Giải “Nobel kinh tế” là một “sự lừa bịp” phục vụ chủ nghĩa tân tự do

“GIẢI NOBEL KINH TẾ” LÀ MỘT “SỰ LỪA BỊP” PHỤC VỤ CHỦ NGHĨA TÂN TỰ DO

Tác giả: Vincent Lucchese^[*]

Philippe Aghion, một trong ba người được “giải Nobel kinh tế” 2025 trước Collège de France ở Paris ngày 14 tháng 10 năm 2025 - @ Kiran Ridley/Getty Images Europe/Getty Images via AFP

Với hào quang dành cho người nhận giải Nobel Kinh tế năm 2025, Philippe Aghion được mời lên mọi kênh truyền hình để ca ngợi chủ nghĩa tân tự do. Vấn đề: giải thưởng này không phải là một giải Nobel thực sự, và nó hoàn toàn không phải là sự đảm bảo về chất lượng...

Còn cách nào tốt hơn để biện minh cho bất cứ điều gì và điều ngược lại ngoài một “Giải Nobel Kinh tế”? Ngày 13 tháng 10, nhà kinh tế học người Pháp Philippe Aghion đã trở thành người đồng nhận giải thưởng quý giá này năm 2025, cùng với Joel Mokyr, người Mỹ gốc Israel và Peter Howitt, người Canada. Ngay lập tức, báo chí bảo thủ đã lợi dụng hào quang mới của người chiến thắng “Giải Nobel” để tái khẳng định những tư tưởng tân tự do của ông và sự phản đối quyết liệt của ông chống thuế Zucman đối với giới siêu giàu.

Vấn đề: cùng lúc đó, một “người từng đoạt giải Nobel Kinh tế”, Joseph Stiglitz, đã mạnh mẽ lập luận ngược lại và bảo vệ sự cần thiết của thuế Zucman, đồng thời lên án quyền lực chết người của giới đầu sỏ chống đối nó. Một mâu thuẫn khác: Philippe Aghion được trao giải thưởng mặc dù ông là một trong những cố vấn kinh tế thân cận nhất của Emmanuel Macron trong mười năm qua, với thành tích là sự bùng nổ của nạn đói nghèo, sự đổ vỡ xã ​​hội hay hệ sinh thái bị một số nhà kinh tế khác coi là thảm họa.

Giải “Nobel” kinh tế của Philippe Aghion hay những rủi ro của lí thuyết tăng trưởng

PHÂN TÍCH GIẢI “NOBEL” KINH TẾ CỦA PHILIPPE AGHION HAY NHỮNG RỦI RO CỦA LÝ THUYẾT TĂNG TRƯỞNG

Những mối liên hệ thực sự giữa đổi mới sáng tạo và tăng trưởng là gì? Nhà kinh tế học Cédric Durand nhìn lại những ngõ cụt về trí tuệ của các công trình nghiên cứu chủ đề này của Philippe Aghion, người vừa mới được Ngân hàng Thuỵ Điển trao giải thưởng.”

Tác giả: Cédric Durand

Nhà kinh tế học Philippe Aghion, cùng với Peter Howitt và Joel Mokyr, đã nhận giải thưởng của Ngân hàng Thuỵ Điển năm 2025 để tưởng nhớ Alfred Nobel, ngày 14 tháng mười 2025 tại Collège de France. Ảnh của Dimitar DILKOFF/AFP

Cách tiếp cận kinh tế học tân Schumpeter của của Philippe Aghion đã gây cảm hứng rộng rãi cho các chính sách kinh tế ở châu Âu từ đầu những năm 2000. Và đặc biệt là chính sách kinh tế của Emmanuel Macron mà Philippe Aghion là một cố vấn thân cận trong nhiệm kỳ đầu của tổng thống Macron. Việc trao giải kinh tế của Ngân hàng Thuỵ Điển để tưởng nhớ Alfred Nobel – cùng với đồng tác giả Peter Howitt, và nhà nghiên cứu lịch sử kinh tế học Joel Mokyr – đặc biệt gây tiếng vang tại Pháp.

Trong khi nước Pháp đang trải qua một cuộc khủng hoảng chính trị quan trọng mà những nguyên nhân bắt nguồn từ những chống đối sâu sắc gây nên bởi các chính sách được áp dụng trong những năm gần đây, giải thưởng do uỷ ban trao giải của Ngân hàng Thuỵ Điển tạo cơ hội để làm sáng tỏ một học thuyết kinh tế vốn đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến chính phủ từ đầu thế kỷ 21.

Một trong những ưu điểm lớn của Philippe Aghion là ông đã trình bày một cách rất rõ ràng những ý tưởng được nêu lên trong các mô hình của ông, tạo thuận lợi cho một cuộc thảo luận rộng rãi. Chủ đề trọng tâm của ông tìm thấy nguồn cảm hứng trong các công trình của Joseph Schumpeter, chính tác giả này lại lấy một chủ đề mà ta tìm thấy trong tác phẩm của Marx và của Rosa Luxemburg: đổi mới sáng tạo là động lực của chủ nghĩa tư bản; nguồn gốc của tăng trưởng, chính là sự huỷ diệt sáng tạo. “Cái mới thay thế cái cũ”, Philippe Aghion đã nói.

Giải Nobel Kinh tế 2025 tôn vinh quy luật kiến tạo và phá hủy trong tăng trưởng kinh tế

GIẢI NOBEL KINH TẾ 2025 TÔN VINH QUY LUẬT KIẾN TẠO VÀ PHÁ HỦY TRONG TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ

Tác giả: John Hawkins

Các nhà kinh tế học Joel Mokyr, Philippe Aghion và Peter Howitt. Ill. Niklas Elmehed (Ảnh: Nobel Prize Outreach)

Ba nhà kinh tế học hoạt động trong lĩnh vực “tăng trưởng kinh tế dựa vào đổi mới sáng tạo” (innovation-driven economic growth) đã giành được Giải Nobel Kinh tế năm nay.

Một nửa trong tổng số 11 triệu kronor Thụy Điển (tương đương khoảng 30,4 tỷ đồng) được trao cho Joel Mokyr, nhà sử học kinh tế gốc Hà Lan đang giảng dạy tại Đại học Northwestern (Mỹ). 

Nửa còn lại thuộc về Philippe Aghion, nhà kinh tế học người Pháp tại Collège de France và INSEAD, cùng Peter Howitt, nhà kinh tế học người Canada tại Đại học Brown.

Công trình tập thể của ba nhà khoa học tập trung làm rõ vai trò của đổi mới sáng tạo (innovation) trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững. Công trình này cũng làm sáng tỏ rằng trong một nền kinh tế năng động, những doanh nghiệp cũ sẽ dần biến mất để nhường chỗ cho các doanh nghiệp mới ra đời. 

Philippe Aghion, người Pháp, đạt giải Nobel kinh tế

Giải thưởng

PHILIPPE AGHION, NGƯỜI PHÁP, ĐẠT GIẢI THƯỞNG NOBEL KINH TẾ

Ông là giáo sư tại Collège de France, chia giải thưởng với hai người Mỹ là Joel Mokyr và Peter Howitt cho các công trình nghiên cứu của họ về tác động của các công nghệ mới đối với tăng trưởng kinh tế.

Philippe Aghion, ở Paris, năm 2018. Giáo sư tại Collège de France chia giải thưởng với hai người Mỹ là Joel Mokyr và Peter Howitt. (Jérôme Bonnet/Libération)

AFP | Công bố ngày 13/10/2025 lúc 11 giờ 55, cập nhật ngày 13/10/2025 lúc 12 giờ 35

“Giải thưởng năm nay liên quan đến sáng tạo và huỷ diệt”, Quỹ Nobel đã tuyên bố như vậy trước khi trao giải Nobel kinh tế cho một bộ ba mới: Joel Mokyr, người Mỹ gốc Israel, thuộc đại học Northwestern, và Peter Howitt người Canada (Brown University), cũng như nhà nghiên cứu người Pháp Philippe Aghion, thuộc Collège de France và London School of Economics. Cả ba người đã xuất sắc với các công trình nghiên cứu về tác động của các công nghệ mới đối với tăng trưởng kinh tế. Phân nửa giải thưởng được tặng cho Mokyr, 79 tuổi, vì ông “đã nhận diện những điều kiện tiên quyết cho một sự tăng trưởng bền vững nhờ tiến bộ công nghệ” và phân nửa còn lại cùng trao cho Aghion, 69 tuổi, và Howitt, 79 tuổi, cho “lý thuyết của họ về tăng trưởng bền vững thông qua sự huỷ diệt sáng tạo”.

Những người đạt giải Nobel năm nay đã thay đổi tư duy về tăng trưởng kinh tế như thế nào

NHỮNG NGƯỜI ĐẠT GIẢI NOBEL NĂM NAY ĐÃ THAY ĐỔI TƯ DUY VỀ TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ NHƯ THẾ NÀO

Tác giả: Antonio Navas

Những người đạt giải đã được công bố tại một buổi lễ ở Stockholm. EPA/ANDERS WIKLUND THỤY ĐIỂN

Điều gì khiến một số quốc gia giàu có trong khi những quốc gia khác lại nghèo? Liệu có điều gì mà một quốc gia có thể làm để cải thiện mức sống cho người dân của mình hay không? Các nhà kinh tế học đã trăn trở về điều này hàng thế kỷ. Nếu câu trả lời cho câu hỏi thứ hai là “có”, thì tác động của nó đến đời sống người dân có thể rất đáng kinh ngạc.

Giải thưởng Sveriges Riksbank về các Khoa học Kinh tế năm nay (thường được gọi là giải Nobel kinh tế) đã được trao cho ba nhà nghiên cứu đưa ra câu trả lời cho các câu hỏi này: Philippe Aghion, Peter Howitt và Joel Mokyr.

Trong phần lớn chiều dài lịch sử nhân loại, sự đình đốn kinh tế là chuẩn mực - còn tăng trưởng kinh tế hiện đại chỉ mới xuất hiện gần đây xét từ quan điểm lịch sử. Những người đạt giải năm nay được vinh danh vì những đóng góp trong việc giải thích cách thức đạt được tăng trưởng kinh tế bền vững.

Vào đầu những năm 1980, các lý thuyết về tăng trưởng kinh tế hầu hết chịu ảnh hưởng từ các công trình của nhà kinh tế học người Mỹ Robert Solow. Một kết luận quan trọng đã được rút ra: trong dài hạn, tăng trưởng thu nhập bình quân đầu người được quyết định bởi sự tiến bộ công nghệ.

Giải Nobel cho tăng trưởng kinh tế dựa trên đổi mới sáng tạo: Aghion, Howitt và Mokyr

GIẢI NOBEL CHO TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ DỰA TRÊN ĐỔI MỚI SÁNG TẠO: AGHION, HOWITT VÀ MOKYR

Giải thưởng về các Khoa học Kinh tế do Ngân hàng Trung ương Thụy Điển Sveriges Riksbank để tưởng nhớ Alfred Nobel năm 2025 đã được trao cho thành tựu “giải thích được tăng trưởng kinh tế nhờ động lực đổi mới sáng tạo”. Giải thưởng được chia cho Joel Mokyr “vì đã xác định được các điều kiện tiên quyết cho tăng trưởng bền vững thông qua tiến bộ công nghệ” và cho Philippe Aghion cùng với Peter Howitt “vì lý thuyết tăng trưởng bền vững thông qua sự phá hủy sáng tạo”. Họ hoàn toàn xứng đáng được vinh danh. Tuy nhiên, lần này, ủy ban Nobel đã phần nào phóng đại công trình của họ, ở chỗ ý “tăng trưởng kinh tế dựa trên đổi mới sáng tạo” vẫn chưa được giải thích đầy đủ. Như thường lệ, ủy ban Nobel cung cấp thông tin cơ bản hữu ích, bao gồm phần tổng quan dễ đọc về công trình trong mục “Thông tin phổ thông”, và sau đó là phần “Nền tảng khoa học” dài hơn và nặng tính kỹ thuật hơn.

Ở đây, tôi sẽ bắt đầu với một vài điểm chính về kinh tế học công nghệ, có đề cập đến bối cảnh của ủy ban Nobel và cũng cung cấp thêm một số chi tiết về bản thân công trình này.

Từ đình đốn tới tăng trưởng bền vững

TỪ ĐÌNH ĐỐN TỚI TĂNG TRƯỞNG BỀN VỮNG

Trong suốt 200 năm qua, thế giới đã chứng kiến ​​sự tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Nền tảng của tăng trưởng này là dòng chảy liên tục của đổi mới công nghệ; tăng trưởng kinh tế bền vững diễn ra khi các công nghệ mới thay thế những công nghệ cũ, như một phần của quá trình được gọi là “phá hủy sáng tạo” [creative destruction]. Các nhà khoa học kinh tế nhận giải năm nay, bằng nhiều phương pháp khác nhau, giải thích tại sao sự phát triển này lại khả thi, và điều gì là cần thiết cho sự tăng trưởng liên tục.

Trong phần lớn chiều dài lịch sử nhân loại, mức sống không thay đổi đáng kể từ thế hệ này sang thế hệ khác, mặc dù thỉnh thoảng cũng có những khám phá quan trọng. Những khám phá này đôi khi giúp cải thiện chất lượng cuộc sống, song rốt cuộc tăng trưởng luôn ngừng lại.

Cuộc Cách mạng Công nghiệp [lần thứ nhất - ND], diễn ra cách đây hơn hai thế kỷ đã làm thay đổi cơ bản điều này. Bắt đầu ở Vương quốc Anh, rồi lan sang các nước khác, đổi mới công nghệ và tiến bộ khoa học đã tạo nên một chu kỳ đổi mới và tiến bộ không ngừng, thay vì chỉ là những sự kiện đơn lẻ. Điều này dẫn tới tăng trưởng bền vững và ổn định đáng chú ý.

Giải thưởng năm nay liên quan tới những lý giải về tăng trưởng bền vững dựa trên đổi mới công nghệ. Sử gia kinh tế Joel Mokyr được trao một nửa giải thưởng cho công trình mô tả các cơ chế cho phép những đột phá khoa học và các ứng dụng thực tiễn bổ trợ cho nhau, và tạo nên một quá trình tự sản sinh [self-generating], dẫn tới tăng trưởng kinh tế bền vững. Bởi vì đây là một quá trình thách thức các mối quan tâm hiện hành, ông cũng chứng minh tầm quan trọng của một xã hội cởi mở với những ý tưởng mới và cho phép sự thay đổi diễn ra.

Những khám phá khoa học mang tính đột phá có đang ngày càng khó tìm ra?

NHỮNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC MANG TÍNH ĐỘT PHÁ CÓ ĐANG NGÀY CÀNG KHÓ TÌM RA?

Các nhà nghiên cứu đang tranh cãi về việc liệu khoa học “đột phá hiện trạng” hay “mới lạ” có đang suy giảm không – và cách khắc phục vấn đề này.

Tác giả David Matthews

Minh họa: David Parkins

Russell Funk không lường được công trình của mình sẽ gây chấn động đến nhường nào. Nhưng ngay sau đó, hàng loạt tin tức xuất hiện và email ủng hộ từ hàng trăm nhà khoa học đổ về — cùng với làn sóng phê phán dữ dội.

Funk và các đồng tác giả của ông lập luận rằng các bài báo khoa học và bằng sáng chế đã dần kém khả năng đột phá hiện trạng hơn theo thời gian, ý họ là công trình mới ít có khả năng khiến các bài báo trước đó trở nên lỗi thời. Hai năm trước^[1], bài báo đã thu hút sự chú ý của hơn 250 cơ quan báo chí khi vừa được công bố. Phát hiện này thậm chí còn xuất hiện trong một phiên điều trần trong năm 2025 của Quốc hội Hoa Kỳ.

“Thật không thể tin nổi, mọi người vẫn đang liên hệ tôi”, Funk, nhà nghiên cứu về tiến trình phát triển tri ​​thức khoa học tại Đại học Minnesota ở Minneapolis, cho biết. Ông viết bài báo trên cùng nhà xã hội học Erin Leahey tại Đại học Arizona ở Tucson và Michael Park, một nhà nghiên cứu về hành vi tổ chức tại trường kinh doanh INSEAD ở Fontainebleau, Pháp.

Công trình này có vẻ đã cô đọng những mối quan tâm rộng hơn về tác động của khoa học hiện đại. Trong nhiều thập kỷ, các chuyên gia chính sách khoa học đã lo ngại rằng những phát hiện có tính đột phá đang ngày càng hiếm, kìm hãm tốc độ tăng trưởng kinh tế. Đây cũng là chủ đề mà một số quan chức khoa học hàng đầu thế giới đang nhấn mạnh ngày nay.

Cỗ máy 80 năm tuổi đã định hình internet – và có thể giúp chúng ta sống sót trong thời đại AI

CỖ MÁY 80 NĂM TUỔI ĐÃ ĐỊNH HÌNH INTERNET – VÀ CÓ THỂ GIÚP CHÚNG TA SỐNG SÓT TRONG THỜI ĐẠI A.I.

Vannevar Bush làm việc với hệ thống memex trong phòng thí nghiệm (Ảnh: Getty Images)

Nhiều năm về trước, khi internet hay trí tuệ nhân tạo (AI) còn chưa tồn tại, một kỹ sư người Mỹ tên là Vannevar Bush đã trăn trở về cách tháo gỡ một bài toán khó. Ông nhận thấy việc nghiên cứu của giới chuyên môn ngày càng trở nên khó khăn, và tìm ra một hướng tiếp cận hiệu quả hơn.

Vannevar Bush (Ảnh: Associated Press)

Thời điểm đó là thập niên 1940, khi muốn tìm các bài báo, sách hay tài liệu khoa học, người ta đều phải đến thư viện và lần mò trong một tủ chỉ mục thẻ khổng lồ. Đó là những dãy dài ngăn kéo nối tiếp, chứa đầy phiếu tra cứu (index cards), thường được sắp xếp theo tên tác giả, nhan đề hoặc chủ đề. Khi tìm được tài liệu mong muốn, việc tạo bản sao hay trích đoạn là một nhiệm vụ thủ công, tẻ nhạt. Mỗi cá nhân buộc phải cực kỳ ngăn nắp để lưu trữ các tư liệu của riêng mình.

Và thật khốn khổ cho những ai phải nghiên cứu trên nhiều hơn một lĩnh vực. Bởi về mặt vật lý, mỗi cuốn sách chỉ có thể nằm ở một vị trí duy nhất, thế nên chúng phải được phân loại dưới một chủ đề chính. Một bài viết về nghệ thuật hang động chẳng hạn, sẽ chỉ được xếp vào mục “nghệ thuật” hoặc “khảo cổ học”, chứ không thể nằm ở cả hai. Vì vậy mà các nhà nghiên cứu thường phải tốn thêm thời gian chỉ để tìm tài liệu đúng chỗ.

Thử thách này vốn đã tồn tại từ lâu, nhưng sự bùng nổ của các ấn phẩm nghiên cứu trong thời kỳ ấy khiến vấn đề càng tồi tệ hơn. Như Bush đã viết trong bài tiểu luận có sức ảnh hưởng lớn As We May Think đăng trên Tạp chí The Atlantic tháng 7 năm 1945:

Gandhi Jayanti

GANDHI JAYANTI

Nguyễn Xuân Xanh

“Một cơ thể nhỏ bé của những tinh thần quyết tâm được thắp sáng bởi một niềm tin không gì lay chuyển được vào sứ mệnh của họ có thể thay đổi tiến trình lịch sử.”

—Mahatma Gandhi

Mahatma Gandhi (1869-1948), sinh nhật thứ 156

Mỗi năm, 2 tháng 10 là ngày lễ quốc khánh của Ấn độ, đồng thời là sinh nhật của Mahatma Gandhi, năm nay thứ 156, được gọi là Gandhi Jayanti. Ông được xem là “Người cha lập quốc”, Bapu (Founding Father of Nation). Ông là người chủ trương đấu tranh bất bạo động (Ahimsa), cam kết các nguyên tắc chân lý (Satya) cũng như công bằng xã hội (justice). Liên Hợp Quốc cũng công nhận ngày 2 tháng 10 là Ngày Quốc tế Bất bạo động để thúc đẩy những giá trị trường tồn này.

Sinh năm 1869 tại Porbandar, Gujarat, Mahatma Gandhi đã lãnh đạo nhiều phong trào tự do khác nhau ở Ấn Độ, bao gồm phong trào bất hợp tác, phong trào bất tuân dân sự và phong trào Quit India với vũ khí mạnh mẽ là ahimsa (bất bạo động) và satyagraha (sức mạnh chân lý). Lời nói và hành động của ông đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người tích cực tham gia các cuộc biểu tình chống lại chế độ thực dân ở Ấn Độ.