng kỹ thuật của phần mềm Bitcoin được đề cập cuối cùng trong bài viết này bởi vì chúng là những vấn đề được nói đến nhiều nhất trong ngành công nghiệp này. Mỗi vấn đề được liệt kê dưới đây đều khá lớn. Một bản tóm tắt rất nhanh về các vấn đề được ghi nhận rõ ràng rằng Bitcoin:
· không thể mở rộng quy mô để được sử dụng như một loại tiền tệ toàn cầu
· tiêu thụ một lượng năng lượng khổng lồ, tương đương với mức tiêu thụ năng lượng của nước Chile và với tổng lượng khí thải carbon đo được của New Zealand
· cực kỳ chậm trong việc xử lý các giao dịch, làm giảm khả năng sử dụng
· có tên tài khoản ở dạng khóa mật mã rất khó hiểu
· kì vọng người dùng tự chịu trách nhiệm quản lý tài khoản của mình, khiến việc mất tiền và quản lý khóa trở nên khó khăn
· có phí giao dịch cao, sẽ còn cao hơn nữa nếu được áp dụng nhiều hơn
· có sự biến động giá lớn khiến nó trở nên quá khó đoán khi được sử dụng làm tiền tệ (mà hầu hết mọi người trong ngành không nghĩ rằng Bitcoin là/có thể là một loại tiền tệ có thể dùng hàng ngày)
Tin tốt là đã có những cải tiến đáng kể được thực hiện trong công nghệ blockchain nhằm giải quyết tất cả những điều này đủ để làm cho chúng sẵn sàng về mặt kỹ thuật cho dòng chính (nhưng không phải bằng Bitcoin).
Kết luận
Chắc chắn không phải vô cớ mà Bitcoin có những tính chất và đặc tính hiện tại và tôi không muốn làm mất đi các tính chất và đặc tính tuyệt vời mà công nghệ blockchain cung cấp, ứng dụng trước tiên vào Bitcoin.
Tôi đã bị mê hoặc bởi câu chuyện về Bitcoin khi tôi nghe về nó lần đầu tiên, nhưng đã gác lại từ đó để chuyển sang công nghệ mà tôi nghĩ có thể tạo ra tác động tích cực lớn cho nhân loại với ít rủi ro tạo ra nhiều vấn đề hơn.
Có thể bạn đã gác lại Bitcoin như tôi đã làm, và đang xem xét các lựa chọn thay thế tiền mã hóa mở sử dụng công nghệ blockchain khác. Tôi hy vọng rằng khi bạn đọc bài viết này, bạn đã nhận ra rằng hầu hết các loại tiền điện tử vẫn có chung nhiều vấn đề được đề cập trong bài viết này.
Những vấn đề này dấy lên những mối quan tâm đáng kể về chính trị và đạo đức xã hội đối với tương lai của Bitcoin.
Bitcoin có thể giải quyết tất cả những vấn đề này không?
Tôi không nghĩ vậy
Đó có phải là vấn đề không?
Phải
Có một sự thay thế nào giải quyết thỏa đáng tất cả những vấn đề này không?
Không phải là thứ mà tôi biết
Vậy thì tại sao tôi vẫn làm việc trong blockchain?
Tôi thấy những cách mới để sử dụng công nghệ blockchain để giải quyết tất cả những vấn đề này, mà vẫn duy trì các đặc điểm quan trọng của các blockchain như tính mở và không cần cấp quyền tham gia vốn làm tăng tính minh bạch, không dẫn đến sự tập trung về mặt kỹ thuật hoặc chính trị và có tác động tích cực đến xã hội và người dân. Tôi nghĩ rằng sự phức tạp của thế giới này khiến viên đạn bạc trở thành không thể thực hiện được, nhưng tôi thấy những phương cách để có một thế giới bền vững và tốt đẹp hơn với blockchain.
 |
| Jack Tanner |
Tôi đang tích cực nghiên cứu và xây dựng các hệ thống và tạo ra ảnh hưởng lên ngành công nghiệp này. Theo dõi tôi trên Twitter hoặc Medium nếu bạn quan tâm đến những gì tôi làm.
Nếu quan tâm, Thông tin thêm về Các vấn đề đạo đức của Bitcoin của Seamus Vaughan Lucey có quan điểm tương tự như những điều được đề cập ở bài viết này từ năm 2016.
Tác giả
Nhà phát triển và giáo dục phần mềm công nghệ Blockchain! Hiện đang đóng góp cho hệ sinh thái #EOSIO. https://jackandtheblockstalk.com/
Nguyễn Thị Trà Giang dịch
Võ Phi Hùng, Trần Thị Minh Ngọc hiệu đính
