Niềm hy vọng bền bỉ của Jane Goodall

NIỀM HY VỌNG BỀN BỈ CỦA JANE GOODALL

“Nếu bạn không hy vọng rằng hành động của mình có thể tạo ra sự khác biệt, bạn sẽ chìm vào thờ ơ. Nếu người trẻ buông xuôi trước nỗi bi quan, nếu họ đánh mất hy vọng thì đó chính là dấu chấm hết”.

Jane Goodall on TIME

Jane Goodall trên bìa Tạp chí TIME. Ảnh: Nadav Kander
*Bài viết được thực hiện và đăng trên Tạp chí TIME tháng 9, 2021.

Những năm đầu Thế chiến II, khi Jane Goodall mới lên sáu, cô bé thường bị tiếng còi báo động rền rĩ đánh thức giữa đêm. Đó là tín hiệu báo trước máy bay Đức Quốc xã đang bay qua Bournemouth, thị trấn ven biển phía nam nước Anh, nơi gia đình Goodall dọn tới khi chiến tranh bùng nổ . Cô em gái Judy lập tức bật dậy, lao xuống hầm trú ẩn. Nhưng Jane thì kiên quyết không nhúc nhích. “Tôi không muốn rời khỏi giường”, bà nhớ lại. “Cha mẹ phải bế cả tôi lẫn chăn gối xuống hầm”.

Tám mươi năm sau (năm 2021), Goodall nay đã 87 tuổi, đứng trong phòng khách của chính ngôi nhà ấy. Đó là một tòa nhà gạch đỏ kiểu Victoria, trần cao vút, trải thảm dày và bày biện những chiếc ghế bành đồ sộ. Hầm trú ẩn vẫn còn, giờ biến thành nơi đặt máy giặt và tủ lạnh. Khắp căn nhà, các kệ gỗ chen chúc sách, tượng nhỏ và ảnh chụp – những kỷ vật gom lại suốt cuộc đời của người phụ nữ được biết đến như nhà tự nhiên học nổi tiếng nhất thế giới. Bà ngoại Goodall mua ngôi nhà này từ thập niên 1930, và theo năm tháng, nơi đây đã tích tụ vô số đồ đạc lỉnh kỉnh của một gia đình xem nó là tổ ấm.

Matthieu Pigasse: “Có nhu cầu khẩn cấp phải chia sẻ của cải, và tôi sẽ sẵn lòng trả thuế Zucman”

MATTHIEU PIGASSE: “CÓ NHU CẦU KHẨN CẤP PHẢI CHIA SẺ CỦA CẢI, VÀ TÔI SẼ SẴN LÒNG TRẢ THUẾ ZUCMAN”

Phỏng vấn Matthieu Pigasse Giám đốc Văn phòng ở Paris của ngân hàng đầu tư Centerview do Sandrine Foulon và Hervé Nathan thực hiện

------------------------------------------------

Bất chấp việc François Bayrou, người đã biến việc giảm nợ thành “cuộc chiến mấu chốt” của mình, buộc phải từ chức, vấn đề này vẫn ám ảnh cuộc tranh luận chính trị. Vậy, liệu nước Pháp có thực sự phải thắt lưng buộc bụng để phục vụ các chủ nợ? Chúng tôi đặt câu hỏi này cho một... nhà lãnh đạo doanh nghiệp. Rõ ràng không phải Bernard Arnault, cũng không phải Patrick Martin, chủ tịch hiệp hội giới chủ Pháp (Medef), những người không cần đến một nhà kinh tế đồng chí hướng (Alter Eco) để thể hiện quan điểm của mình. Mà là Matthieu Pigasse, một ông chủ và một nhân cách khác thường.

Đã từng phụ trách sự quản lý nợ công tại Bộ Tài chính, ông đã tư vấn cho Dominique Strauss-Kahn và sau đó là Laurent Fabius tại Bộ Kinh Tế và Tài chính. Sau đó, ông trở thành một chuyên gia ngân hàng đầu tư, đối tác quản lý tại ngân hàng Lazard. Cùng với nhà kinh tế học Daniel Cohen (người đã qua đời năm 2023), ông đã tham gia vào việc tái cấu trúc nợ của Argentine, sau đó tư vấn cho chính phủ Hy Lạp trong cuộc khủng hoảng tài chính.

Hiện ông là người đứng đầu văn phòng Paris của ngân hàng đầu tư Centerview Partners. Ông cũng là cổ đông gián tiếp của nhật báo Le Monde và lãnh đạo tập đoàn truyền thông Combat, bao gồm Radio Nova và Les Inrockuptibles. Ông cũng đã đầu tư vào lĩnh vực âm nhạc, trong đó có Les Eurockéennes de Belfort và Rock en Seine.

Là tác giả của nhiều tiểu luận phê phán chủ nghĩa tư bản và các chính sách tân tự do, ông khẳng định sự dấn thân của mình với cánh tả và chống lại cánh cực hữu. Cuốn sách mới nhất của ông, xuất bản năm 2023, La lumière du chaos/Ánh sáng của sự hỗn loạn (NXB l'Observatoire), được coi như một lời cảnh báo về vực thẳm mà một xã hội ngày càng bất bình đẳng đang dẫn chúng ta vào.

Mừng thọ cụ Nguyễn Khắc Dương tròn 100 tuổi

MỪNG THỌ CỤ NGUYỄN KHẮC DƯƠNG TRÒN 100 TUỔI

Tác giả: Phạm Xuân Nguyên

Hôm nay (24/9/2025) cụ Nguyễn Khắc Dương tròn 100 tuổi. Cụ là ai?

Với ai yêu văn học, NKD là dịch giả cuốn tiểu thuyết “Vạn Xuân” của nhà văn Pháp Yveline Féray (sinh 1939) viết về Nguyễn Trãi. Bản dịch này đã được in lần đầu năm 1998, tái bản 2002, và năm nay 2025 được in đầy đủ ở Nxb Phụ Nữ Việt Nam chia thành hai tập với hơn một nghìn trang.

Với ai theo đạo Chúa và đạo học, NKD là một tu sĩ mang tên thánh là Stephano, đậu cử nhân triết tại Sorbone (Pháp), từng là Quyền Trưởng khoa Văn - Triết, Viện Đại học Đà Lạt. 

Với ai thích lịch sử, cụ là con trai của Hoàng Giáp Nguyễn Khắc Niêm (1899/1954) quê ở Hà Tĩnh, em của bác sĩ Nguyễn Khắc Viện, anh của giáo sư Nguyễn Khắc Phi, nhà văn Nguyễn Khắc Phê.

Cụ NKD không lập gia đình riêng. Từ tháng 5/2017 đến nay, cụ được Tu đoàn Anh em Bác ái Chúa Kitô tôi tớ Giáo phận Phan Thiết mời vào an dưỡng tuổi già.

Những ai muốn tìm hiểu cụ có thể đọc ba cuốn sách của cụ: “Hồi ức”, “Thế Tâm tạp vận” (thơ, Thế Tâm là bút hiệu của cụ) và “Để hiểu đạo Chúa hơn” (tập hợp những bài nói chuyện vào năm 1988 tại Trường Viết văn Nguyễn Du - Hà Nội). Cả ba cuốn đều do Nxb Tổng Hợp TPHCM ấn hành. Người em cụ, nhà văn Nguyễn Khắc Phê, cũng đã đưa người anh mình thành nhân vật chính trong tiểu thuyết “Biết đâu địa ngục thiên đường”.

GS Lâm Quang Thiệp qua đời

GIÁO SƯ LÂM QUANG THIỆP QUA ĐỜI

Nhằm tạo nên một điểm xuất phát thuận lợi cho cuộc đấu tranh để thay đổi đó, một cuộc cải cách giáo dục mạnh mẽ và sâu sắc ở thời điểm này là vô cùng cần thiết. Cần khai thác trí tuệ của các chuyên gia giáo dục trong và ngoài nước để thiết kế bài bản đề án cải cách giáo dục, cần tạo một sự đồng thuận cao trong xã hội về phương hướng cải cách và cần có sự đảm bảo của quốc gia về nguồn lực và luật lệ để cải cách thành công. Nhiều nhà giáo dục và trí thức tâm huyết với vận mệnh của đất nước đã phát biểu về sự cần thiết một cuộc cải cách giáo dục sâu rộng để có một nền giáo dục trung thực. Cải cách giáo dục hiện nay là yêu cầu của cuộc sống, của dân tộc, cho nên một Nhà nước vì dân chắc chắn sẽ nắm bắt lấy đề xuất đó để phát động một cuộc cải cách mạnh mẽ. Và cải cách GDĐH, một bộ phận quan trọng trong cuộc cải cách giáo dục nói chung, chắc chắn sẽ phải thấm nhuần tinh thần đại học của Humboldt, một di sản trí tuệ của nhân loại.

— Lâm Quang Thiệp, 2010

Giáo sư Lâm Quang Thiệp (sinh ngày 10 tháng 7 năm 1939 tại Hòa Vang, Quảng Nam – mất ngày 13, tháng 10, 2025, tại Hà Nội, hưởng thọ 86 tuổi)

Giáo sư Lâm Quang Thiệp là chuyên gia về giáo dục đại học và khoa học đo lường trong giáo dục. Ông nhận bằng Tiến sĩ (1968) và Tiến sĩ khoa học (1982) về khoa học tự nhiên (Địa vật lý) tại Đại học Quốc gia Moscow. Ông từng là Vụ trưởng Vụ Đại học tại Bộ Giáo dục và Đào tạo Việt Nam (1988-1997), Giáo sư thỉnh giảng tại Đại học Bang New York (SUNY), Buffalo theo chương trình trao đổi học giả Fulbright. (Nguồn BBC)

Hôm nay, ngày 14, tháng 10, năm 2025, báo chí Việt Nam đồng loạt đưa tin Giáo sư Lâm Quang Thiệp vừa qua đời. Sự ra đi của ông đã để lại bao nhiêu thương tiếc trong lòng bè bạn và dư luận.

Philippe Aghion, hay những giới hạn của một học thuyết kinh tế vĩ mô về đổi mới sáng tạo

PHILIPPE AGHION, HAY NHỮNG GIỚI HẠN CỦA MỘT HỌC THUYẾT KINH TẾ VĨ MÔ VỀ ĐỔI MỚI SÁNG TẠO

Tác giả: Franck Aggeri

Giáo sư ngành quản trị tại Mines Paris Tech

Tăng trưởng kinh tế, được đo lường dựa trên tổng sản phẩm quốc nội (PIB -produit intérieur brut), vẫn là mối ám ảnh của của các nhà cầm quyền. Họ lo lắng chăm chú theo dõi mọi sút giảm của chỉ báo này, đồng nghĩa với thâm hụt, nợ nần gia tăng và là dấu hiệu báo trước một sự tụt hạng. Làm thế nào để kích thích tăng trưởng? Đó là một vấn đề nhức nhối khuấy động giới cầm quyền, đặc biệt là ở châu Âu, nơi mà tăng trưởng tỏ ra chậm chạp kể từ sau thời kỳ Ba mươi năm huy hoàng (có thể xem https://www.phantichkinhte123.com/2017/04/tang-truong-kinh-te.html - PTKT). 

Đối với Philippe Aghion và Peter Howitt, hai người vừa nhận giải thưởng của Ngân hàng Thuỵ Điển nhằn tôn vinh Alfred Nobel, giải pháp nằm ở đổi mới sáng tạo công nghệ. Tự nhận về mình những ý tưởng được phát triển bởi nhà kinh tế học người Áo Joseph Schumpeter vào đầu thế kỷ XX, họ khẳng định rằng những đổi mới sáng tạo này, về bản chất là được tích luỹ dần, làm cho năng suất ngày càng gia tăng vốn là động lực của tăng trưởng. Đổi mới sáng tạo nổi lên và lan rộng dưới sự thúc đẩy của các doanh nhân, họ hy vọng sẽ rút ra được những lợi nhuận tạm thời. Những đổi mới sáng tạo mới thay thế các công nghệ và cách làm cũ: đó là hiện tượng nổi tiếng của “sự huỷ diệt sáng tạo” mà Schumpeter đã nâng lên thành lý thuyết. 

Những giải thưởng khoa học sau muốn cạnh tranh với Nobel: chúng khác biệt ra sao?

NHỮNG GIẢI THƯỞNG KHOA HỌC SAU MUỐN CẠNH TRANH VỚI NOBEL: CHÚNG KHÁC BIỆT RA SAO?

Đối với nhiều nhà khoa học, được vinh danh với giải Nobel là phần thưởng cao quý nhất, nhưng Nobel so với các giải thưởng khoa học khác thì sao?

Tác giả: Chris Simms

So sánh các giải thưởng khoa học như Giải thưởng Đột phá và Giải thưởng Turing với các giải thưởng khoa học Nobel như thế nào? Ảnh: Yomiuri Shimbun đăng trên AP/Alamy

Giải Nobel là giải thưởng khoa học nổi tiếng nhất — và đối với nhiều người, đó là biểu tượng cao quý nhất cho sự xuất sắc và thành tựu nghiên cứu. Nhưng trong vài năm qua, một loạt các giải thưởng khác đã xuất hiện — một số là để lấp đầy khoảng trống giữa các lĩnh vực mà giải Nobel đề cập, và số khác nhằm trao tặng phần thưởng tài chính lớn hơn. Giải Nobel sẽ được công bố vào tuần tới, vậy những giải thưởng trên giống và khác nhau thế nào?

Mặc dù những giải thưởng mới này (xem ảnh 'Tiền thưởng' bên dưới) đang ngày càng có tầm ảnh hưởng, không một giải thưởng nào sánh được với Nobel, ít nhất là cho đến nay, theo nhà công nghệ sinh học Robert Langer tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) ở Cambridge, người đã nhận Giải thưởng Đột phá về Khoa học Sự sống, Giải thưởng Kyoto và Giải thưởng Kavli về Khoa học Nano. “Theo tôi, không có giải thưởng nào đạt đến đẳng cấp đó”, ông nói.

Sara Seager, một nhà khoa học hành tinh tại MIT và là người đoạt Giải thưởng Kavli về Vật lý thiên văn năm 2024, đồng tình. “Các giải thưởng khác muốn đuổi kịp”, bà nói. “Nhưng hiện tại, giải Nobel đã vượt xa số còn lại. Đó là giải thưởng tiên phong, và tôi không nghĩ có giải nào cạnh tranh nổi.”

Philippe Aghion, người mới được giải thưởng Nobel kinh tế đã có một ý kiến rất dứt khoát về thuế Zucman (và ông đã nói với Zucman)

PHILIPPE AGHION, NGƯỜI MỚI ĐƯỢC GIẢI THƯỞNG NOBEL KINH TẾ, ĐÃ CÓ MỘT Ý KIẾN RẤT DỨT KHOÁT VỀ THUẾ ZUCMAN (VÀ ÔNG ĐÃ NÓI VỚI ZUCMAN)

Tác giả: Maxime Birken

Tháng chín vừa qua, Gabriel Zucman đã đối chiếu đề xuất của ông liên quan đến thuế đối với các thu nhập cao nhất với các ý tưởng của người sẽ nhận giải Nobel kinh tế năm 2025. 

Nhà kinh tế học người Pháp mới đạt giải Nobel kinh tế Philippe Aghion, tại một bàn tròn về “tương lai của tính cạnh tranh của châu Âu” tại Collège de France, năm 2024. TERESA SUAREZ/AFP

KINH TẾ - Tóm lại là gì? Ông ấy hoàn toàn không nghĩ tích cực về thuế này [thuế Zucman]. Trước khi được trao tặng giải thưởng Nobel kinh tế vào ngày thứ hai 13 tháng 10/2025, nhà kinh tế học người Pháp Philippe Aghion đã tỏ ra không khoan nhượng với Gabriel Zucman. Đặc biệt là về ý tưởng đánh thuế những người cực kỳ giàu, gọi là thuế Zucman.

Người đạt giải Nobel kinh tế về phía Mỹ là người Mỹ gốc Israel Joel Mokyr, và Peter Howitt, người Canada về những công trình nghiên cứu bổ sung của họ về tác động của đổi mới sáng tạo đối với tăng trưởng kinh tế, Philippe Aghion đã tranh cãi (về ý hệ) với đồng nghiệp của ông ngày 17 tháng chín vừa qua nhân ngày FDDay [France Digitale Day], dịp gặp gỡ hàng năm của công nghệ Pháp do France Digitale tổ chức.

Giải “Nobel kinh tế” là một “sự lừa bịp” phục vụ chủ nghĩa tân tự do

“GIẢI NOBEL KINH TẾ” LÀ MỘT “SỰ LỪA BỊP” PHỤC VỤ CHỦ NGHĨA TÂN TỰ DO

Tác giả: Vincent Lucchese^[*]

Philippe Aghion, một trong ba người được “giải Nobel kinh tế” 2025 trước Collège de France ở Paris ngày 14 tháng 10 năm 2025 - @ Kiran Ridley/Getty Images Europe/Getty Images via AFP

Với hào quang dành cho người nhận giải Nobel Kinh tế năm 2025, Philippe Aghion được mời lên mọi kênh truyền hình để ca ngợi chủ nghĩa tân tự do. Vấn đề: giải thưởng này không phải là một giải Nobel thực sự, và nó hoàn toàn không phải là sự đảm bảo về chất lượng...

Còn cách nào tốt hơn để biện minh cho bất cứ điều gì và điều ngược lại ngoài một “Giải Nobel Kinh tế”? Ngày 13 tháng 10, nhà kinh tế học người Pháp Philippe Aghion đã trở thành người đồng nhận giải thưởng quý giá này năm 2025, cùng với Joel Mokyr, người Mỹ gốc Israel và Peter Howitt, người Canada. Ngay lập tức, báo chí bảo thủ đã lợi dụng hào quang mới của người chiến thắng “Giải Nobel” để tái khẳng định những tư tưởng tân tự do của ông và sự phản đối quyết liệt của ông chống thuế Zucman đối với giới siêu giàu.

Vấn đề: cùng lúc đó, một “người từng đoạt giải Nobel Kinh tế”, Joseph Stiglitz, đã mạnh mẽ lập luận ngược lại và bảo vệ sự cần thiết của thuế Zucman, đồng thời lên án quyền lực chết người của giới đầu sỏ chống đối nó. Một mâu thuẫn khác: Philippe Aghion được trao giải thưởng mặc dù ông là một trong những cố vấn kinh tế thân cận nhất của Emmanuel Macron trong mười năm qua, với thành tích là sự bùng nổ của nạn đói nghèo, sự đổ vỡ xã ​​hội hay hệ sinh thái bị một số nhà kinh tế khác coi là thảm họa.

Giải “Nobel” kinh tế của Philippe Aghion hay những rủi ro của lí thuyết tăng trưởng

PHÂN TÍCH GIẢI “NOBEL” KINH TẾ CỦA PHILIPPE AGHION HAY NHỮNG RỦI RO CỦA LÝ THUYẾT TĂNG TRƯỞNG

Những mối liên hệ thực sự giữa đổi mới sáng tạo và tăng trưởng là gì? Nhà kinh tế học Cédric Durand nhìn lại những ngõ cụt về trí tuệ của các công trình nghiên cứu chủ đề này của Philippe Aghion, người vừa mới được Ngân hàng Thuỵ Điển trao giải thưởng.”

Tác giả: Cédric Durand

Nhà kinh tế học Philippe Aghion, cùng với Peter Howitt và Joel Mokyr, đã nhận giải thưởng của Ngân hàng Thuỵ Điển năm 2025 để tưởng nhớ Alfred Nobel, ngày 14 tháng mười 2025 tại Collège de France. Ảnh của Dimitar DILKOFF/AFP

Cách tiếp cận kinh tế học tân Schumpeter của của Philippe Aghion đã gây cảm hứng rộng rãi cho các chính sách kinh tế ở châu Âu từ đầu những năm 2000. Và đặc biệt là chính sách kinh tế của Emmanuel Macron mà Philippe Aghion là một cố vấn thân cận trong nhiệm kỳ đầu của tổng thống Macron. Việc trao giải kinh tế của Ngân hàng Thuỵ Điển để tưởng nhớ Alfred Nobel – cùng với đồng tác giả Peter Howitt, và nhà nghiên cứu lịch sử kinh tế học Joel Mokyr – đặc biệt gây tiếng vang tại Pháp.

Trong khi nước Pháp đang trải qua một cuộc khủng hoảng chính trị quan trọng mà những nguyên nhân bắt nguồn từ những chống đối sâu sắc gây nên bởi các chính sách được áp dụng trong những năm gần đây, giải thưởng do uỷ ban trao giải của Ngân hàng Thuỵ Điển tạo cơ hội để làm sáng tỏ một học thuyết kinh tế vốn đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến chính phủ từ đầu thế kỷ 21.

Một trong những ưu điểm lớn của Philippe Aghion là ông đã trình bày một cách rất rõ ràng những ý tưởng được nêu lên trong các mô hình của ông, tạo thuận lợi cho một cuộc thảo luận rộng rãi. Chủ đề trọng tâm của ông tìm thấy nguồn cảm hứng trong các công trình của Joseph Schumpeter, chính tác giả này lại lấy một chủ đề mà ta tìm thấy trong tác phẩm của Marx và của Rosa Luxemburg: đổi mới sáng tạo là động lực của chủ nghĩa tư bản; nguồn gốc của tăng trưởng, chính là sự huỷ diệt sáng tạo. “Cái mới thay thế cái cũ”, Philippe Aghion đã nói.

Giải Nobel Kinh tế 2025 tôn vinh quy luật kiến tạo và phá hủy trong tăng trưởng kinh tế

GIẢI NOBEL KINH TẾ 2025 TÔN VINH QUY LUẬT KIẾN TẠO VÀ PHÁ HỦY TRONG TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ

Tác giả: John Hawkins

Các nhà kinh tế học Joel Mokyr, Philippe Aghion và Peter Howitt. Ill. Niklas Elmehed (Ảnh: Nobel Prize Outreach)

Ba nhà kinh tế học hoạt động trong lĩnh vực “tăng trưởng kinh tế dựa vào đổi mới sáng tạo” (innovation-driven economic growth) đã giành được Giải Nobel Kinh tế năm nay.

Một nửa trong tổng số 11 triệu kronor Thụy Điển (tương đương khoảng 30,4 tỷ đồng) được trao cho Joel Mokyr, nhà sử học kinh tế gốc Hà Lan đang giảng dạy tại Đại học Northwestern (Mỹ). 

Nửa còn lại thuộc về Philippe Aghion, nhà kinh tế học người Pháp tại Collège de France và INSEAD, cùng Peter Howitt, nhà kinh tế học người Canada tại Đại học Brown.

Công trình tập thể của ba nhà khoa học tập trung làm rõ vai trò của đổi mới sáng tạo (innovation) trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững. Công trình này cũng làm sáng tỏ rằng trong một nền kinh tế năng động, những doanh nghiệp cũ sẽ dần biến mất để nhường chỗ cho các doanh nghiệp mới ra đời.