Truy tìm nguồn gốc của Trí tuệ nhân tạo: Lời hồi đáp từ góc nhìn của Kant đối với lời kêu gọi giúp đỡ của McCarthy về mặt triết học

TRUY TÌM NGUỒN GỐC CỦA TRÍ TUỆ NHÂN TẠO: LỜI HỒI ĐÁP TỪ GÓC NHÌN CỦA KANT ĐỐI VỚI LỜI KÊU GỌI GIÚP ĐỠ CỦA MCCARTHY VỀ MẶT TRIẾT HỌC

Tác giả: Hyeongjoo Kim,

Đại học Chung-Ang

Nguyễn Thị Trà Giang dịch

TÓM TẮT: Nhà khoa học máy tính John McCarthy đã có ảnh hưởng lớn trong việc định hình hiểu biết của chúng ta về Trí tuệ Nhân tạo (AI) thực sự là gì. Tôi sẽ lập luận rằng, từ quan điểm trường phái Kant, khuôn khổ lý thuyết cơ bản của lập trường McCarthy – mà tôi tóm tắt là luận điểm cho rằng AI như một thực thể kỹ thuật là sự bắt chước khả năng tính toán của trí tuệ con người trong việc giải quyết vấn đề trong thế giới vật chất thường nghiệm – có thể được hiểu như thuyết duy thực siêu nghiệm. McCarthy loại bỏ sự phân biệt giữa hiện tượng và vật tự thân bằng cách căn bản ngăn chặn khả năng phản tư của trí tuệ, tức là khả năng trực giác về bản thân như một hành động tổng hợp. Khả năng phản tư của trí tuệ, tức là cái tự ý thức chứa đựng trong “cogito, ergo sum” (tôi tư duy, vậy tôi tồn tại), chính là thước đo, có thể nói như vậy, để phân biệt thuyết duy tâm siêu nghiệm với thuyết duy thực siêu nghiệm; đồng thời, đó cũng là ranh giới phân cách Kant với McCarthy. Trong một bài báo triết học, McCarthy đã kêu gọi sự giúp đỡ của các triết gia để định nghĩa AI; tôi sẽ lập luận rằng Kant có thể đưa ra sự giúp đỡ như vậy.

Về các thuật ngữ liên quan tới khái niệm trường trong Từ điển quốc tế về Bourdieu (trường hàn lâm, trường quan liêu, trường sản sinh văn hóa, trường sản xuất hệ tư tưởng, trường quyền lực, trường kinh tế, trường trí tuệ, trường báo chí, trường pháp lý, trường chính trị, trường tôn giáo, trường khoa học)

VỀ CÁC THUẬT NGỮ LIÊN QUAN TỚI KHÁI NIỆM TRƯỜNG TRONG TỪ ĐIỂN QUỐC TẾ VỀ BOURDIEU

CHAMP

[TRƯỜNG]

Khái niệm trường được mượn từ vật lý lý thuyết: nó nắm bắt các mối quan hệ giữa các yếu tố trong một không gian, được quan niệm như một trường lực, theo nguyên lý (lực) hút – (lực) đẩy. Nguyên lý này được các nhà lý thuyết Gestalt chuyển sang tâm lý học. Kurt Lewin đã thích nghi nguyên lý đó vào tâm lý học xã hội để tư duy về các tương tác giữa cá nhân và môi trường của mình. Cũng theo nghĩa này của từ trường, Pierre Bourdieu đã đưa nguyên lý ấy vào xã hội học để tư duy về các không gian xã hội tương đối tự trị, đồng thời định nghĩa lại nó theo cách trừu tượng hơn: một trường lực (“không gian của các vị trí”), hoạt động cùng lúc như một trường đấu tranh (“không gian của sự chiếm lĩnh các cương vị”), hai cấp độ phân tích cần phải phân biệt, mặc dù cả hai không gian này duy trì các mối quan hệ đồng đẳng về mặt cấu trúc [Sociologie générale 1: 501-503].

Sự hình thành và xây dựng lý thuyết trường

Từ những năm 1970 trở đi, Bourdieu đã phát triển dự án một lý thuyết tổng quát về các trường không được công bố khi ông còn sống (bản thảo của cuốn sách vẫn chưa hoàn thành), nhưng vẫn có nhiều dấu vết, từ các hội thảo, bài giảng và bài nói chuyện mà ông dành cho lý thuyết này [PB 2013a; SG 1], cho đến các nghiên cứu mà bản thân ông, các thành viên trong nhóm của ông và các sinh viên của ông đã thực hiện về một số trường đặc thù: văn học [PB 1975d; Les règles de l'art], tôn giáo, khoa học [PB 1975e; 1976c; Science de la science et réflexivité], chính trị [Propos sur le champ politique], hàn lâm [Homo academicus], triết học [PB 1975j; L’Ontologie politique de Martin Heidegger], nghệ thuật [PB 1987a; Manet], biên tập [PB 1999a] – và cả thời trang cao cấp [Questions de sociologie: 196-206] (về sự hình thành và sự phát triển của lý thuyết này, xem Sapiro [2017]).

Khám phá cái bóng của bản thân: tại sao ta nên thận trọng với trào lưu tự giúp mình trên TikTok

KHÁM PHÁ CÁI BÓNG CỦA BẢN THÂN: TẠI SAO TA NÊN THẬN TRỌNG VỚI TRÀO LƯU TỰ GIÚP MÌNH TRÊN TIKTOK

Tác giả: Roger Bretherton 

Melinda Nagy/Shutterstock

Tôi ngờ rằng trong tất cả sự tiên đoán của mình, nhà tâm lý học Carl Gustav Jung (1875-1961) sẽ chẳng thể dự đoán được rằng một ngày nào đó, công trình của ông sẽ thúc đẩy một trào lưu trên TikTok có tên là “khám phá cái bóng” [shadow work].

Các nhà khai vấn về cuộc sống và những bậc đạo sư về việc tự giúp mình trên nền tảng này thúc đẩy việc khám phá cái bóng như một con đường để phát triển bản thân. Các bài rèn luyện mà những người này đề xuất bao gồm những thí nghiệm trong đầu để tưởng tượng về sự ruồng bỏ của cha mẹ, các bài tập viết nhật ký để nhớ lại một năng khiếu vốn không được hiểu đúng đã bị bỏ quên và đạt được sự bình yên hoàn hảo thông qua việc chấp nhận hoàn toàn bản thân mình.

Tất cả những điều này rõ ràng đều dựa trên một tiên đề trong tâm lý học phái Jung: nếu ta chấp nhận những phần mà ta khinh thường hoặc chối bỏ trong bản thân, thì chúng có thể trở thành những tài sản cho mình.

Thuyết trình khai mạc khoá giảng Chiapas. Những hư cấu kiến tạo dân chủ

Thuyết trình khai mạc khoá giảng Chiapas

NHỮNG HƯ CẤU KIẾN TẠO DÂN CHỦ

(tháng 11.2025)

Nguyễn Hữu Động

Danh bất chính thì ngôn bất thuận. Ngôn bất thuận thì sự bất thành.

Khổng Tử

Một ý tưởng sẽ khó thực hiện cho đến khi người ta hình dung được cụ thể những gì sẽ làm dưới động lực của nó.

Danielle Allen

Trải nghiệm cá nhân về hai ý tưởng huyền thoại: chủ nghĩa xã hội và nền dân chủ

Năm 1977, khi mà phần đông các bạn chưa ra đời, tôi có cơ duyên đi xe lửa từ Paris đến Hà Nội, Việt Nam. Chính phủ Việt Nam đề nghị, trên đường đi, tôi ngừng chân ở bất cứ nước nào tôi muốn, trong thời gian tôi muốn, để đến khi về nước, tôi báo cáo đã thấy gì, hiểu gì về sự vận hành của chủ nghĩa xã hội hiện tồn ở các nước tôi đi qua.

Trong một tháng trời, đi qua Cộng hòa Dân chủ Đức, Liên Xô, từ Cộng hòa Nhân dân Ba Lan cho tới Trung Quốc, quan sát và chuyện trò với nhiều người, tôi không hề trông thấy hay trải nghiệm chủ nghĩa xã hội mà trên nguyên tắc, đã được xây dựng ở Nga từ Cách mạng 1917, và nhất là từ sau Thế chiến lần thứ nhì. Điều mà tôi chứng kiến và trải nghiệm là những nguyên tắc khắt khe mà mọi người phải tuân thủ, từ giờ mở cửa đóng cửa của các tiệm ăn, phiếu mua thực phẩm và hàng hóa, rồi những cửa hàng chỉ nhận thanh toán bằng đô la Mỹ.

Nói ngắn gọn: chủ nghĩa xã hội thường nhật là chế độ quan liêu cộng thêm những hạn chế, sản phẩm của chiến tranh, cuộc chiến tranh đã sản sinh ra hệ thống xã hội chủ nghĩa, không biệt lệ, sau đó đã được các nhà tư tưởng lý thuyết hóa. Điều này giải thích phần lớn các ảo tưởng mà tuổi trẻ của tôi được nuôi dưỡng. Xin đơn cử vài ví dụ:

Qua những điều tôi chứng kiến, các khẩu hiệu như kiểu Vô sản các nước, liên hiệp lại! chỉ tồn tại trên giấy tờ.

Bắc Kinh và Washington tái khởi động cuộc chiến thương mại đầy rủi ro

BẮC KINH VÀ WASHINGTON TÁI KHỞI ĐỘNG CUỘC CHIẾN THƯƠNG MẠI ĐẦY RỦI RO

Tác giả: Pierre-Antoine Donnet^[*]

D. Trump, giữa hai lá cờ, biểu tượng của một cuộc đấu kinh tế khác. DR

Donald Trump đã khơi mào lại cuộc chiến thương mại với Trung Quốc bằng lời đe dọa áp thuế 100% đối với hàng nhập khẩu từ Trung Quốc vào ngày 10 tháng 10, một cuộc đọ sức mới có thể dẫn đến thất bại giữa hai cường quốc lớn nhất thế giới sau quyết định chứa đựng nhiều hệ quả của Trung Quốc về việc thắt chặt kiểm soát xuất khẩu đất hiếm.

-----------------------------------

Cuối cùng, mọi thứ có vẻ gần như tốt đẹp giữa Donald Trump và người đồng cấp Tập Cận Bình trước thềm một hội nghị thượng đỉnh có thể xảy ra giữa hai nhà lãnh đạo, mà Washington đã công bố bên lề hội nghị thượng đỉnh Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (APEC) sắp tới tại Hàn Quốc vào tháng 11.

Bắc Kinh chưa bao giờ xác nhận hội nghị thượng đỉnh này, vốn sẽ là hội nghị đầu tiên kể từ năm 2019. Không ai biết liệu nó có diễn ra hay không trước những căng thẳng mới này, báo hiệu một cuộc khủng hoảng mới, kéo dài giữa hai gã khổng lồ kinh tế thế giới. Nhưng điều quan trọng không nằm ở đó.

Nhân ngày nhà giáo Việt Nam 20.11.2025

NHÂN NGÀY NHÀ GIÁO VIỆT NAM 20.11.2025

Nguyễn Xuân Xanh

Nghệ thuật quan trọng nhất của người thầy là đánh thức niềm vui ở sáng tạo và nhận thức.

(Es ist die wichtigste Kunst des Lehrers, die Freude am Schaffen und am Erkennen zu wecken.)

— Albert Einstein

Anh chị thân mến,

Hôm nay là ngày nhà giáo Việt Nam, tôi xin có lời chúc mừng gửi đến các anh chị từng là nhà giáo trên hay ngoài bục giảng những lời chúc tốt đẹp nhất. Nhà giáo Việt Nam mặc cho biết bao khó khăn trong nhiều thập kỷ như những thử thách lớn vẫn kiên định niềm tin vào tiếng gọi thiên chức của mình là đào tạo các người con yêu quý và công dân tương lai của quốc gia. Thật không tưởng tượng nổi sự can đảm và lòng yêu thương trẻ vô bờ bến.

Có nhiều điều để nói về giáo dục cũng như thiên chức của nhà giáo, nhưng trước hết mời anh chị xem clip này về một quyển sách của GS Huỳnh Như Phương trong diễn đàn chúng ta về giáo dục:

https://www.facebook.com/share/v/14R7G4BRYiE/

và một bài, trong số nhiều bài viết ca ngợi quyển sách và nội dung rất nhân văn trong đó, của báo Tuổi Trẻ:

https://tuoitre.vn/uoc-vong-cho-hoc-duong-2022050508064877.htm

Ảnh của báo Tuổi Trẻ

Kiểm soát sự gia tăng bất bình đẳng thu nhập do công nghệ mới bằng cách nào?

KIỂM SOÁT SỰ GIA TĂNG BẤT BÌNH ĐẲNG THU NHẬP DO CÔNG NGHỆ MỚI BẰNG CÁCH NÀO?

Các công nghệ mới thúc đẩy bất bình đẳng bằng cách tập trung thu nhập từ vốn. Ba cách tiếp cận chính sách sau đây có thể giúp phân tán quyền sở hữu và giảm bớt những cách biệt.

Branko Milanovic

Vấn đề. Công nghệ mới, tựa như tất cả các cải tiến công nghệ kể từ cuộc Cách mạng Công nghiệp, nhằm mục đích thay thế sức lao động của con người bằng máy móc, theo nghĩa rộng. Theo nghĩa đó, trí tuệ nhân tạo (AI) không khác gì máy kéo sợi tự động được đưa vào ngành công nghiệp bông vào những năm 1820: thay thế nhân công dù giờ đây nó thực hiện điều đó ở trình độ kỹ năng cao hơn con người. (Theo nhiều cách, những phát triển như vậy đã được dự báo bởi vì trong lịch sử đã có sự gia tăng không thể cưỡng lại về trình độ kỹ năng của lao động bị thay thế bởi máy móc, bắt đầu với các nhiệm vụ không đòi hỏi kỹ năng và lặp đi lặp lại do lao động nô lệ thực hiện và sau đó (là các kỹ năng) ngày càng cao hơn).

Từ quan điểm phân phối, vấn đề là việc thay thế lao động bằng vốn dẫn đến phần lớn hơn của thu nhập quốc dân được tích lũy vào vốn. Điều này, khi xét về mặt những người thực sự nhận được thu nhập đó, có nghĩa là các doanh nhân và nhà phát minh ra máy móc mới và các nhà đầu tư vào các công nghệ mới như vậy thu được một cách không tương xứng. Theo định nghĩa, các nhà đầu tư là những người sở hữu vốn và đứng ở đỉnh kim tự tháp phân phối thu nhập. Do đó, sự mở rộng của phần thu nhập từ vốn hầu như tất yếu chuyển thành sự gia tăng bất bình đẳng trong thu nhập tổng thể.

Điều này đương nhiên đặt ra câu hỏi: nên sử dụng những chính sách nào để ngăn chặn hoặc giảm thiểu sự gia tăng bất bình đẳng thu nhập? Có ba cách để làm điều này: phân tán quyền sở hữu vốn rộng rãi hơn để tác động của việc phần thu nhập từ vốn tăng lên không chỉ hiện rõ ở đỉnh kim tự tháp, đánh thuế cao hơn vào các khoản thu nhập từ vốn cao nhất so với hiện nay và cấm một số hoạt động tài chính mới tạo ra thu nhập cho những người tham gia nhưng lại “thuần túy phi sản xuất”.

Tôi sẽ xem xét ba lựa chọn.

Cờ hải tạc “One Piece” đã trở thành biểu tượng phản kháng của thế hệ Z trên thế giới như thế nào

CỜ HẢI TẶC “ONE PIECE” ĐÃ TRỞ THÀNH BIỂU TƯỢNG PHẢN KHÁNG CỦA THẾ HỆ Z TRÊN THẾ GIỚI NHƯ THẾ NÀO

Tác giả: Nuurrianti Jalli

Trợ lý giáo sư về Thực hành Chuyên nghiệp

School of Media and Strategic Communications, 

Oklahoma State University

Biểu tượng của băng hải tặc Mũ Rơm được trương lên trong một cuộc biểu tình ở Roma, vào tháng chín 2025, để ủng hộ Palestine và đội tàu cứu trợ Gaza. Vincenzo Nuzzolese/SOPA Images/LightRocket via Getty Images

Từ Paris cho đến Roma, qua Jakarta và New York, một lá cờ gây sửng sốt đã xuất hiện ở những nơi diễn ra các cuộc biểu tình. Với cái đầu lâu miệng cười và chiếc mũ rơm có dải băng đỏ, một biểu tượng có nguồn gốc từ truyện tranh manga Nhật Bản rất được yêu thích “One Piece” được nhận diện ngay và đã được trương lên trong những tháng vừa qua bởi những người biểu tình trẻ kêu gọi sự thay đổi.

Tại Katmandu, Nepal, nơi mà sự tức giận chống lại chính phủ đã đạt đỉnh điểm vào tháng chín năm 2025, lá cờ xuất xứ từ truyện tranh manga Nhật Bản rất được yêu thích One Piece đã trở thành một biểu tượng của cuộc nổi dậy khi các ngọn lửa lan rộng bên trong cung điện Singha Durbar, trụ sở của chính phủ Nepal.

Thông điệp Kỷ niệm bước sang năm 12 của Phân Tích Kinh Tế

THÔNG ĐIỆP KỶ NIỆM BƯỚC SANG NĂM 12 CỦA PHÂN TÍCH KINH TẾ

(15/11/2014 – 15/11/2025)

Hôm nay, khi Phân Tích Kinh Tế bước sang năm hoạt động thứ 12, chúng tôi xin gửi đến Quý độc giả, Cộng tác viên và những người yêu tri thức lời chào trân trọng và lời cảm ơn chân thành nhất.

Từ ngày thành lập 15/11/2014 đến nay, Phân Tích Kinh Tế đã trải qua một hành trình bền bỉ: từ những bài viết giản dị ban đầu đến một không gian học thuật độc lập, nơi các góc nhìn trên thế giới về kinh tế – xã hội – thể chế được chia sẻ với tinh thần nghiêm túc, khách quan và có trách nhiệm.

Trong suốt 12 năm qua, điều làm nên sức sống của trang web không chỉ là nội dung, mà chính là Quý độc giả và Cộng tác viên – những người đã âm thầm đọc, chia sẻ, phản hồi và đồng hành cùng chúng tôi qua từng giai đoạn.

Câu chuyện dài về kênh đào Panama: Cô dâu quá xinh đẹp!

CÂU CHUYỆN DÀI VỀ KÊNH ĐÀO PANAMA: CÔ DÂU QUÁ XINH ĐẸP!

Tác giả: Hubiquitus

Kênh đào Panama.

Điều gì đang xảy ra với trận chiến Trung-Mỹ về các cảng Balboa và Cristobal ở Panama, mà Asialyst đã đưa tin vào đầu năm nay? Đằng sau vẻ ngoài bình lặng, những mảnh ghép của bức tranh này đã dần lộ diện, cho phép có một cái nhìn rõ ràng hơn về chiến lược của Trung Quốc và Mỹ.

Một ghi nhận: áp lực chắc chắn đã gia tăng kể từ cuối tháng 7, cả ở Washington và Bắc Kinh, tại Liên Hợp Quốc cũng như tại Panama, Đan Mạch hay Thụy Sĩ! Đây là hiện trạng ba tuần trước cuộc gặp có khả năng diễn ra giữa Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại hội nghị thượng đỉnh Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (APEC) sắp tới, dự kiến ​​diễn ra vào tháng 11 tại Hàn Quốc.

Một số sự kiện xảy ra trong nửa đầu năm 2025 đã không được giới truyền thông thường rất nhạy quan tâm nhưng hiện đang làm sáng tỏ thêm về diễn biến của cuộc chiến giành quyền kiểm soát Kênh đào Panama và các cảng của nó. Chẳng hạn, Vincent Clerc, Tổng giám đốc điều hành Thụy Sĩ của tập đoàn logistics khổng lồ chủ yếu về hàng hải của Đan Mạch A.P. Moller-Maersk, đã có cuộc gặp vào ngày 21 tháng 1 năm 2025, tại Diễn đàn Davos, với José Raul Mulino, Tổng thống Cộng hòa Panama lần đầu tiên tham dự sự kiện quốc tế này, sau khi đắc cử vài tháng trước đó. Cuộc gặp này, chỉ được báo chí Panama tiết lộ ba tháng sau đó, hoàn toàn hợp lý bởi tầm quan trọng của các hoạt động của Maersk tại Panama, vốn đã phát triển đáng kể kể từ đó.