EINSTEIN và HEISENBERG
Những người đặt nền tảng cho nền Vật lý hiện đại
Begründer der modernen Physik
Tác giả: Konrad
Kleinknecht
Người dịch: Nguyễn Lê Tiến
Chủ trương, hiệu đính và dẫn nhập: Nguyễn Xuân Xanh
Chúng ta không là gì cả. Nhưng
những gì chúng ta đi tìm là tất cả.
— Friedrich Hölderlin, nhà thơ Đức thế kỷ XIX
Thay cho những chân lý cơ bản
là những xác suất cơ bản tôi muốn đặt ra – những điều dẫn dắt nhất thời được giả định để
theo đó con người sống và tư duy.
— Friedrich Nietzsche (1882)
Lời nói đầu
Các anh chị và các bạn thân mến,
Quyển sách Einstein và Heisenberg
dưới đây vừa chính thức được Nxb Tổng hợp TP Hồ Chí Minh phát hành. Anh Nguyễn Lê
Tiến và tôi rất vui mừng quyển sách này cuối cùng đã có mặt ở Việt Nam để đưa cuộc
cách mạng vật lý đầu thế kỷ XX, một “thiên anh hùng ca” trong hành trình khoa học
của nhân loại, đến tay bạn đọc. Nó giống như câu chuyện trong thần thoại Hy Lạp
của nhóm anh hùng được gọi Argonauts, dưới sự lãnh đạo của Jason, đi trên chiếc
thuyền Argo với cái đích tìm Lông cừu vàng, được treo trong khu rừng của Colchian
Ares, và được bảo vệ đêm ngày bởi một con rồng không bao giờ ngủ. Họ phải vượt qua
muôn vàng hiểm nguy. Tuy các nhà vật lý cuối cùng chưa tìm thấy Lông cừu vàng, hay
ở đây là Bản đồ của Chúa, nhưng cuộc phiêu lưu như thần thoại đã đưa họ đến một
lục địa cực kỳ màu mỡ, một “phần đất hứa của Thượng đế”. Qua khoa học mới, họ đã
hiểu Thượng đế nhiều hơn, đến gần Thượng đế nhiều hơn, ở những vùng đất xa xôi nhất
và những vùng đất nhỏ bé nhất trong thế giới vật chất. Tri thức của họ tuy vẫn còn
bị thách thức vì chưa trọn vẹn, nhưng nhiều thử nghiệm ý tưởng đã tiếp tục diễn
ra liên tục, dù vẫn chưa thấy một triển vọng thuyết phục về một con đường khả thi
để đi tiếp. Tuy thế, lục địa mới hôm nay là nền tảng quan trọng nhất mà con người
có được và là bàn đạp cho cuộc tìm kiếm con đường tương lai.
Đây là Nhóm các Argonaut vật lý thế kỷ XX đi tìm Bản đồ của Chúa
mà người đóng vai trò lãnh đạo tinh thần là Einstein. Hội nghị Solvay lần thứ năm
diễn ra tại Brussells năm 1927 ngay sau khi những khám phá cơ học lượng tử được
công bố và gây nhiều tranh luận. Mười bảy (17) trong số 29 khách tham dự Hội nghị
đã nhận được Giải
Nobel hoặc sau
đó (như Pauli 1945, Max Born 1954). Tên nhân vật từ hàng phía sau đến hàng phía
trước, và từ trái sang phải:
– Auguste Piccard, Émile Henriot, Paul Ehrenfest, Édouard Herzen, Théophile
de Donder, Erwin Schrödinger, Jules-Émile Verschaffelt, Wolfgang Pauli, Werner Heisenberg,
Ralph Howard Fowler, Léon Brillouin,
– Peter Debye, Martin Knudsen, William Lawrence Bragg, Hendrik Anthony Kramers,
Paul Dirac, Arthur Compton, Louis de Broglie, Max Born, Niels Bohr,
– Irving Langmuir, Max Planck, Marie Skłodowska Curie, Hendrik Lorentz, Albert
Einstein, Paul Langevin, Charles Eugène Guye, Charles Thomson Rees Wilson, Owen
Willans Richardson.
Tôi xin phép hơi “dài dòng” một chút, nếu
có thể nói, bởi vì câu chuyện bản thân nó là một trường ca mà thế giới hơn một trăm
năm qua đã tốn không ít bút mực để viết về nó và về những con người đã tạo nên
nó, và vẫn còn tiếp tục.