CÁC NHÀ NGHIÊN CỨU UKRAINE GÂY ÁP LỰC ĐÒI CÁC TẠP CHÍ KHOA HỌC TẨY CHAY CÁC TÁC GIẢ NGA
Hầu hết các ấn phẩm vẫn đang xét duyệt các bản thảo không phân biệt quốc tịch – nhưng Nga có kế hoạch loại bỏ yêu cầu các nhà khoa học phải xuất bản trong các tờ báo nước ngoài.
Moscow: Các nhà khoa học Nga
đang bị cho ra rìa tại các hoạt động hợp tác quốc tế. Ảnh: Andrey Rudakov/Bloomberg/Getty
Sau khi Nga xâm lược Ukraine, nhiều tổ chức nghiên cứu đã nhanh chóng cắt đứt quan hệ hợp tác và tài trợ với Nga. Nhưng các động thái này đã làm dấy lên cuộc tranh luận về việc liệu các nhà khoa học Nga có được công bố trên các tạp chí quốc tế hay không. Một số người cho rằng việc tẩy chay là đúng đắn về mặt đạo đức và có thể giúp chấm dứt chiến tranh, nhưng nhiều tạp chí cho rằng việc cô lập không phân biệt các nhà khoa học Nga sẽ gây hại nhiều hơn lợi. Tuần này, các nhà chức trách Nga dường như đã đáp lại những lời đe dọa tẩy chay bằng cách nói rằng họ có kế hoạch bỏ yêu cầu các nhà khoa học được chính phủ tài trợ phải xuất bản trên các tạp chí nước ngoài được công nhận. Một số nhà nghiên cứu Nga cho biết, động thái đó có thể gây hại thêm cho nền khoa học của đất nước.
.jpg) |
| Olesia Vashchuk (1986-) |
 |
| Richard Sever |
Các nhà khoa học Ukraine đã gửi những lời kêu gọi mạnh mẽ nhất về việc cấm các nhà nghiên cứu Nga đến các tạp chí. Olesia Vashchuk, người đứng đầu Hội đồng các Nhà khoa học trẻ Ukraine tại Bộ Giáo dục và Khoa học, cho biết: “Các nhà khoa học Nga không có quyền nhân thân để truyền lại bất kỳ thông điệp nào tới cộng đồng khoa học thế giới.” Các bức thư gửi đến nhà xuất bản Elsevier và cơ sở dữ liệu trích dẫn Clarivate, kêu gọi xóa các tạp chí Nga khỏi cơ sở dữ liệu và yêu cầu các nhà khoa học Nga rời khỏi ban biên tập tạp chí.
Những người phản đối lệnh cấm – tại Nga và các nơi khác – nói rằng lệnh này sẽ trừng phạt các nhà khoa học phản đối hành động của chính phủ của họ, và thật ra khoa học có thể hoạt động như một kênh ngoại giao. “Bạn phải hỏi làm như vậy để được gì. Gửi một tín hiệu? Nếu thế, còn nhiều cách tốt hơn,” Richard Sever, đồng sáng lập của hệ thống máy chủ lưu trữ bản thảo bioRxiv và medRxiv cho biết.
Trao đổi học thuật
Cho đến nay rất ít tạp chí cấm các nhà khoa học Nga. Các tờ báo bao gồm Nature và Science đã lên án hành động của Nga trong các bài xã luận, nhưng cũng lên tiếng phản đối việc cô lập không phân biệt các nhà khoa học của nước này. Trong bài xã luận ngày 4 tháng 3, Nature nói rằng một cuộc tẩy chay xuất bản chống lại các nhà nghiên cứu ở Nga “sẽ chia rẽ cộng đồng nghiên cứu toàn cầu và hạn chế việc trao đổi kiến thức học thuật”.
Ít nhất một tờ báo, Journal of Molecular Structure (Tạp chí Cấu trúc Phân tử), do Elsevier xuất bản, đã thông báo sẽ không xét duyệt các bản thảo do các nhà khoa học tại các cơ sở của Nga viết. Cuộc xâm lược vi phạm luật pháp quốc tế, Rui Fausto, biên tập viên của tạp chí này và là nhà hóa học tại Đại học Coimbra ở Bồ Đào Nha nói. “Quyết định của chúng tôi sẽ có hiệu lực cho đến khi tính hợp pháp quốc tế được khôi phục.” Ông cho biết thêm: “Điều này không nhắm đến các nhà khoa học Nga, những người chắc chắn xứng đáng nhận được tất cả sự quý trọng và tôn trọng của chúng tôi, mà là các định chế của Nga”.
Elsevier nói với Nature rằng họ không thể đưa ra con số có bao nhiêu tạp chí của mình có thái độ tương tự, nhưng con số là “rất nhỏ”. Nhà xuất bản đã không đưa ra các hạn chế trong việc chấp nhận các bài báo có sự tham gia của các tác giả Nga. Elsevier cho biết: “Chúng tôi sẽ không buộc các biên tập viên phải tuân thủ cách tiếp cận ưu tiên chúng tôi nếu cá nhân họ có quan điểm riêng mạnh mẽ về chủ đề này”.
Ngược lại, để đối phó với cuộc xâm lược của Nga, Clarivate, công ty điều hành cơ sở dữ liệu trích dẫn Web of Science, đã tuyên bố vào ngày 11 tháng 3 rằng họ sẽ ngừng mọi hoạt động thương mại ở Nga và đóng cửa ngay lập tức một văn phòng ở đó. Trước đó, họ đã đình chỉ việc đánh giá bất kỳ tạp chí mới nào từ Nga và Belarus – những tạp chí ủng hộ cuộc chiến của Nga – đang tìm cách gia nhập Web of Science. Lisa Hulme, giám đốc toàn cầu về truyền thông đối ngoại của Clarivate, nói rằng họ đang hợp tác với Bộ trưởng Khoa học Ukraine.
 |
| Myroslava Hladchenko |
Các nhà khoa học Ukraine hoan nghênh những động thái như vậy. “[Bằng cách] từ chối các bản thảo các tác giả Nga viết và loại trừ các tạp chí Nga khỏi Scopus lẫn Web of Science, Elsevier và Clarivate có thể góp phần vào việc kết thúc cuộc chiến này,” Myroslava Hladchenko, người nghiên cứu chính sách giáo dục đại học tại Đại học Quốc gia về Khoa học Đời sống và Môi trường của Ukraine tại Kyiv nói. Hladchenko nói rằng Nga đã ném bom hơn 60 cơ sở giáo dục ở Ukraine, điều này nêu bật “thái độ của họ đối với khoa học và giáo dục”.
Thay đổi chính sách
Nhiều nhà nghiên cứu ở Nga đã lên tiếng phản đối một cuộc tẩy chay xuất bản. Một nhà khoa học chính trị tại một trường đại học Nga yêu cầu giấu tên nói rằng hầu hết các học giả đang cố gắng trở thành một phần của cộng đồng khoa học thế giới phản đối chiến tranh. “Nhiều người chấp nhận rủi ro cá nhân để phản đối,” nhà nghiên cứu nói, người cho biết họ đã thoát khỏi trong gang tấc sự bắt giữ trong một cuộc biểu tình phản chiến. Họ nói rằng việc từ chối xem xét và xuất bản các bản thảo “sẽ không ảnh hưởng chút nào đến chính sách của Điện Kremlin”.
Nhưng Hladchenko nói rằng cô ấy cảm thấy rằng các nhà khoa học Nga nên làm nhiều hơn nữa để ngăn chặn chiến tranh. Cô nói, nếu loại trừ các tác giả và tạp chí Nga sẽ buộc các học giả đó phải “đánh giá lại hoạt động của họ và tạo đóng góp vào sự phát triển của xã hội dân sự ở đất nước mình”.
.jpg) |
| Dmitry Chernyshenko (1968-) |
Về phần mình, Nga dường như đã có đáp trả lại sự cô lập ngày càng tăng với cộng đồng quốc tế. Vào ngày 7 tháng 3, văn phòng của Phó Thủ tướng Nga Dmitry Chernyshenko thông báo rằng họ có kế hoạch hủy bỏ các yêu cầu hiện có đối với các nhà khoa học về việc có xuất bản trên các tạp chí được lập chỉ mục trong Web of Science hoặc Scopus, theo tin tức từ Nga. Các định chế ở Nga hiện nay đang nhận được xếp hạng đánh giá cao hơn nếu các nhà khoa học của họ xuất bản trên các tạp chí nước ngoài và các nhà nghiên cứu nhận được tài trợ từ Quỹ Khoa học Nga và các chương trình khác của chính phủ cũng phải công bố kết quả của họ trên các tạp chí đã được lập chỉ mục. Chernyshenko cũng yêu cầu Bộ Khoa học và Giáo dục Đại học Nga đưa ra hệ thống đánh giá nghiên cứu của riêng mình.
 |
| Andrey Kulbachinskiy |
Một số nhà nghiên cứu nói rằng động thái trên có thể gây hại cho nền khoa học Nga. Andrey Kulbachinskiy, nhà di truyền học phân tử tại Viện Di truyền phân tử ở Moscow, cho biết yêu cầu xuất bản trên các tạp chí quốc tế đã giúp kích thích các nhóm nghiên cứu giỏi nhất và nâng cao chất lượng nghiên cứu ở Nga. Kulbachinskiy lo ngại rằng có thể sẽ sớm có lệnh cấm các nhà khoa học Nga xuất bản trên các tạp chí quốc tế. Kulbachinskiy, người đang phát biểu với tư cách cá nhân, nói rằng mặc dù việc loại bỏ các yêu cầu này có thể làm giảm áp lực xuất bản cho nhiều nhóm, nhưng ông nói, nó có khả năng dẫn đến “sự suy giảm nhanh chóng về chất lượng của các ấn phẩm”. Nó “sẽ làm cho việc làm khoa học trở nên vô nghĩa”.
Yuri Kovalev, một nhà vật lý thiên văn tại Viện Vật lý Lebedev ở Moscow, lo ngại rằng sau các biện pháp trừng phạt tài chính bị áp đặt, người dân ở Nga có khả năng sớm phải vật lộn để trả tiền mua hàng hóa và dịch vụ. Điều này có thể khiến các định chế không thể trả nổi phí xử lý bài báo hoặc đăng ký mua tạp chí, ông nói. “Tôi đoán chúng tôi sẽ sử dụng arXiv và Sci-Hub,” anh ấy nói.
Huỳnh Thị Thanh Trúc dịch
Nguồn: Ukrainian researchers pressure journals to boycott Russian authors, Nature, Mar 14, 2022.
