15.2.25

Đọc “God & the New Physics” của Paul Davies

ĐỌC “GOD & THE NEW PHYSICS” CỦA PAUL DAVIES

Trương Văn Tân

Ở lúc khởi đầu, Thượng Đế sáng tạo ra trời đất.

(Kinh Sáng thế)

Nhưng không ai ở đó chứng kiến sự kiện.

(Steven Weinberg, Nobel Vật lý, 1979)

Mở đầu


Lịch sử khoa học công nhận rằng Galileo Galilei đã khai sáng ra khoa học hiện đại 400 năm trước. Những công trình của Galileo Galilei và sau đó là Isaac Newton và các khoa học gia đương thời ở thế kỷ 17 đã thiết lập nên nền tảng cho phương pháp khoa học để khảo sát có hệ thống về vật chất, lực và chuyển động. Đó là cuộc cách mạng khoa học lần thứ nhất. Cuộc cách mạng khoa học lần thứ hai diễn ra vào đầu thế kỷ 20 từ việc phát hiện ra thuyết lượng tử (cơ học lượng tử) và thuyết tương đối, tạo nên hai cột trụ của “tân vật lý”. Chưa bao giờ trong lịch sử khoa học xuất hiện một loạt thiên tài như ở đầu thế kỷ 20, đó là Max Planck, Erwin Schrödinger, Werner Heisenberg, Niels Bohr, Albert Einstein, Louis de Broglie, những người hình thành nên thuyết lượng tử. Mặt khác, Einstein là người sáng tạo ra thuyết tương đối, một hệ thống khoa học bàn về không gian, thời gian và chuyển động ở vận tốc cao gần vận tốc ánh sáng (300.000 km/s). Einstein đã thống nhất không gian và thời gian thành không thời gian (spacetime) có 4 chiều, 3 chiều cho không gian và 1 chiều cho thời gian. Sự co giãn của thời gian và không gian xuất hiện khi vận tốc tiến gần vận tốc ánh sáng. Trong thuyết tương đối, mọi thực thể đều tương đối, chỉ có vận tốc ánh sáng 300.000 km/s là tuyệt đối. Chúng ta sống trong thế giới của Newton nơi mà vận tốc chuyển động con người có thể đạt tới nhiều lắm là 8 km/s của con tàu vũ trụ, nhưng vẫn quá chậm để nhận thấy sư co giãn của thời gian. Thuyết tương đối cho thấy rằng khi ta di chuyển gần đến vận tốc ánh sáng thì thời gian chậm lại. Một ví dụ thường được nhắc đến để hình dung thời gian co giãn là chuyện hai anh em sinh đôi, người anh ở lại quả đất còn người em du hành không gian bằng chiếc tàu vũ trụ được phóng đi ở vận tốc gần vận tốc ánh sáng. Nhiều năm sau, người em trở lại quả đất, người anh đã già lụm khụm nhưng người em vẫn ở tuổi thanh xuân. Câu chuyện nghe như huyền thoại Lưu Nguyễn lạc thiên thai hay Urashima Taro được rùa chở xuống Long Cung. Các ông chìm đắm vui chơi với các nàng tiên nữ, long nữ đến khi trở lại trần thế thì trăm năm đã lặng lẽ trôi qua.

Paul Davies là giáo sư vật lý lý thuyết giảng dạy tại nhiều trường đại học ở Mỹ, Anh và Úc. Ông là một giáo sư đa tài và uyên bác. Chỉ trong khoảng thời gian 45 năm (1974 – 2021) ông đã viết 30 quyển sách vật lý đại chúng, phần lớn về vật lý vũ trụ và nguồn gốc của sự sống. Trung bình mỗi 18 tháng, ông cho ra đời một quyển sách. Ở tuổi 37 tác giả Davies viết quyển “God and the new physics” (Thượng Đế và tân vật lý)[1]. Tác giả xác nhận quyển sách không phải là sách tôn giáo cũng không phải sách khoa học mà là sách nói về khoa học ở một ý nghĩa rộng hơn. Tác giả không đề cập những khái niệm về Phật giáo hay tư tưởng triết học phương Đông. Nói cách khác, tác giả muốn nối kết khoa học và tôn giáo mà tôn giáo ở đây là Ki-tô giáo. Ông tuyên bố cố gắng loại trừ những ý kiến cá nhân của mình nhưng dù không nói thẳng, một tiền đề quan trọng trong quyển sách mà tác giả muốn người đọc ngầm hiểu là tác giả mặc nhận sự hiện hữu của Thượng Đế (God).

Quyển sách này là một tổng hợp về thiên văn học, vật lý cổ điển, vật lý lượng tử, thuyết tương đối, tâm lý học và thần học... mô tả sự hiện hữu của vũ trụ, việc xuất hiện sự sống trên quả đất, về không gian, thời gian; những thực thể mà theo tín điều tôn giáo là do Thượng Đế đã sáng tạo.

Print Friendly and PDF

13.2.25

Trung Quốc/Hoa Kỳ: chu kì mới của chiến tranh thương mại sẽ đưa chúng ta về đâu?

TRUNG QUỐC/HOA KỲ: CHU KÌ MỚI CỦA CHIẾN TRANH THƯƠNG MẠI SẼ ĐƯA CHÚNG TA VỀ ĐÂU?

Tác giả: Hubert Testard

Cuộc chiến giữa sư tử và rồng, bức tranh Iran thế kỷ 18 của Muhammad Baqir, Bảo tàng Nghệ thuật Metropolitan ở New York. DR

Trung Quốc và Hoa Kỳ giống như hai võ sĩ trên võ đài đã bước vào hiệp thứ 12 của trận đấu về lệnh trừng phạt thương mại, do Donald Trump bắt đầu từ năm 2018 và được Joe Biden tiếp tục tại Nhà Trắng đối với các công nghệ cao. Họ hiểu rõ nhau và đã chuẩn bị sẵn chiến thuật đáp trả. Mức thuế hải quan 10% do Trump áp dụng từ ngày 4 tháng 2 và các biện pháp đáp trả của Trung Quốc vào ngày 10 tháng 2 chỉ là đòn đầu tiên nhằm thiết lập sự cân bằng quyền lực. Chúng ta có thể chờ đợi là sẽ có những thỏa thuận tạm thời và những diễn biến mới có thể sẽ không giải quyết được bất kỳ vấn đề nào đối với sự thâm hụt thương mại của Mỹ.

--------------------------------------------------------

Kể từ ngày 4 tháng 2, Trung Quốc là quốc gia duy nhất bị tác động bởi lệnh trừng phạt thương mại do tổng thống Mỹ công bố kể từ khi ông tái đắc cử. Mehico và Canada đã đạt được sự gia hạn 30 ngày có thể dẫn đến các thỏa thuận lâu dài nếu những nhượng bộ được đưa ra cho phép Washington biến chúng thành một chiến thắng trên mặt trận truyền thông. Châu Âu đang bị đe dọa trừng phạt thương mại nhưng chưa biết đối với lãnh vực nào.

Trong trường hợp của Trung Quốc, cuộc đàm phán có vẻ phức tạp hơn. Bởi vì nó có những vấn đề địa chính trị ẩn sau, chẳng hạn như vai trò mà Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình có thể hoặc không thể đóng trong việc tìm kiếm giải pháp cho cuộc chiến do Nga tiến hành ở Ukraine, trong các vấn đề kinh tế liên quan đến tương lai của ứng dụng TikTok của Trung Quốc gây tranh cãi tại Hoa Kỳ, hoặc trong các vấn đề công nghệ liên quan đến sự kiểm soát của “Đế chế Trung Hoa” đối với các đất hiếm và các kim loại quan trọng.

Print Friendly and PDF

11.2.25

Theo dõi não có thể là viễn cảnh tương lai của công việc – cách sử dụng nó có thể cải thiện hiệu suất của nhân viên hoặc làm trầm trọng thêm tình trạng phân biệt đối xử

THEO DÕI NÃO CÓ THỂ LÀ VIỄN CẢNH TƯƠNG LAI CỦA CÔNG VIỆC – CÁCH SỬ DỤNG NÓ CÓ THỂ CẢI THIỆN HIỆU SUẤT CỦA NHÂN VIÊN HOẶC LÀM TRẦM TRỌNG THÊM TÌNH TRẠNG PHÂN BIỆT ĐỐI XỬ

Tác giả: Paul Brandt-Rauf

Công thái học thần kinh đưa khoa học thần kinh vào nơi làm việc. David Crockett/Moment, Getty Images

Bất chấp mọi sự chú ý đổ dồn vào các công nghệ làm giảm vai trò trực tiếp của con người trong công việc – chẳng hạn như những chiếc xe tự lái, các robot công nhân (robot workers), trí tuệ nhân tạo, vân vân – các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực công thái học thần kinh đang sử dụng công nghệ để cải thiện cách con người thực hiện vai trò của mình trong công việc.

Công thái học thần kinh (neuroergonomics) là lĩnh vực nghiên cứu về hành vi của con người trong khi thực hiện các hoạt động trong thế giới thực, bao gồm cả trong môi trường làm việc. Lĩnh vực này liên quan đến việc ghi lại hoạt động não bộ của một người trong các tình huống khác nhau hoặc khi hoàn thành một số nhiệm vụ nhất định để tối ưu hóa hiệu suất nhận thức. Ví dụ, công thái học thần kinh có thể theo dõi nhân viên khi họ học tài liệu mới để xác định khi nào họ đã nắm vững kiến thức. Nó cũng có thể giúp theo dõi tình trạng mệt mỏi ở các nhân viên làm việc ở những vai trò đòi hỏi sự tập trung cao độ và xác định khi nào họ cần được nghỉ ngơi.

Print Friendly and PDF

9.2.25

Thời Đại Khai Sáng – Cách mạng Khoa học trong thế kỷ 17

THỜI ĐẠI KHAI SÁNG-CÁCH MẠNG KHOA HỌC TRONG THẾ KỶ 17

Tác giả: Tôn Thất Thông

Hiệu đính: Hoàng Lan Anh

Phải có một khoa học phổ quát nào đó có khả năng giải thích mọi chuyện vượt lên trên trật tự và tiêu chuẩn, mà không cần phải sử dụng một phương tiện nào khác khi có vấn đề phát sinh. Điều này chúng ta có thể đạt được, không cần phải nhờ cái gì xa lạ mà chỉ cần một từ ngữ cổ xưa: toán học phổ quát[1].
René Descartes (1596-1650)

***

Trong chương trước đây, chúng ta đã đứng trên nhãn quan lịch sử khoa học để khảo sát giai đoạn phát triển khoa học thứ nhất, từ năm 1450 đến 1540, và đã thấy rằng, ranh giới giữa khoa học phục hưng và khoa học hiện đại nằm đâu đó ở giữa thế kỷ 16, tức là lúc Nicolaus Copernicus công bố vũ trụ quan nhật tâm. Kể từ đó, ngành thiên văn học và vật lý học đã thay đổi căn cơ chỉ trong vòng nửa thế kỷ, làm bàn đạp cho các ngành khoa học khác sau đó được phát triển mạnh mẽ hơn. Vì thế, trước khi khảo sát cách mạng khoa học trong thế kỷ 17, thiết tưởng cũng nên khảo sát xem, khoa học đã phát triển thế nào trong bước chuyển tiếp ở hậu bán thế kỷ 16, và những bước phát triển ấy tác động thế nào đến nền khoa học thế kỷ 17.

Một đặc trưng của thế kỷ 16 là, đời sống xã hội bị ảnh hưởng sâu sắc bởi cuộc cách mạng tôn giáo được khởi đầu ở thập niên 1520, dẫn đến sự phân liệt không thể cứu vãn của cộng đồng Kitô. Biến cố đó đã dẫn đến những cuộc chiến tranh tất yếu sẽ xảy ra, bắt đầu ở hậu bán thế kỷ 16, giữa các quốc gia hoặc vùng lãnh thổ, nơi mà vua hoặc lãnh chúa thuộc hai xu hướng tôn giáo đối nghịch nhau, tức Thiên Chúa hay Tin Lành. Ngoài sự tàn phá cấu trúc xã hội, những cuộc chiến tranh tôn giáo vô nghĩa đó đã dẫn đến khủng hoảng lương tâm trong xã hội châu Âu. Nhiều học giả không còn niềm tin vào Giáo hội, Thánh Kinh và những lời giáo huấn của Đức Chúa Trời. Họ âm thầm rút lui về những hoạt động riêng tư trong đời sống thế tục. Cũng từ đó, sự tách rời lý tính ra khỏi niềm tin là bước tiếp theo tất yếu.

Print Friendly and PDF

7.2.25

Kế hoạch Gaza của Donald Trump là một cuộc thanh trừng chủng tộc

KẾ HOẠCH GAZA CỦA DONALD TRUMP LÀ MỘT CUỘC THANH TRỪNG CHỦNG TỘC

Sylvie Kauffman[*]

Bằng cách đề xuất việc Hoa Kỳ tiếp quản lâu dài Dải Gaza sau khi đã trục xuất người Palestine, tổng thống Mỹ đã chấp nhận quan điểm của nhóm cực hữu phân biệt chủng tộc và theo chủ nghĩa về tính ưu việt của Israel và báo hiệu cho một tội ác chiến tranh.

------------------------------------------------------------

Cách đây chưa đầy một tháng, khi tuyên thệ bảo vệ Hiến pháp Hoa Kỳ, Donald Trump đã hứa sẽ đánh giá thành công của mình “không chỉ bằng những trận chiến mà Mỹ (sẽ) thắng mà còn bằng những cuộc chiến mà Mỹ (sẽ) kết thúc—và có lẽ quan trọng hơn là bằng những cuộc chiến mà Mỹ (sẽ) không bao giờ tham gia”. Chúng ta nên nghĩ gì về cam kết này sau mong muốn, vào ngày 4 tháng 2, việc Mỹ sẽ tiếp quản lâu dài Dải Gaza sau khi đã trục xuất người Palestine, nhân danh một cuộc tái thiết biến thành một chiến dịch săn mồi bất động sản được thúc đẩy bởi tinh thần tìm kiếm lợi nhuận, mà người Palestine sẽ bị loại trừ?

Chúng ta phải công nhận có một điều bất biến trong chính sách của Donald Trump, đó là sự liên kết mù quáng với quan điểm của Israel. Việc chuyển đại sứ quán Hoa Kỳ từ Tel Aviv đến Jerusalem, được coi một cách đơn phương là thủ đô của nhà nước Do Thái, bao gồm cả phần phía đông bị chiếm đóng bằng vũ lực vào năm 1967, cùng với việc công nhận đơn phương chủ quyền của Israel đối với Cao nguyên Golan của Syria đã minh họa cho điều này trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông (2017-2021).

Print Friendly and PDF

5.2.25

Các hình học của chủ nghĩa đế quốc thế kỉ XXI (2/2)

CÁC HÌNH HỌC CỦA CHỦ NGHĨA ĐẾ QUỐC VÀO THẾ KỶ XXI (2/2)

Étienne Balibar

Nếu chủ nghĩa đế quốc đương đại đang đẩy chúng ta đến thảm họa, liệu văn hóa có thể chuyển hướng quỹ đạo của nó không? Chẩn đoán này một lần nữa không mấy lạc quan, ba chủ nghĩa chính thống hiện tại (tôn giáo, thương mại, công nghệ) đang vô hiệu hóa diễn ngôn phản kích và những tác động chính trị của nó. Dù sao, đây cũng là một nỗ lực để suy nghĩ về các cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc, cuộc cách mạng của thế kỷ 21. Tiếp tục và kết thúc Bài diễn thuyết trong buổi lễ tưởng niệm Edward Said năm 2024.

PTKT: Dưới đây là phần hai bản dịch bài phát biểu của Etienne Balibar tại Lễ Tưởng Niệm Edward Said do Đại Học Mỹ ở Le Caire tổ chức hằng năm. Có thể tham khảo phần đầu bài diễn thuyết này tại đây

-------------------------------------------------------------------

Edward Said (1935-2003)
Étienne Balibar (1942-)

Sau khi đề cập đến vấn đề chủ nghĩa đế quốc và chiến tranh, rồi đến vấn đề chủ nghĩa đế quốc và chủ nghĩa tư bản, tôi đi đến điểm thứ ba đã được thông báo: sự giao thoa giữa các vấn đề về văn hóa và chủ nghĩa đế quốc, mà tôi sẽ đề cập bằng cách cố gắng đánh giá tính thích đáng hiện tại của các phân tích của Edward Said.

Không cần phải tóm tắt chi tiết các phân tích này; chúng được biết đến nhiều và là một trong những nguồn tri thức chính của chúng ta. Nhưng tôi muốn chỉ ra lý do tại sao, theo quan điểm của tôi, vấn đề chủ nghĩa đế quốc không thể được đặt ra một cách toàn diện nếu không có loại “phê bình văn hóa” mà Said đã thực hành và truyền cảm hứng.

Print Friendly and PDF

3.2.25

Tân Trúc (Hsinchu) Silicon và Cuộc công nghiệp hóa Đài Loan

TÂN TRÚC SILICON VÀ CUỘC CÔNG NGHIỆP HÓA ĐÀI LOAN
NHỮNG BÀI HỌC LỊCH SỬ

 Nguyễn Xuân Xanh

(Tháng 3&4, 2020. Toàn bài sẽ được đăng trong một quyển sách chuyên đề về Thung lũng Silicon từ góc nhìn văn hóa, Đài Loan và Hàn Quốc, Nxb Tổng hợp, TP HCM, 2024)

Học để phát triển (kinh tế) đòi hỏi một sự thay đổi từ quan điểm dựa vào các lý thuyết suy diễn thuần túy sang quan điểm dựa vào kinh nghiệm sống quy nạp trong thời hoàn cảnh thực. Nếu các nền kinh tế mới nổi muốn tiếp tục tăng trưởng, nếu các nước kém phát triển muốn tăng cường sản lượng, họ cần một tư duy “nổi loạn”, một tâm hồn “nổi loạn” và một cuộc cách mạng trong lý luận về phát triển kinh tế.

Alice H. Amsden, 2012

Trong đời sống nhân loại, kinh tế đi trước chính trị và văn hóa.

Park Chung Hee

Điều quan trọng nhất trong đời là có một mục đích, và sự kiên quyết để thực hiện nó.

Khẩu hiệu được ghi tại Cục phát triển công nghiệp ở Đài Bắc

Chúng tôi không bao giờ học bất cứ điều gì đến hai lần.

Khẩu hiệu của người Hàn Quốc

***

Dàn bài

1.   Mở đầu

2.   Chiếc bóng bán dẫn làm thay đổi thế giới

PHẦN 1

3.   Công viên khoa học Tân Trúc (HSIP) – Hình thành và tác động của nó

4.   HSIP và Viện nghiên cứu ITRI: Các định chế chiến lược cho hi-tech

5.   Chiến lược thâm nhập vào thế giới công nghệ cao

6.   Nhóm tư vấn độc lập STAG

7.   Chiến lược liên minh và quá trình bắt kịp

8.   Từ bắt chước đến sáng tạo

9.   Nguồn lực chất xám chảy ngược

10.   Tóm tắt

PHẦN 2

11.   Về cuộc cách mạng công nghiệp Đài Loan

12.   Đóng góp của Giáo dục Khoa học Công nghệ

13.   Tương đồng và khác biệt với Hàn Quốc

14.   Các giai đoạn công nghiệp hóa

15.   Lợi thế của Đài Loan về kinh nghiệm chế tạo (manufacturing)

16.   Bối cảnh chính trị Đài Loan

17.   Tương đồng và khác biệt với Hàn Quốc trong phong cách

18.   Đàn sếu bay

PHẦN 3

19.   Chính phủ kiến tạo phát triển như hệ hình mới

20.   Hai minh họa vai trò dẫn dắt của nhà nước

21.   Thuyết tân cổ điển vs Nhà nước kiến tạo phát triển

22.   Chính phủ mạnh và Chính phủ yếu

23.   Đường cong học tập

24.   Tinh thần kiến tạo phát triển

PHẦN 4

25.   Việt Nam

Tài liệu tham khảo

Print Friendly and PDF

1.2.25

DOGE, X và tầng lớp quyền lực đầu sỏ thân hữu: trò chơi quyền lực của Elon Musk

DOGE, X VÀ TẦNG LỚP QUYỀN LỰC ĐẦU SỎ THÂN HỮU: TRÒ CHƠI QUYỀN LỰC CỦA ELON MUSK

Các tác giả:

Laurence Grondin-Robillard

Phó giáo sư, École des médias et doctorante en communication, 

Université du Québec à Montréal (UQAM)

Nadia Seraiocco

Phó giáo sư, École des médias, 

Université du Québec à Montréal (UQAM)

Elon Musk trò chuyện với tổng thống đắc cử Donald Trump trước khi phóng thử lần thứ sáu tên lửa Starship của SpaceX ngày 19 tháng 11-2024. (Brandon Bell/Pool via AP)

Mục đích thực sự của Elon Musk là gì? Với việc đề cử ông làm bộ trưởng Bộ Hiệu quả Chính phủ, khó mà tránh được ngay cả những kịch bản khó xảy ra nhất. Một tấm ảnh của tỷ phú này bên cạnh Nigel Farage, một nhân vật phái hữu của đảng Reform UK, trước một bức chân dung của Trump, nêu rõ rằng những sáng kiến phá hoại nền dân chủ chưa chấm dứt.

Dường như từ nay dự án này sẽ ghi dấu ở quy mô quốc tế.

Elon Musk là một doanh nhân lập dị, nổi tiếng với những chiến lược không đoán trước được, ông đã đầu tư rất nhiều tiền vào Twitter mà ông đã đổi tên thành “X”, để áp đặt như là giải pháp thay thế duy nhất có thể đứng vững được cho các phương tiện truyền thông đại chúng mà ông đánh giá là lỗi thời.

Trong lúc quyền lực thứ tư [quyền lực của báo chí, truyền thông - ND] bị hao mòn dần cùng với sự sút giảm niềm tin của công chúng đối với báo chí, Musk lợi dụng điều này để thổi phồng ảnh hưởng của mình. Những trụ cột khác của nền dân chủ (về lập pháp, tư pháp và hành pháp) có vẻ là những mục tiêu sắp tới mà tỷ phú không trọng truyền thống này muốn chinh phục và biến đổi.

Print Friendly and PDF

29.1.25

Chúc mừng năm mới Ất Tỵ 2025!

 

Print Friendly and PDF

28.1.25

Ba lý do để đừng trở thành một người theo phái Khắc kỷ (mà thay vào đó hãy thử trở thành một người theo Nietzsche)

BA LÝ DO ĐỂ ĐỪNG TRỞ THÀNH MỘT NGƯỜI THEO PHÁI KHẮC KỶ (MÀ THAY VÀO ĐÓ HÃY THỬ TRỞ THÀNH MỘT NGƯỜI THEO NIETZSCHE)

Đối với một nền triết học cổ đại, chủ nghĩa Khắc kỷ đang đơm bông kết trái vào năm 2023. Những trích dẫn từ triết gia phái Khắc kỷ và hoàng đế La Mã Marcus Aurelius xuất hiện các thông tin trên mạng xã hội Instagram của tôi; bạn có thể tìm thấy lời khuyên chuyên sâu từ các nhà tư tưởng Khắc kỷ hiện đại về thuật lãnh đạo, các mối quan hệ và, gần như, về bất kỳ điều gì.

Thật khó để tưởng tượng về Zeno, triết gia thành Athens, [một trong những - ND] tổ sư khai sinh phái Khắc kỷ, hoặc những đồng nghiệp Khắc kỷ người La Mã nhưng khác thời là Seneca, Marcus Aurelius và Epictetus lại tồn tại ở thế giới ngày nay. Tuy nhiên, họ vẫn ở đây, được trích dẫn và được tranh luận ở mọi ngóc ngách [trong đời sống xã hội].

Điều này một phần là vì các tác giả quốc tế như Ryan Holiday, Massimo Pigliucci và Brigid Delaney ở Úc. Mỗi tác giả này đều có cách tiếp cận của riêng họ về chủ nghĩa Khắc kỷ. Holiday, cựu giám đốc tiếp thị của hãng American Apparel, tập trung vào 4 phẩm hạnh của Khắc kỷ: can đảm, tiết chế (hay tiết độ), công chính và khôn tuệ. Pigliucci, một học giả ở New York, quan tâm tới những cách thực hành của phái Khắc kỷ. Ký giả Delaney, tác giả cuốn Các lý do để đừng lo lắng: làm sao trở thành người theo phái Khắc kỷ trong những thời hỗn độn |Reasons not to worry: how to be stoic in chaotic times|, đang tìm kiếm một khuôn khổ để điều hướng cuộc sống.

Print Friendly and PDF