THỜI ĐẠI KHAI SÁNG
– CÁCH MẠNG PHÁP NĂM 1789 (1)
Phần 1: Nguyên nhân chính trị,
kinh tế, tài chính
Biên soạn: Tôn Thất Thông – Hiệu đính: Hoàng Lan Anh
Hậu bán thế kỷ 18 là thời kỳ đầy
rẫy khủng hoảng cho các chế độ cũ ở châu Âu với hệ thống kinh tế và chính trị cổ
hủ lúc ấy. Những thập niên cuối của thế kỷ 18 chứa đầy những biến cố chính trị
mà đôi lúc đã đạt đến đỉnh điểm của sự nổi loạn, song song với các phong trào
đòi tự trị khắp nơi. Không riêng trường hợp Mỹ (1776 – 1783) ở bên kia Đại Tây
Dương, mà cả những thuộc địa ngay tại châu Âu, như Ái Nhĩ Lan (1782 – 1784), Bỉ
(1787 – 1790), Hà Lan (1783 – 1787), Thụy Sĩ, và ngay cả Vương quốc Anh cũng đối
diện với hỗn loạn (1779). Nhiều sử gia sau này đều xem hậu bán thế kỷ 18 là “thời
đại cách mạng dân chủ”, mà trong đó cách mạng Pháp đã để lại dấu ấn sâu đậm nhất,
lâu dài nhất[1].
(Sử gia Anh Eric Hobsbawm).
1789 không chỉ là năm định mệnh của
Pháp, mà của cả lục địa già và cả thế giới. Một cơn địa chấn chính trị mà ít
người tưởng tượng có thể xảy ra lúc đó tại kinh đô của quốc gia hùng mạnh nhất
nhì châu Âu. Đó là một biến cố lịch sử lớn lao, khi nhà chuyên chế tuyệt đối
Louis XVI mất hết quyền lực vào tay nhân dân Pháp. Người dân Paris, không hề có
sự hậu thuẫn của cảnh sát và quân đội, đã đứng lên thách thức hệ thống quyền lực
của Vương triều và vô hiệu hóa bộ máy chuyên chế một cách bất ngờ chỉ sau vài
tháng. Tất cả bắt đầu bằng cuộc phản kháng phi bạo lực của những người dân
nghèo trong tay không có vũ khí. Và thú vị hơn, lực lượng đã ép buộc Louis XVI
rời cung điện Versailles để trở về chịu giam lỏng ở Paris, là 6000 phụ nữ chợ
cá Paris, những người chỉ có gậy gộc trong tay, đa số không biết chữ, và cũng
không có kiến thức gì cao siêu của giới trí thức tư sản.
Tiếc thay, khi cách mạng đã thành
công, và chế độ phong kiến đã hoàn toàn sụp đổ, thì những người nắm quyền cực
đoan thuộc cánh Jacobins[2], với nhà lãnh đạo trẻ tuổi Maximilien de
Robespierre, đã dẫn cuộc cách mạng đến những biến động đẫm máu đầy bạo lực
chính trị để tạo nên những biến động lịch sử làm thay đổi bộ mặt của thế giới
hiện đại. Cuộc cách mạng bắt đầu bằng lý tưởng cao đẹp “tự do, bình đẳng, huynh
đệ[3]”, rồi nhân danh cách mạng, nó trở nên cuồng tín, cực đoan, bạo
loạn, khủng bố. Nó bắt đầu bằng sự hưng phấn vui mừng của nhiều lớp người trên
khắp lục địa, rồi bị nguyền rủa như quỷ sứ ở trần gian. Điều gì đã xảy ra trong
thập niên cuối cùng của thế kỷ 18, thập niên đáng nhớ nhất của lịch sử Pháp và
của cả loài người?