THỜI ĐẠI THÁI CỰC 1914 –
1991 (12)
THE AGE OF EXTREMES
Tác giả: Eric J. Hobsbawm; Người dịch: Nguyễn
Ngọc Giao
PTKT: Kể từ tháng 8.2021, chúng tôi lần lượt đăng tiếp các chương
còn lại của tác phẩm Thời đại thái cực 1914-1991. Để có một cái nhìn chung
giới thiệu tác giả và tác phẩm, mời bạn đọc lại bài Nhà sử học của
hai thế kỷ.
MỤC LỤC
Lời tựa và Cảm tạ
Lời tựa bản tiếng
Pháp
Hình
ảnh minh họa
Chú
thích các hình ảnh
Thế kỉ nhìn từ
đường chim bay
Phần thứ nhất - THỜI ĐẠI TAI HỌA
chương 1 Thời đại chiến tranh toàn diện
chương 2 Cách mạng thế giới
chương 3 Dưới đáy vực thẳm kinh tế
chương 4 Sự suy sụp của chủ nghĩa liberal
chương 5 Chống kẻ thù chung
chương 6 Nghệ thuật, 1915-1945
chương 7 Sự cáo chung của các Đế chế
.jpg) |
Eric J. Hobsbawm (1917-2012) |
Phần thứ hai - THỜI ĐẠI HOÀNG KIM
chương 8 Chiến tranh Lạnh
chương 9 Thời đại Hoàng kim
chương 10 Cách mạng xã hội, 1945-1990
chương 11 Cách mạng văn hóa
chương
12 Thế giới thứ Ba
chương
13 “Chủ nghĩa xã hội hiện tồn”
Phần thứ ba: SỤP ĐỔ
chương
14 Những thập niên Khủng hoảng
chương
15 Thế giới thứ Ba và cách mạng
chương
16 Sự cáo chung của chủ nghĩa xã hội
chương
17 Tiền phong hấp hối: nghệ thuật sau 1950
chương
18 Phù thủy và đồ đệ tập việc: các ngành
khoa học tự nhiên
chương
19 Tiến tới thiên niên kỉ mới
* * *
Phần thứ hai
THỜI ĐẠI HOÀNG KIM
Chương 12
THẾ GIỚI
THỨ BA
“[Tôi gợi ý], nếu không có sách để đọc, thì buổi tối ở các đại trang trại [Ai
Cập] nặng nề quá, ngược lại, một
cái ghế bành và một cuốn sách hay, ngồi dưới hàng hiên gió mát, cuộc đời dễ chịu biết bao. Bạn tôi đáp lời
ngay: “Bộ anh tưởng, ở vùng này, buổi tối sau
bữa ăn, một tay điền chủ có thể ngồi yên dưới mái hiên, đèn sáng rọi
trên đầu, mà không bị bắn chết
ngay à?”. Điều ấy, lẽ ra
tôi phải nghĩ ra trước mới phải”.
Russel PASHA,
1949
“Trong
làng mỗi lần câu chuyện bàn tới sự tương trợ và cho vay tiền giúp dân làng, lập
tức sẽ có người than thở sao bây giờ người ta khó hơn trước nhiều […]. Lần nào cũng như lần nào, có người nói thêm bây giờ chuyện tiền
nong người dân làng tính toán dữ lắm. Rồi người ta nhắc chuyện “thời xưa”, thời
xưa người ta sẵn sàng giúp đỡ đùm bọc nhau”.
M. B. ABDUL RAHIM, 1973 (trong Scott,
1985, tr. 188)
I
Quá trình phi thực dân hóa và cách mạng
đã làm đảo lộn hoàn toàn bản đồ chính trị thế giới. Con số các quốc gia châu Á
độc lập được cộng đồng quốc tế thừa nhận đã nhân lên 15 lần. Ở châu Phi năm
1939 chỉ có một nước, nay năm chục. Ngay ở châu Mỹ, cuộc giải thực đầu thế kỉ
XX đã để lại khoảng hai chục nước cộng hòa “latino”, nay có thêm mươi, mười hai
nước. Song điều quan trọng không phải ở con số các nước, mà ở sức nặng của họ,
ở áp lực dân số rất lớn và ngày càng tăng của tổng thể các nước này.
Đó chính là hậu quả của sự bùng nổ dân
số trên thế giới sau Thế chiến thứ Hai. Điều này đã và đang làm thay đổi thế
quân bình dân số toàn cầu. Từ cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ nhất, có lẽ
trước nữa, từ thế kỉ XVI, thế quân bình nghiêng về dân cư châu Âu và gốc Âu. Năm
1750, nhóm dân cư này chưa tới 20% dân số toàn cầu; đến năm 1900, lên tới xấp
xỉ 1/3. Thời đại Tai họa đã làm đóng băng tình hình, nhưng bắt đầu từ giữa thế
kỉ XX, dân số thế giới đã tăng trưởng với nhịp độ chưa từng có, và sự tăng
trưởng này diễn ra chủ yếu ở những khu vực trước đó nằm dưới quyền cai trị
(hoặc sắp sửa) của một nhúm đế quốc. Nếu ta coi các nước giàu trong OECD hợp
thành “thế giới phát triển”, thì dân số các nước này mới gần tới 15% dân số thế
giới: con số phần trăm này cứ giảm dần, nếu không kể tới luồng di dân, vì tại nhiều
nước “phát triển”, số sinh đẻ không bù lại được số tử vong.