Máy tính theo dõi chúng ta, một thứ ‘gông cổ điện tử’

MÁY TÍNH THEO DÕI CHÚNG TA, MỘT THỨ ‘GÔNG CỔ ĐIỆN TỬ’: TÁI BÚT NĂM 1990 CỦA GILLES DELEUZE VỀ CÁC XÃ HỘI KIỂM SOÁT MANG TÍNH TIÊN TRI KÌ LẠ

Jacques Julien/Getty

Chuỗi bài viết về những dấu ấn văn hóa của chúng tôi nhìn lại các tác phẩm có sức ảnh hưởng.

Gilles Deleuze là một trong những nhà tư tưởng giàu trí tưởng tượng và độc đáo nhất của nước Pháp thời hậu chiến. Là nhà giáo trọn đời, ông đã dành phần lớn sự nghiệp của mình tại Đại học Paris VIII, ông có ảnh hưởng lớn đến nhiều thế hệ sinh viên nhưng lại tránh xa danh xưng trí thức đại chúng.

Những cuốn sách phức tạp và sáng tạo của ông pha trộn giữa triết học, văn chương, điện ảnh và chính trị – không nhằm đưa ra câu trả lời rõ ràng, mà là để khơi dậy những lối tư duy mới.

Tái bút về Xã hội kiểm soát, xuất bản cách đây 35 năm trên tạp chí phản văn hóa [countercultural] L’Autre Journal là tác phẩm thể hiện một Deleuze dễ tiếp cận và đậm tính tiên tri nhất.

Được viết vào thời điểm Chiến tranh Lạnh đang đi đến hồi kết, máy tính trở nên phổ biến hơn và Internet bắt đầu kết nối các tổ chức, bài luận mô tả sự xuất hiện của một loại xã hội mới – một xã hội không bị cai trị bởi một giọng nói nghiêm khắc duy nhất mà bằng tiếng ro ro nhẹ nhàng của các mạng lưới.

Sự kiên trì của một cách đọc trí tuệ, Pierre Nora (1931-2025)

SỰ KIÊN TRÌ CỦA MỘT CÁCH ĐỌC TRÍ TUỆ, PIERRE NORA (1931- 2025)

Tác giả: Florian Louis

Hình ảnh: © Bernard Bisson/JDD/SIPA

Pierre Nora vừa qua đời.

Chúng tôi đề nghị các bạn đọc lại cuộc phỏng vấn quan trọng này trong đó ông đã gợi lại sự kiên trì đặc biệt đã dẫn dắt sự nghiệp của ông về xuất bản sách và tạp chí tại nhà xuất bản Gallimard – từ Foucault, qua Timothy Snyder cho đến Le Goff. 

Trong thời kỳ thay đổi đột ngột do kỹ thuật số và kỷ nguyên con người gây ra, ông kêu gọi một thế hệ trí thức trẻ nên suy nghĩ lại về các tạp chí.

Ông đã đặt tập hai của hồi ký của ông dưới dấu hiệu “sự kiên trì”. Sự kiên trì đầu tiên làm nên đặc điểm của hành trình sự nghiệp của ông là ông đã không chọn lựa giữa nghề sử gia và nghề xuất bản. Có phải điều đó xuất phát từ một sự lựa chọn có suy nghĩ và dứt khoát từ rất sớm về phía ông là tiến hành đồng thời hai hoạt động này, hay là do không thể chọn một trong hai?

Vào lúc tôi phải chọn đi theo con đường nào, tôi đã do dự rất nhiều về việc khởi đầu một luận án, biết rằng điều đó cần mười năm làm việc vất vả - đó là thời kỳ của các luận án lớn – và tôi sẽ đi theo sự nghiệp làm giáo sư. Có thể có một con đường khác đã gợi cảm hứng cho tôi qua quyển sách đầu tiên của tôi về người Pháp ở Algérie vốn đã được đón nhận nồng nhiệt và đã có thể dẫn dắt tôi chọn nghề nghiệp nhà văn viết tiểu luận. Cuối cùng cuộc đời đã quyết định một cách khác mà không do tôi quyết định, sau khi đã thực hiện tủ sách nhỏ Archives (Kho Sử liệu) ở nhà xuất bản Julliard, tôi đã nhận được một lời đề nghị hiếm hoi là phụ trách toàn bộ bộ phận tư tưởng và khoa học nhân văn trong một nhà xuất bản có uy tín nổi tiếng là Gallimard. Do đó, tôi đã quyết định thử nghề xuất bản này trong hai năm, và tôi đã nhanh chóng bị nghề này cuốn hút. Dù sao cũng lý thú hơn nhiều so với việc “sửa bài” về Foucault và Le Goff của sinh viên trường Khoa học Chính trị. Nhìn lại quá khứ, tôi nghĩ rằng tôi đã có một cuộc đời đầy đam mê, nó trùng hợp với một giai đoạn lịch sử hiếm có xét về phương diện trí thức, như một giai đoạn hạnh phúc ngắn ngủi. Do đó, tôi không hối tiếc đã không chọn lựa giữa hai con đường. Trong sự căng thẳng giữa việc giảng dạy tại trường Cao học các khoa học xã hội, việc viết lách của riêng tôi và hoạt động xuất bản, tôi đã có một cuộc đời viên mãn.

Kỷ yếu Immanuel Kant ra mắt

IMMANUEL KANT

KỶ YẾU MỪNG SINH NHẬT THỨ 300 RA MẮT

Nguyễn Xuân Xanh

Immanuel Kant (1724-1804) Nguồn: Licentia Poetica

Kỷ yếu Immanuel Kant “Vén Mây Giữa Trời”. Sách đẹp, dày 880 trang, bìa cứng, giá bìa 500.000đ. In đợt đầu 500 quyển.

Thay mặt Ban chủ biên:

TRẦN VĂN ĐOÀN – LƯU HỒNG KHANH – BÙI VĂN NAM SƠN – NGUYỄN XUÂN XANH

Nhà nghiên cứu Bùi Văn Nam Sơn và người hạnh phúc nhất nhận được sách Kỷ yếu đầu tiên hết

Lời nói đầu

Anh chị thân mến,

Sau những nỗ lực phi thường trong hoàn cảnh rất eo hẹp, và trong điều kiện sức khỏe của nhà nghiên cứu Bùi Văn Nam Sơn không tốt, quyển Kỷ yếu Immanuel Kant 300 năm cuối cùng đã chính thức ra mắt độc giả. Tác phẩm vừa là đứa con tinh thần của giới khai sáng còn khiêm tốn Việt Nam, vừa mang thông điệp Khai sáng của Immanuel Kant đến cộng đồng Việt Nam giúp nó lan tỏa thêm vì sự phát triển của đất nước. Đây là sự kiện vui mừng và rất đáng khích lệ, rằng Việt Nam đất nước xa xôi cũng chính thức kỷ niệm Immanuel Kant cùng với thế giới, tiếp theo cuộc Hội thảo Immanuel Kant tại Đại học Văn Lang ngày 19 tháng 7 năm 2024, sự kiện đã để lại những ấn tượng rất tốt đẹp.

Trận chiến Đài Loan: Trung Quốc và Hoa Kỳ đang chuẩn bị cho cuộc chiến tranh cường độ cao như thế nào (Phần ba)

TRẬN CHIẾN ĐÀI LOAN: TRUNG QUỐC VÀ HOA KỲ ĐANG CHUẨN BỊ CHO CUỘC CHIẾN TRANH CƯỜNG ĐỘ CAO NHƯ THẾ NÀO (PHẦN BA)

Tác giả: Jean-Michel Valantin

Thuyền đánh cá vỏ thép, được kết nối với cùng một vệ tinh GPS như Quân Đội Giải Phóng Nhân Dân.

Một chuỗi rạn san hô nhỏ lạc giữa đại dương nơi các căn cứ đang được xây dựng.

Cáp bị cắt. Tàu sân bay mới. Trực thăng chiến đấu.

Phần thứ ba trong cuộc điều tra của chúng tôi về các hình thái của cuộc chiến sắp tới.

© EyePress News/Shutterstock

-------------------------------------------------------

Từ ngày 8 đến ngày 11 tháng 5 năm 2025, một tháng sau khi cuộc chiến thương mại mà Washington phát động chống lại Trung Quốc bắt đầu vào đầu tháng 4 năm 2025, hai cường quốc đã bắt đầu đàm phán thương mại. Các cuộc đàm phán này đi kèm với việc giảm thuế quan hải quan của Hoa Kỳ, giảm từ 145% xuống 30%. Bắc Kinh cũng làm tương tự, giảm thuế hải quan từ 125% xuống 10%. Các mức thuế mới này được cho là sẽ áp dụng trong thời hạn 90 ngày diễn ra các cuộc đàm phán.^[1]

Vào ngày 1 và 2 tháng 4, quân đội và hải quân Trung Quốc đã tổ chức các cuộc diễn tập quân sự với quy mô chưa từng có xung quanh Đài Loan, kéo dài đến tận Biển Philippines.^[2]

Các “quỷ máy” tạo công ty khởi nghiệp làm biến đổi thế giới. Phần 2: Hệ sinh thái của nền kinh tế khởi nghiệp

CÁC “QUỶ MÁY” TẠO CÔNG TY KHỞI NGHIỆP LÀM BIẾN ĐỔI THẾ GIỚI

PHẦN 2: HỆ SINH THÁI CỦA NỀN KINH TẾ KHỞI NGHIỆP

Tác giả: Nguyễn Trung Dân^[*]

Đằng sau thành công của các công ty khởi nghiệp Apple và Microsoft mà ngày nay là hai đại công ty số 1 và số 2 toàn cầu (có giá trị khoảng 3 nghìn tỷ USD, khoảng sáu lần GDP Việt Nam với 100 triệu dân), không chỉ là tầm nhìn và tài năng phi thường của các tay “quỷ máy” mà còn có nhiều yếu tố quan trọng khác. Một trong số đó là một hệ sinh thái (ecosystem) hỗ trợ vô cùng đắc lực cho các công ty khởi nghiệp của nước Mỹ.

Máy tính chủ IBM 360 (ảnh chụp 1975).

IBM, một hiện tượng lịch sử của nền kinh tế dựa trên KH&CN 

Những chiếc máy tính cá nhân (personal computer – PC) đầu tiên ra đời vào những năm 1975 – 1977. Đến năm 1980, doanh thu về PC đã lên tới 1 tỷ USD nhưng đó vẫn chưa được coi là một lĩnh vực kinh doanh nghiêm túc. Hầu hết những người mua và sử dụng PC là những người đam mê điện tử nghiệp dư hoặc viết phần mềm để giải trí. Giới khoa bảng cũng chỉ mới bắt đầu sử dụng PC giải những bài toán đơn giản thay vì phải dựa vào các máy tính chủ vốn phải qua nhiều thủ tục nhiêu khê. Tuy vậy, ngành công nghiệp PC phát triển từ con số không lên đến hàng trăm tỷ đô la không thể chỉ dựa vào các tay quỉ máy mà cần có sự can thiệp của một hệ sinh thái đặc biệt.

Xuất bản, in ấn, kỹ thuật số: làm thế nào để sách được tương thích với sinh thái?

XUẤT BẢN, IN ẤN, KỸ THUẬT SỐ: LÀM THẾ NÀO ĐỂ SÁCH ĐƯỢC TƯƠNG THÍCH VỚI SINH THÁI?

Tác giả: Louis Wiart

Bộ môn truyền thông, Đại học Tự do Bruxelles (ULB)

Gần 97% lượng giấy do các nhà xuất bản mua được xác nhận bởi các nhãn hiệu liên quan đến quản trị rừng bền vững. Desintegrator/Shutterstock

Như cụm từ “tài sản văn hoá” nêu ra, sách là một sản phẩm, nghĩa là một tài sản mà người ta mua và bán. Tuy nhiên, những điểm đặc thù của sách khiến nó phát triển trong một môi trường đặc biệt mà Louis Wiart và Philippe Chantepie quan tâm nghiên cứu, họ là tác giả của quyển sách Économie du livre (Kinh tế học về sách), do nhà xuất bản La Découverte ấn hành (bộ sách “Repères”). Chúng tôi đăng một trích đoạn bàn về một trong những thách thức quan trọng của ngành sách trong những năm sắp tới: sự thích ứng của mô hình kinh tế của sách với những đòi hỏi của chuyển đổi sinh thái. Sách kỹ thuật số hay sách giấy, liệu sách có tìm được một con đường để tương thích với những đòi hỏi mới này không?

--------

Cũng như các ngành công nghệ văn hoá, ngành sách đang đối mặt với thách thức của chuyển đổi sinh thái về ba khía cạnh: khí hậu, đa dạng sinh học và chất thải. Chuyển đổi sinh thái biểu thị một thách thức quan trọng cho toàn bộ chuỗi giá trị của sách: chu trình sản xuất (giấy, có nghĩa là năng lượng, nước, các loài thảo mộc, thành tạo các màu mực), chu trình phân phối (vận chuyển) và chu trình tiêu thụ (chất thải). Như vậy, chuyển đổi sinh thái liên quan đến tất cả các giai đoạn hoạt động của sách, từ thiết kế sinh thái đến tái sử dụng và tái chế.

Các “quỷ máy” tạo công ty khởi nghiệp làm biến đổi thế giới

CÁC “QUỶ MÁY” TẠO CÔNG TY KHỞI NGHIỆP LÀM BIẾN ĐỔI THẾ GIỚI

Tác giả: Nguyễn Trung Dân^[*]

Những đôi bạn trẻ Steve Wozniak - Steve Jobs, Paul Allen - Bill Gates đã tạo ra những chiếc máy tính đầu tiên trên thế giới. Hơn thế nữa, các Công ty Apple và Microsoft của họ đã đóng vai trò tiên phong trong cuộc cách mạng tin học trong suốt hơn 50 năm qua.

Máy tính chủ thời kỳ những năm 1970 (ảnh tư liệu).

Từ những trò tinh quái 

Thật khó tin rằng hơn 50 năm trước, cả hành tinh này không hề có một chiếc máy tính cá nhân nào. Kể từ khi chiếc máy tính cá đầu tiên ra đời năm 1975, cuộc cách mạng tin học đã làm thay đổi sâu sắc mọi mặt của xã hội. Nhưng điều tuyệt vời nhất là nó xảy ra một cách tình cờ do bởi một nhóm những thanh niên tinh nghịch và đam mê kỹ thuật, và câu chuyện đó đã được kể lại trong bộ phim tài liệu “Triumph of the Nerds^[1] (tạm dịch là ‘Khúc khải hoàn của những quỷ máy^[2])” phát hành năm 1996 của hãng truyền hình PBS, Mỹ.

Trump 2.0: Công kích khoa học dù ở đâu thì cũng là công kích nền khoa học toàn cầu

TRUMP 2.0: CÔNG KÍCH KHOA HỌC DÙ Ở ĐÂU THÌ CŨNG LÀ CÔNG KÍCH NỀN KHOA HỌC TOÀN CẦU

Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump đang phá nát nền khoa học và các tổ chức quốc tế. Cộng đồng nghiên cứu toàn cầu phải tỏ thái độ phản đối những cuộc tấn công này.

Chính quyền của Donald Trump đã phát động một cuộc tấn công vô tiền khoáng hậu vào nền khoa học Hoa Kỳ. Ảnh: David Turnley/Corbis/VCG/Getty

Đã một tháng trôi qua kể từ khi Donald Trump nhậm chức tổng thống Hoa Kỳ lần thứ hai. Trong một lá thư gửi cho vị tổng thống mới, Nature đã thúc giục Trump và chính quyền của ông phát huy di sản và thành tựu của quốc gia trong khoa học, đồng thời đẩy mạnh nghiên cứu vì sự thịnh vượng và an ninh (Nature 637, 517; 2025). Chính quyền đã chọn con đường ngược lại, phát động một cuộc tấn công vô tiền khoáng hậu vào nền khoa học, vào các viện nghiên cứu và vào những tổ chức cũng như sáng kiến quốc tế quan trọng.

Gần như ngay sau khi tuyên thệ nhậm chức tổng thống vào ngày 20 tháng 1, Trump đã ký vào hàng loạt sắc lệnh hành pháp hủy bỏ hoặc đóng băng hàng chục tỷ đô la tiền tài trợ cho nghiên cứu và viện trợ quốc tế, và chấp thuận hàng ngàn vụ sa thải. Các hạn chế theo kiểu Orwell (xuất phát từ tiểu thuyết 1984 của George Orwell, mô tả xã hội độc tài với sự giám sát tuyệt đối – ND) đã được áp dụng đối với nghiên cứu, bao gồm lệnh cấm các nghiên cứu đề cập đến các thuật ngữ cụ thể liên quan đến giới và giới tính, chủng tộc, khuyết tật và các đặc tính được bảo vệ khác.

Các cơ quan liên bang và trường đại học đang trong tình trạng hỗn loạn. Hàng ngàn nhà nghiên cứu đang trong tình trạng bấp bênh khi họ chờ đợi việc nới lỏng lệnh đóng băng tài trợ đáng ngờ này. Và trên khắp thế giới, hàng triệu người nhận tài trợ từ các chương trình hỗ trợ của Hoa Kỳ đã bị bỏ rơi.

Rất khó để diễn tả được mức độ thiệt hại khủng khiếp đang xảy ra với ngành nghiên cứu Hoa Kỳ, vốn có giá trị gần như không thể đong đếm được đối với chính quốc gia này lẫn thế giới. Các tổ chức đại diện cho cộng đồng khoa học toàn cầu đang bắt đầu phản ứng. Cần có thêm nhiều tiếng nói lên án để ủng hộ các đồng nghiệp Mỹ. Cộng đồng khoa học và giáo dục Hoa Kỳ phải biết rằng họ không đơn độc. Việc công kích vào khoa học và các nhà khoa học dù ở đâu cũng là công kích nền khoa học và các nhà khoa học ở khắp mọi nơi.

Những câu hỏi về sự ổn định của chế độ Trung Quốc

NHỮNG CÂU HỎI VỀ SỰ ỔN ĐỊNH CỦA CHẾ ĐỘ TRUNG QUỐC

Pierre-Antoine Donnet

Một cuộc diễn hành của những người lính thuộc Quân Đội Giải Phóng Nhân Dân. DR.

Một số sự kiện gần đây đã đặt ra câu hỏi về sự ổn định của chế độ Trung Quốc. Một số nhà quan sát chỉ ra sự kém vững chắc ngày càng tăng của Chủ tịch Tập Cận Bình thông qua một loạt các sự kiện không được giải thích và sự gia tăng tranh cãi về một số vấn đề chủ yếu.

--------------------------------------------------

Nhìn bề ngoài, Tập Cận Bình nắm giữ hầu như toàn bộ quyền lực: ông đồng thời là Chủ tịch nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) và Chủ tịch Quân ủy Trung ương (CMC). Với tư cách này, ông có thể thống trị vận mệnh của Trung Quốc, đặc biệt là kể từ khi lên nắm quyền vào năm 2012, ông đã chăm chút củng cố quyền lực của mình bằng cách loại bỏ mọi sự phản đối, công khai hay không. Một trong những công cụ yêu thích của ông để đạt được mục tiêu trên là chiến dịch chống tham nhũng mà ông phát động cùng năm đó. Hàng nghìn quan chức chế độ ở mọi cấp quyền lực, bất kể có tham nhũng hay không, đã là nạn nhân của chiến dịch này.

Tuy nhiên, nhiều quyết định của ông bị tranh cãi. Trong số đó, có thể kể đến cách xử lý tai hại của ông đối với đại dịch Covid-19, gây ra tình trạng tê liệt kinh tế tạm thời và cảnh tuyệt vọng trong một bộ phận dân chúng bị buộc phải sống trong cảnh cô lập không thể chịu đựng được. Chính sách hăm dọa, quấy rối và đe dọa quân sự đối với Đài Loan là một ví dụ khác. Một ví dụ khác là chính sách ngoại giao hung hăng được tiến hành đối với cả những quốc gia bị coi là thù địch với Trung Quốc hay những quốc gia khác không thù địch, bởi các nhà ngoại giao đã trở thành những “chiến lang”.

Thời Đại Khai Sáng – Cách Mạng Pháp Năm 1789 (1)

THỜI ĐẠI KHAI SÁNG – CÁCH MẠNG PHÁP NĂM 1789 (1)

Phần 1: Nguyên nhân chính trị, kinh tế, tài chính
Biên soạn: Tôn Thất Thông – Hiệu đính: Hoàng Lan Anh

Hậu bán thế kỷ 18 là thời kỳ đầy rẫy khủng hoảng cho các chế độ cũ ở châu Âu với hệ thống kinh tế và chính trị cổ hủ lúc ấy. Những thập niên cuối của thế kỷ 18 chứa đầy những biến cố chính trị mà đôi lúc đã đạt đến đỉnh điểm của sự nổi loạn, song song với các phong trào đòi tự trị khắp nơi. Không riêng trường hợp Mỹ (1776 – 1783) ở bên kia Đại Tây Dương, mà cả những thuộc địa ngay tại châu Âu, như Ái Nhĩ Lan (1782 – 1784), Bỉ (1787 – 1790), Hà Lan (1783 – 1787), Thụy Sĩ, và ngay cả Vương quốc Anh cũng đối diện với hỗn loạn (1779). Nhiều sử gia sau này đều xem hậu bán thế kỷ 18 là “thời đại cách mạng dân chủ”, mà trong đó cách mạng Pháp đã để lại dấu ấn sâu đậm nhất, lâu dài nhất^[1].
(Sử gia Anh Eric Hobsbawm).

1789 không chỉ là năm định mệnh của Pháp, mà của cả lục địa già và cả thế giới. Một cơn địa chấn chính trị mà ít người tưởng tượng có thể xảy ra lúc đó tại kinh đô của quốc gia hùng mạnh nhất nhì châu Âu. Đó là một biến cố lịch sử lớn lao, khi nhà chuyên chế tuyệt đối Louis XVI mất hết quyền lực vào tay nhân dân Pháp. Người dân Paris, không hề có sự hậu thuẫn của cảnh sát và quân đội, đã đứng lên thách thức hệ thống quyền lực của Vương triều và vô hiệu hóa bộ máy chuyên chế một cách bất ngờ chỉ sau vài tháng. Tất cả bắt đầu bằng cuộc phản kháng phi bạo lực của những người dân nghèo trong tay không có vũ khí. Và thú vị hơn, lực lượng đã ép buộc Louis XVI rời cung điện Versailles để trở về chịu giam lỏng ở Paris, là 6000 phụ nữ chợ cá Paris, những người chỉ có gậy gộc trong tay, đa số không biết chữ, và cũng không có kiến thức gì cao siêu của giới trí thức tư sản.

Tiếc thay, khi cách mạng đã thành công, và chế độ phong kiến đã hoàn toàn sụp đổ, thì những người nắm quyền cực đoan thuộc cánh Jacobins^[2], với nhà lãnh đạo trẻ tuổi Maximilien de Robespierre, đã dẫn cuộc cách mạng đến những biến động đẫm máu đầy bạo lực chính trị để tạo nên những biến động lịch sử làm thay đổi bộ mặt của thế giới hiện đại. Cuộc cách mạng bắt đầu bằng lý tưởng cao đẹp “tự do, bình đẳng, huynh đệ^[3]”, rồi nhân danh cách mạng, nó trở nên cuồng tín, cực đoan, bạo loạn, khủng bố. Nó bắt đầu bằng sự hưng phấn vui mừng của nhiều lớp người trên khắp lục địa, rồi bị nguyền rủa như quỷ sứ ở trần gian. Điều gì đã xảy ra trong thập niên cuối cùng của thế kỷ 18, thập niên đáng nhớ nhất của lịch sử Pháp và của cả loài người?