Ý hệ về “Dữ Liệu Lớn” (“Big Data”), một tai họa được báo trước cho đạo đức về nhận thức và hành động

Ý HỆ VỀ “DỮ LIỆU LỚN” (“BIG DATA”), MỘT TAI HỌA ĐƯỢC BÁO TRƯỚC CHO ĐẠO ĐỨC VỀ NHẬN THỨC VÀ HÀNH ĐỘNG

Tác giả: Jean-Pierre Dupuy

Giáo sư triết học, Stanford University

Những người cổ súy cho trí tuệ nhân tạo và các Dữ Liệu Lớn muốn bỏ qua những quan hệ nhân quả và hài lòng chấp nhận những quan hệ tương quan. Quay lưng với những nguyên tắc và khái niệm căn bản về nhận thức luận, ý hệ của họ tỏ ra vô cùng nguy hiểm về phương diện đạo đức.

Warren McCulloch (1898-1969)

Walter Pitts (1923-1969)

Trí tuệ nhân tạo (sau đây sẽ viết tắt là AI), đã trở thành một vấn đề thời sự tương đương với chiến tranh ở Ukraine hay sự nổi dậy của nông dân Pháp. Những người có hiểu biết uyên thâm nhất cho rằng AI khởi đầu mới đây, vào năm 2018. Vì tôi đã làm việc trong nhiều năm về lịch sử triết học của các khoa học nhận thức, từ ngành điều khiển học cho đến AI^[1], riêng tôi nghĩ rằng AI đã khởi đầu từ năm 1943, khi một nhà tâm thần học thần kinh tên là Warren McCulloch và một nhà toán học xuất chúng, Walter Pitts, sáng tạo ra khái niệm mạng nơ-ron hình thức. Họ đã chứng minh về vấn đề này những tính chất nổi bật có thể tạo niềm hy vọng sẽ xuất hiện một khoa học vật chất và logic-toán học của trí tuệ con người.

Khoảng cách chừng tám mươi năm giữa chúng ta và hành động khai phá này rõ ràng đã chứng kiến những bước tiến triển phi thường. Đặc biệt là nhờ những công trình của Yann LeCun, người Pháp, và Geoffrey Hinton, người Anh, mô hình lúc khởi đầu đã trở thành một hệ thống có khả năng tự học nhờ vào một hệ thống cấp bậc các lớp nơ-ron hình thức chồng chéo nhau - từ đó có thành ngữ “học sâu”, tiếng Anh là deep learning -, và bằng cách đối chiếu với các dữ liệu của thế giới thực.

Hegel nói về Trung Hoa, Khoa học và Tinh thần phương Đông

 HEGEL NÓI VỀ TRUNG HOA, KHOA HỌC VÀ TINH THẦN PHƯƠNG ĐÔNG

Nguyễn Xuân Xanh chọn lọc và chuyển ngữ

W. F. Hegel (1770-1831)

Lời nói đầu. Bài này tôi đã thực hiện khoảng năm 2010 và được đăng trong số Kỷ yếu Đại học Humboldt 200 năm, tr. 461-467. Nó có phần abstract tiếng Anh và phần tóm tắt tiếng Việt. Tôi vẫn giữ nguyên. Tôi đăng lại và vẫn giữ nguyên nội dung, trước nhu cầu hiện nay muốn hiểu về Trung Quốc.

Mô hình hiện tại của Trung Quốc vẫn dựa trên mệnh lệnh của một người mà quyền lực tương đương với hoàng đế thuở trước. Ông khôn ngoan hơn, biết phát triển kinh tế thị trường (theo Adam Smith) đồng thời ra sức kích thích nghiên cứu khoa học công nghệ bằng nhiều chính sách đầu tư có định hướng, một loại bàn tay hữu hình, để phục vụ cho kinh tế và làm cho nó có tính ưu việt, biết nghiên cứu và áp dụng những kinh nghiệm và thành tựu của các quốc gia phương Tây đi trước rồi làm cho tốt hơn một cách tham vọng. Trong khi đó, truyền thống của phương Tây là dựa vào sự sáng tạo cá nhân của dân chúng là chính, nguồn sáng tạo muôn đời đã tạo ra nhiều cuộc cách mạng, như cách mạng khoa học, cách mạng công nghiệp, và những cuộc cách mạng như thế trong thế kỷ 20 – vì lợi ích chính của cá nhân, self-interest, trước tiên, nhưng thông qua bàn tay vô hình của Adam Smith, lại phục vụ lợi ích chung rất lớn. Bàn tay hữu hình của họ cũng có, như sự đầu tư có tính entrepreneurial, của các quốc gia phát triển vào công nghệ lõi đi trước thời cuộc như Hoa Kỳ thời Thung lũng Silicon, hay các quốc gia phát triển khác như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan sau đó, được xem như một phần của nhà nước kiến tạo phát triển của các quốc gia đi đầu của Đông Á, nhưng không phải có tính chất “chỉ huy chủ nghĩa” như ở Trung Quốc. Và cũng không phải để đổi lấy tự do dân chủ của người dân. Mà ngược lại. Chỉ có trong tự do khoa học đích thực mới phát triển được. Hy lạp cổ đại thời Khai sáng Ionia sáu thế kỷ trước Công nguyên là nền tảng và mẫu mực, cái nôi của khoa học phương Tây. Người dân phương Tây tự chủ, tự-hành động, tự-ý thức, và có lòng yêu thích khoa học, sáng tạo, như Hegel nói, và là cái bể sáng tạo muôn đời. Khoa học đã từng tắt đi cả ngàn năm rồi cũng tự động sáng lại cùng với các đại học Trung cổ, không phải chỉ chờ sự kích thích từ minh quân. Kant viết trong cuộc Tranh cãi của các khoa: “Chỉ có một yêu cầu khiêm tốn là được tự do, và chỉ tự do thôi, để tìm ra chân lý, điều có lợi cho khoa học và cho các phân khoa khác (ứng dụng), và chân lý đó đối với chính quyền không có gì phải nghi ngờ và cũng không thể thiếu được.” Tìm hiểu Trung Quốc vẫn còn là đề tài ở phía trước.

Nguyễn Xuân Xanh 6/8/2023

Đừng bận tâm đến tốp 1% mà hãy nói về tốp 0,01% những người giàu nhất

ĐỪNG BẬN TÂM ĐẾN TỐP 1% MÀ HÃY NÓI VỀ TỐP 0,01% NHỮNG NGƯỜI GIÀU NHẤT

Một phân tích về những người có thu nhập cao nhất nước Mỹ

Howard R. Gold - Ngày 29 tháng 11 năm 2017 - CBR - Economics

Từ sau cuộc Đại Suy thoái [2007 – 2009], tốp 1% những người giàu nhất nước Mỹ đã bị biến thành những con quỷ tài phiệt ngày càng giàu có hơn, còn giới trung lưu đã chững lại. Trong khi những người biểu tình yêu cầu cần phải tăng thuế đối với tốp 1%, thì các kinh tế gia đã và đang khai quật dữ liệu để hiểu rõ hơn về tốp những người kiếm được nhiều tiền nhất này.

Các kinh tế gia đã tìm cách đo lường tình trạng bất bình đẳng thu nhập và bất bình đẳng tài sản nhằm xác định bản chất nguồn thu nhập và tài sản của tốp 1% những người giàu nhất. Kết quả là có các góc nhìn khác nhau về vấn đề này. Một số kinh tế gia cho rằng, trong tốp này phần lớn là giới doanh nhân và “giới nhà giàu hiện nay”, những người kiếm tiền từ việc sáng lập và điều hành những doanh nghiệp thành công. Các kinh tế gia khác lại cho rằng, đa số những người trong tốp 1% là những người được thừa kế khối tài sản [kếch xù] được tích lũy theo thời gian.

Nhưng dữ liệu cũng cho thấy có những khác biệt trong tốp 1% những người giàu nhất. Hóa ra, tốp này còn có tốp 1% của riêng nó.

Daniel Kahneman đã thay đổi cách chúng ta nghĩ về bản chất con người

DANIEL KAHNEMAN ĐÃ THAY ĐỔI CÁCH CHÚNG TA NGHĨ VỀ BẢN CHẤT CON NGƯỜI – NHÀ TÂM LÝ HỌC ĐƯỢC CỰU SINH VIÊN NHỚ ĐẾN

Người đoạt giải Nobel Daniel Kahneman đã để lại dấu ấn trong nhiều lĩnh vực (1934-2024). Roger Parkes/Alamy Stock Photo

Sự ra đi của Daniel Kahneman ở tuổi 90 đã để lại một khoảng trống lớn trong lĩnh vực khoa học hành vi và trong cộng đồng trí thức rộng lớn hơn.

Những đóng góp khoa học của ông, nhiều trong số đó là công trình cộng tác với nhà tâm lý học nhận thức Amos Tversky, đã làm thay đổi các ngành tâm lý học và kinh tế học. Chúng cũng có tác động to lớn đến triết học, khoa học chính trị và nhiều ngành khác.

Tôi gặp Danny lần đầu tiên vào năm 1984 khi còn là sinh viên. Tôi chuyển đến Vancouver, Canada để học trong phòng thí nghiệm của ông ấy tại Đại học British Columbia, nơi ông làm việc chung với nhà tâm lý học Ann Triesman. Mặc dù lúc đó Danny chưa nổi tiếng như hiện giờ nhưng tài năng của ông đã được công nhận rộng rãi.

Ba người từng hoặc sẽ giành giải Nobel đã đến thăm lớp học. Richard Thaler, khi ấy vẫn còn trẻ, đã dành cả năm làm việc với chúng tôi, Thomas Schelling và Francis Crick cũng có ghé qua. Dù bận đến thế, Danny vẫn dành thời gian cho tất cả mọi người. Đến tận giờ, tôi vẫn thường chia sẻ những lời khuyên của Danny với học trò và đồng nghiệp của mình.

Năm 2002, Danny nhận được Giải của Ngân hàng trung ương Thụy Điển về các khọc kinh tế để tưởng nhớ Alfred Nobel. Từ đó, ông có lẽ đã trở thành một trong những cây bút có ảnh hưởng và nổi tiếng nhất với công chúng trong lĩnh vực các khoa học hành vi (ngang với người bạn thân và cũng là cộng tác viên Richard Thaler của mình). Cuốn sách Tư duy, nhanh và chậm xuất bản năm 2011 của Danny là một tác phẩm kinh điển về văn phong của sách khoa học phổ thông.

Lợi thế sân nhà trong bóng đá

LỢI THẾ SÂN NHÀ TRONG BÓNG ĐÁ

Lưu Thủy Hương

Sau trận mở màn với tỉ số 5:1 cho đội Đức và thẻ đỏ oan nghiệt cho đội Scottland, người ta lại bàn tán về lợi thế sân nhà.

Lợi thế sân nhà có tác động như thế nào lên kết quả trận đấu?

Và những yếu tố nào thực sự gây nên lợi thế sân nhà?

*

Lợi thế sân nhà có nghĩa là đội chơi trên sân của mình có lợi thế hơn và do đó có cơ hội chiến thắng cao hơn.

Thử lấy ví dụ về FC Bayern Munich. Đội có hơn 3.700 điểm trong lịch sử Bundesliga, trong đó khoảng 2.200 điểm trên sân nhà và khoảng 1.500 điểm trên các trận sân khách - một sự khác biệt quá lớn là 700 điểm.

Một ví dụ hoàn hảo khác là FC Kaiserslautern. Trong nhiều thập kỷ, sân vận động Betzenberg được coi nỗi ám ảnh kinh hoàng của các đối thủ FC Kaiserslautern. Điều này có thể dễ dàng nhận thấy ở bảng xếp hạng của Bundesliga.

Tổng số điểm: 2097

Điểm ở sân nhà: 1454

Điểm chơi trên sân khách: 643

“Quỷ đỏ” FC Kaiserslautern ghi được số điểm trên sân nhà nhiều hơn gấp đôi so với trên sân khách.

Năm biểu đồ để hiểu bộ mặt mới của toàn cầu hóa

NĂM BIỂU ĐỒ ĐỂ HIỂU BỘ MẶT MỚI CỦA TOÀN CẦU HÓA

Một báo cáo chi tiết của UNCTAD: động thái toàn cầu hóa bị kẹt, nhưng không ngừng hẳn. Sự quốc tế hóa các trao đổi được triển khai lại sang hướng các dịch vụ cao cấp và các sản phẩm môi trường.

Christian Chavagneux

Từ nhiều năm nay toàn cầu hóa kinh tế đã có những biến đổi quan trọng. Đó là điều được một báo cáo mới đây của Hội nghị Liên hợp quốc về thương mại và phát triển (UNCTAD) xác nhận. Sau khi cho thấy là đầu tư ra nước ngoài của các công ty đa quốc gia có xu hướng giảm, các chuyên gia UNCTAD chọn không dùng đến các dữ liệu truyền thống do các cán cân thanh toán cung cấp để tiếp tục phân tích của họ. Vì trong hạng mục “đầu tư ra nước ngoài” của thống kê nhà nước bao gồm các khoản vay quốc tế giữa các công ti con cũng như lợi nhuận thu được từ nước ngoài và đầu tư trở lại trong nước.

Nhằm đo sức hấp dẫn của toàn cầu hóa, UNCTAD tập trung chú ý vào số dự án đầu tư ra nước ngoài được khởi động mỗi năm. Tất nhiên điều này chỉ đại diện cho toàn bộ những chi tiêu được các doanh nghiệp bỏ ra để tham gia toàn cầu hóa, và theo nghĩa này không cung cấp một phân tích đầy đủ và cuối cùng. Nhưng cho được một ý tưởng về ý chí các công ty để duy trì hay không động thái toàn cầu hóa được triển khai từ nhiều thập kỉ nay. Từ đó có thể rút ra năm bài học lớn.

Con đường bóng đá ở Berlin

CON ĐƯỜNG BÓNG ĐÁ Ở BERLIN

Lưu Thủy Hương

Hôm nay 14.6.2024, ngày hội bóng đá Euro 2024 bắt đầu,

xin mời bạn đọc ghé chơi tại “con đường bóng đá” ở thủ đô Bá Linh.

D.Đ.

Fanmeile Berlin vào tối thứ Tư, 12.06. Phía sau là mái nhà vòm của nhà quốc hội Đức. Ảnh của báo Südwest Presse [Nguồn chú thích ảnh: FB của tác giả]

Tối thứ Tư 12.06, hai ngày trước trận thi đấu mở màn giải Euro 2024, Berlin khai mạc fanmeile^[*] lớn nhất hành tinh trên con đường 17. Juni. Hơn ba mươi ngàn người đã kéo về đây xem ca nhạc và đốt pháo hoa.

Trên đoạn đường dài 420 m được trải cỏ nhân tạo xanh mướt có bốn màn hình khổng lồ chiếu trực tiếp các trận đấu. Các năm trước, số người tham dự mỗi trận là khoảng 100.000, tuy nhiên năm nay con số ước lượng có thể tăng lên rất cao.

Fanmeile là sáng kiến của chính quyền Đức vào mùa hè 2006, khi giải túc cầu thế giới được tổ chức ở Đức. Dự định ban đầu của họ là mở một địa điểm chiếu trực tiếp các trận thi đấu, dành cho những người mê bóng đá mà không mua được vé vào sân cỏ. Tuy nhiên hình thức “xem bóng đá với nhau” này đã tiếp tục phát triển với sức hấp dẫn kỳ diệu, và nó trở thành nét văn hóa thể thao riêng biệt của nước Đức mà không nơi nào trên thế giới có được.

Tại sao thuật toán được gọi là thuật toán? Một lược sử về vị học giả Ba Tư rất có thể bạn chưa từng nghe tới

TẠI SAO THUẬT TOÁN ĐƯỢC GỌI LÀ THUẬT TOÁN? MỘT LƯỢC SỬ VỀ VỊ HỌC GIẢ BA TƯ RẤT CÓ THỂ BẠN CHƯA TỪNG NGHE TỚI

Tượng đài al-Khwarizmi ở Khiva, Uzbekistan. MehmetO/Shutterstock

Các thuật toán đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của chúng ta. Từ các ứng dụng truyền thông xã hội đến Netflix, các thuật toán tìm hiểu sở thích của bạn và ưu tiên nội dung bạn thấy được. Google Maps và trí tuệ nhân tạo sẽ chẳng là gì nếu không có các thuật toán.

Thế thì, tất cả chúng ta đều đã nghe nói về chúng, nhưng từ “thuật toán” [algorithm] đến từ đâu?

Hơn 1.000 năm trước khi có ứng dụng internet và điện thoại thông minh, nhà khoa học và bác học người Ba Tư Muhammad ibn Mūsā al-Khwārizmī đã phát minh ra khái niệm thuật toán.

Trên thực tế, bản thân “algorithm” bắt nguồn từ phiên bản Latin hóa tên của ông, “algorithmi”. Và, như bạn cũng đoán được, khái niệm này cũng liên quan đến đại số.

COMTE Auguste, 1798-1837

COMTE Auguste, 1798-1837

Auguste Comte (1798-1857)

Clotilde de Vaux (1815-1846)

Sinh tại Montpellier, đỗ hạng thứ tư vào Trường Bách khoa, sau khi tốt nghiệp không lâu Comte trở thành thư kí của Saint-Simon. Năm 1826, ông bắt đầu giảng một khoá giảng công cộng, có sự tham dự của nhiều nhà bác học thời bấy giờ, nhưng một cơn mất trí tiếp sau một cường độ lao động quá cao buộc ông ngưng mọi hoạt động trong một năm. Sáu tập Cours de philosophie positive được công bố trong các năm từ 1830 đến 1842. Giảng viên phụ đạo rồi giám khảo đầu vào Trường Bách khoa, ông nhiều lần là ứng viên giáo sư của trường nhưng không thành công. Năm 1844 cuộc gặp Clotilde de Vaux, người (tình đơn phương của Comte - ND) mất sau đó ít lâu, đảo lộn đời ông. Năm 1847, ông sáng lập tôn giáo Nhân loại và ít lâu sau ngưỡng mộ cuộc cách mạng tháng Bảy. Tưởng là những quan điểm của mình có thể thuyết phục Napoléon II, ông tán thành một thời gian cuộc đảo chính ngày 12 tháng chạp, điều này khiến ông bất hoà với Littré. Mất hết vị trí ở Trường Bách khoa, ông sống nhờ sự trợ cấp của các môn đồ. Cho đến khi mất tại Paris, nhiều tác phẩm từng được ông thông báo hơn ba mươi năm trước vẫn chưa được viết.

Khoa học được người thư kí trẻ tuổi của Saint-Simon thiết kế, và ban đầu được ông đặt tên là vật lí học xã hội gồm có hai chuyên ngành khác biệt, một ngành tĩnh và một ngành động, lí thuyết về sự trật tự và lí thuyết về sự tiến bộ. Lí thuyết đầu nghiên cứu các yếu tố cấu thành, các đặc điểm cấu trúc mà không có chúng sẽ không có đời sống xã hội; khái niệm cơ bản của lí thuyết này là sự liên ứng, hiểu theo nghĩa mà y học gán cho thuật ngữ này, tức là sự hài hoà thường xuyên giữa những điều kiện tồn tại khác nhau, trong một trường hợp là của một vật thể sống và trường hợp này là của xã hội. Tiến bộ là sự phát triển của trật tự: nếu những hiện tượng được tĩnh học xử lí (ngôn ngữ, đặc điểm, gia đình) là có tính phổ cập thì ta chỉ quan sát được chúng dưới những hình thức đa dạng, mà khoa học không thể không tính đến. Do đó xã hội học cũng gồm có một động học đưa thời gian vào như một tham số mới.

Xung lực nào khởi động Trào lưu Khai sáng

XUNG LỰC NÀO KHỞI ĐỘNG TRÀO LƯU KHAI SÁNG

Tác giả: Tôn Thất Thông

Rồi sẽ đến một lúc, ánh mặt trời trên quả đất chỉ tỏa sáng cho những con người tự do, những người không thừa nhận bất cứ ai là chủ nhân, ngoại trừ lý tính của chính mình. Kẻ độc tài và người nô lệ, giáo sĩ và các công cụ của họ chỉ còn hiện hữu trong sử sách và trên sân khấu kịch nghệ…^[1]

(Marquis de Condorcet, 1743-1794)

Không có một thời đại nào trong lịch sử tư tưởng loài người cho đến hôm nay lại mang tính thời sự, đồng thời gây ra nhiều giải thích khác nhau như thời đại khai sáng. Nhưng dù theo xu hướng nào, cũng không ai nghi ngờ rằng, thế giới hiện đại như chúng ta thấy hôm nay được bắt đầu bằng những thành tựu của thời đại khai sáng. Bộ mặt của châu Âu và cả thế giới phương Tây cũng bắt đầu định hình nhờ những sáng kiến của thời đại đó. Nền triết học hiện đại và tư tưởng tự do được nẩy mầm trong thời đại này là cội nguồn tinh thần của sáng kiến, niềm khao khát thử nghiệm, ước vọng phát minh trong mọi lĩnh vực từ khoa học, kỹ thuật tới kinh tế, thương mại, và điều rõ nhất là, các định chế chính trị hiện đại hôm nay ở các nước dân chủ đều là sản phẩm có xuất xứ từ thời đại khai sáng.

Mặt khác, đi kèm với sự phát triển vũ bão trong công nghiệp là nhu cầu cấp thiết về nguồn cung ứng nguyên liệu để phục vụ việc sản xuất. Vào lúc đó, lòng tham của người châu Âu chưa lùi bước trước lẽ phải và đạo đức, cho nên, thời đại khai sáng cũng đánh dấu điểm khởi đầu của chính sách bành trướng thuộc địa ở mức độ cao chưa từng có trên ba lục địa còn lại là châu Á, Phi và Úc. Đó là chính sách kéo dài hơn một thế kỷ với bạo lực, đàn áp, bóc lột và trong một số trường hợp là tội ác diệt chủng. Nó để lại hậu quả vô cùng tai hại lên các nước thuộc địa cho đến ngày hôm nay. Tiếc thay, vẫn chưa có một quốc gia châu Âu nào chính thức thừa nhận tội ác do mình gây ra, tuyên bố một lời xin lỗi, đồng thời bồi thường những thiệt hại về vật chất và văn hóa cho các nước thuộc địa.

Tuy nhiên, những phản đề với nhiều hệ lụy sâu sắc ảnh hưởng đến các nước thuộc địa là đề tài rộng lớn vượt ra ngoài khuôn khổ công trình khảo cứu này, cho nên chúng ta tạm gác qua một bên. Dù sao, chúng ta cũng khó lòng phủ nhận thành tựu to lớn của hai thế kỷ khai sáng và vai trò quyết định của nó trong tiến trình lịch sử nhân loại nói chung.

Các tác giả đang chống lại AI bằng các đơn thỉnh cầu và kiện tụng. Nhưng họ có một lợi thế: chúng ta đọc để xây dựng mối quan hệ với người viết

CÁC TÁC GIẢ ĐANG CHỐNG LẠI A.I. BẰNG CÁC ĐƠN THỈNH CẦU VÀ KIỆN TỤNG. NHƯNG HỌ CÓ MỘT LỢI THẾ: CHÚNG TA ĐỌC ĐỂ XÂY DỰNG MỐI QUAN HỆ VỚI NGƯỜI VIẾT

Annie Spratt/Unsplash, CC BY

Những làn sóng đầu tiên của văn bản do AI tạo ra đã khiến các nhà văn và nhà xuất bản quay cuồng.

Tại Hoa Kỳ, vào tuần trước, Hiệp hội Nhà văn đã gửi một bức thư ngỏ tới giám đốc điều hành của các công ty AI nổi tiếng, yêu cầu các nhà phát triển AI phải được sự đồng thuận, ghi nhận và đền bù công bằng cho các tác giả. Bức thư có chữ ký của hơn 10.000 tác giả và những người ủng hộ họ, trong đó có cả James Patterson, Jennifer Egan, Jonathan Franzen và Margaret Atwood.

Một cuộc khảo sát thành viên của Hiệp hội Nhà văn Úc được thực hiện vào tháng 5 cho thấy 74% tác giả “bày tỏ mối quan tâm đáng kể về mối đe dọa của các công cụ AI tạo sinh đối với nghề viết lách hoặc minh họa”. Hiệp hội ủng hộ các yêu cầu trong bức thư của Hiệp hội Nhà văn, cho đến nay thì Geraldine Brooks và Linda Jaivin là hai trong số các nhà văn Úc đã ký.

Tác giả phim kinh dị hành động James Patterson và tác giả văn học bán chạy nhất Margaret Atwood đều đã ký vào bức thư ngỏ bày tỏ mối quan ngại về AI. AP

Với niềm phấn khích ban đầu về ChatGPT, những lo ngại này hẳn có vẻ hợp lý.

Tuy nhiên, niềm bi quan và lo lắng về ảnh hưởng của công nghệ [techno-gloom] đối với việc đọc và viết thì đã có từ lâu: internet, phương tiện truyền thông đại chúng, hình thức tiểu thuyết, báo in, và cả bản thân hành động viết lách. Mọi công nghệ mới đều mang đến những lo ngại về việc các phương tiện truyền thông cũ có thể bị thay thế như thế nào cũng như những tác động xã hội và văn hóa của việc tiếp thu rộng rãi.

Việc bóc tách những mối quan tâm này thường tiết lộ nhiều điều về các thực hành viết và xuất bản hiện có cũng như về công nghệ mới.

Vấn đề mới của nước Đức

VẤN ĐỀ MỚI CỦA NƯỚC ĐỨC

Thời đại của sự sụp đổ của bức tường Berlin đã ở phía sau chúng ta. Một cách bất ổn, Đức đang bước vào giai đoạn mới.

Giai đoạn này đặt ra cho toàn bộ Châu Âu một câu hỏi làm chóng mặt: điều gì sẽ xảy ra sau khoảng thời gian chuyển tiếp của Đức?

Một tài liệu học thuyết có chữ ký của Timothy Garton Ash.

Timothy Garton Ash^[*]

 

Lực lượng biên phòng Đông Đức kiểm tra thiệt hại của Bức tường Berlin tại Cổng Brandenburg. © Rolf Schulten/SIPA

Trái với con người, các quốc gia có thể trẻ và già cùng một lúc. Hơn 1900 năm trước, Tacite đã nói đến một đất nước mà ông gọi là Germania. Trong tác phẩm Germania vào thế kỷ 15 của mình, Aeneas Silvius Piccolomini, được biết đến với cái tên Giáo hoàng Pie II, đã ca ngợi các thành phố của Đức là “sạch sẽ nhất và đẹp mắt nhất” ở khắp Châu Âu. Nhưng quốc gia mà chúng ta biết ngày nay là Đức, Cộng hòa Liên bang Đức, mới tròn 75 tuổi vào ngày 23/5. Hình thái lãnh thổ hiện tại của nó có niên đại chưa đầy 34 năm - kể từ khi Tây và Đông Đức thống nhất vào ngày 3 tháng 10 năm 1990, sau sự sụp đổ của Bức tường Berlin vào ngày 9 tháng 11 năm 1989.

Tuy nhiên, thời kỳ hậu sụp đổ của bức tường đã qua. Và tất cả mọi người, kể cả người Đức, đều đang tự hỏi nước Đức sẽ trở thành cái gì. Không chỉ những gì Đức sẽ làm - mà còn là những gì Đức sẽ trở thành. Trong cuốn sách mới xuất sắc của mình Nước Đức: Một quốc gia trong thời đại của nó/Germany: A Nation in Its Time, nhà sử học người Mỹ gốc Đức Helmut Walser Smith nhắc nhở chúng ta rằng đã có bao nhiêu “nước Đức” khác nhau trong 5 thế kỷ kể từ lần xuất bản đầu tiên cuốn Germania của Piccolomini vào năm 1496. Không chỉ các biên giới và các chế độ chính trị đã thay đổi nhiều lần, nhưng những đặc điểm chính của dân tộc Đức cũng đã biến đổi.

Trái với con người, các quốc gia có thể trẻ và già cùng một lúc.

TIMOTHY GARTON ASH

Tiến bộ hay bảo thủ?

TIẾN BỘ HAY BẢO THỦ?

Clémence Royer (1830-1902) là một nhà nữ quyền người Pháp, được nhiều người biết đến nhờ quyển sách của Geneviève Fraisse (Clémence Royer: philosophe et femme de sciences, La Découverte, 1985 - Clémence Royer: triết gia và là nhà khoa học nữ, Nhà xuất bản La Découverte, 1985). Là một người tự học xuất sắc, Royer là tác giả của một tác phẩm quan trọng về khoa học xã hội, về sinh học và vật lý, nhưng vì không có vị trí trong giới học thuật, bà lần lượt làm các nghề: giáo viên dạy tiếng Pháp và âm nhạc, thợ thêu, diễn thuyết, viết truyện và phiên dịch.

Chúng tôi sẽ cố gắng trả lời câu hỏi của tựa đề vào cuối bài báo.

MỘT PHÂN TÍCH ĐỘC ĐÁO VỀ THUẾ

Năm 1860, quận Vaud ở Thụy Sĩ muốn cải cách chế độ thuế khóa và mở một cuộc thi quốc tế về thuế; Clémence Royer nộp một luận văn 400 trang. Vào dịp này, một hội nghị quốc tế họp tại Lausanne; Clément Royer lắng nghe các diễn giả từ diễn đàn của quần chúng, vì phụ nữ không được chấp nhận cho tham gia vào các cuộc thảo luận. Những vấn đề được đề cập đến liên quan đến những cặp phạm trù thông thường: thuế trực tiếp hay gián tiếp? đánh thuế trên vốn hay trên thu nhập? đánh thuế duy nhất một lần hay nhiều lần? thuế thương vụ hay cá nhân? thuế theo tỷ lệ hay lũy tiến?

Giải thưởng và hai giải khuyến khích của cuộc thi không được phát, nhưng được biến thành một số quà tặng: nhà xã hội chủ nghĩa Proudhon nhận 1000 quan; luật sư Lassaut, 800 quan; Royer, 400 quan. Hai năm sau Royer công bố tác phẩm của mình và từ đó bà được xem hoàn toàn là một nhà kinh tế học. Bà trở thành người phụ nữ đầu tiên được chấp nhận tham gia vào buổi họp hàng tháng của Hội chính trị kinh tế học, khi mà giờ họp muộn màng này dường như không tương thích với một sự hiện diện chân chính của phụ nữ.

Amal Alamuddin Clooney, cô là ai, luật sư nhân quyền đã tư vấn cho công tố yêu cầu toà án hình sự quốc tế ra lệnh truy nã các nhà lãnh đạo của Israel và Hamas?

AMAL ALAMUDDIN CLOONEY, CÔ LÀ AI,
LUẬT SƯ NHÂN QUYỀN ĐÃ TƯ VẤN CHO CÔNG TỐ YÊU CẦU TOÀ ÁN HÌNH SỰ QUỐC TẾ RA LỆNH TRUY NÃ CÁC NHÀ LÃNH ĐẠO CỦA ISRAEL VÀ HAMAS?

Trần Đán

Thu thập và viết lại từ nhiều nguồn

Ngày 20/5/24 một tin làm chấn động thế giới: Công tố trình đơn lên Tòa án hình sự quốc tế yêu cầu ra lệnh truy nã 2 nhà lãnh đạo Israel (thủ tướng Netanyahu và bộ trưởng quốc phòng Gallant) và 3 nhà lãnh đạo Hamas (thủ lĩnh Hamas ở Gaza Sinwar, chỉ huy trưởng các lực lượng quân sự Deif, đứng đầu bộ chính trị Haniyee) về những vi phạm nhân quyền như tội diệt chủng, tội chống loài người và tội ác chiến tranh. Tòa án được công nhận bởi 120 nước, 7 nước chống (gồm Trung Quốc, Iraq, Israel, Libya, Qatar, Mỹ, Yemen) và 21 nước không bỏ phiếu. Thực thi lệnh của toà tuỳ vào mỗi nước nhưng có khả năng gây khó khăn cho sự đi lại của họ.

Trên trang mạng Clooney Foundation for Justice, cô Amal Alamuddin Clooney giải bày: “Tôi phục vụ trong ban cố vấn này vì tôi tin vào sự thượng tôn pháp luật và vì tôi muốn bảo vệ sinh mạng thường dân. Các luật lệ bảo vệ thường dân đã có từ hơn 100 năm nay và nó áp dụng cho tất cả các nước trên thế giới bất kể nguyên do tranh chấp. Là một luật sư về nhân quyền, tôi không bao giờ chịu chấp nhận tính mạng của đứa trẻ này có giá trị hơn của đứa trẻ kia, cũng như thủ phạm nào đó đứng ngoài vòng pháp luật. Do đó tôi ủng hộ bước đi lịch sử của Công tố viên của Toà Án Hình Sự Quốc Tế nhằm đem lại công lý cho các nạn nhân bạo lực tại Israel và Palestine.”

Cô Amal Ramzi Alamuddin sinh ra tại Beirut, nước Lebanon năm 1978. Cha là một giáo sư và mẹ là một phóng viên. Năm lên 2 tuổi gia đình cô định cư tại Luân đôn để tránh nội loạn trong nước. Cô có bằng luật tại ĐH Oxford (Anh) và New York University (Mỹ). Chuyên sâu của cô là luật hình sự quốc tế rồi chuyển sang luật nhân quyền quốc tế. Cô đóng vai trò quan trọng trong nhiều vụ xử do các tòa án nhân quyền quốc tế. Về sau cô được mời giảng dạy tại ĐH Luật Colombia ở NY.

'AI đạo đức' là gì và làm thế nào các công ty có thể đạt được nó?

'A.I. ĐẠO ĐỨC' LÀ GÌ VÀ LÀM THẾ NÀO CÁC CÔNG TY CÓ THỂ ĐẠT ĐƯỢC NÓ?

Trong trường hợp không có hướng dẫn pháp lý, các công ty cần thiết lập các quy trình nội bộ để sử dụng AI có trách nhiệm. Oscar Wong/Getty Images

Việc gấp rút triển khai các công nghệ AI thế hệ mới mạnh mẽ, chẳng hạn như ChatGPT, đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về khả năng gây hại và lạm dụng. Phản ứng lạnh nhạt của luật pháp đối với các mối đe dọa như vậy đã đặt ra những yêu cầu rằng các công ty phát triển các công nghệ này cần triển khai AI “một cách có đạo đức”.

Nhưng chính xác thì điều đó nghĩa là sao?

Câu trả lời đơn giản là điều chỉnh các hoạt động của doanh nghiệp với một hoặc nhiều trong số hàng chục bộ nguyên tắc đạo đức AI mà chính phủ, các nhóm nhiều bên liên quan và các học giả đã đưa ra. Nhưng nói thì dễ hơn làm.

Chúng tôi và các đồng nghiệp của mình đã dành hai năm để phỏng vấn và khảo sát các chuyên gia về đạo đức AI trong nhiều lĩnh vực khác nhau để cố gắng hiểu xem họ cố tìm cách đạt được AI có đạo đức bằng cách nào – và họ có thể bỏ sót gì. Chúng tôi đã học được rằng việc theo đuổi đạo đức AI trên thực tế không phải là áp các nguyên tắc đạo đức vào các hành động của công ty mà là triển khai các cấu trúc và quy trình quản lý cho phép một tổ chức phát hiện và giảm thiểu các mối đe dọa.

Đây có thể là một tin đáng thất vọng đối với các tổ chức đang tìm kiếm hướng dẫn rõ ràng để tránh các vùng xám, và đối với người tiêu dùng đang hy vọng về các tiêu chuẩn rõ ràng và có tính bảo vệ. Nhưng nó chỉ ra sự hiểu biết tốt hơn về cách các công ty có thể theo đuổi AI có đạo đức.

Gerard Toal, Oceans Rise Empires Fall. Why Geopolitics Hastens Climate Catastrophe

Gerard Toal, OCEANS RISE EMPIRES FALL. WHY GEOPOLITICS HASTENS CLIMATE CATASTROPHE, Oxford University Press

“Hoàn toàn rõ ràng là những tác động của việc biến đổi khí hậu tăng tốc sẽ là thảm họa, dù cho đó là mực nước biển tăng lên, bão mạnh hơn hay là sa mạc hóa. Như thế tại sao các Nhà nước-quốc gia khó khăn đến thế để triển khai những chính sách xuyên quốc gia nhằm làm giảm việc sản xuất các-bon và làm chậm lại sự nóng lên của hành tinh? Trong cuốn Oceans Rise Empires Fall, Gerard Toal chỉ ra thủ phạm là địa chính trị. Các Nhà nước thích giảm phát thải trên lí thuyết, nhưng trong cuộc tranh đua lớn trên thế giới vì quyền lực địa chính trị bao giờ họ cũng dành ưu tiên cho việc tiếp cận các nhiên liệu phát thải khí các-bon giúp tạo ra kiểu tăng trưởng kinh tế giúp cạnh tranh với các quốc gia khác. Do đó, mặc dù ngày nay chúng ta biết tác động trong dài hạn của biến đổi khí hậu, các cuộc đấu tranh địa chính trị tiếp tục gạt sang một bên những nỗ lực ngăn chặn hay làm chậm lại quá trình này.