Giới thiệu sách Phan Châu Trinh và các tác phẩm chính luận

GIỚI THIỆU SÁCH MỚI: PHAN CHÂU TRINH VÀ CÁC TÁC PHẨM CHÍNH LUẬN CỦA VĨNH SÍNH

Bài viết dưới đây của Nguyễn Xuân Xanh là bài Dẫn nhập cho bản dịch tiếng Việt cuốn sách của Vĩnh Sính, vốn viết bằng tiếng Anh với nhan đề Phan Châu Trinh and His Political Writings (Nxb Đại học Cornell, 2009). Cuốn sách đã được in xong năm 2018 nhưng sau đó bị thu hồi “để tu chỉnh sai sót trong in ấn”, cuối cùng cũng đã được NXB Trẻ đưa ra thị trường cuối tháng 12/2022. Năm 2022 là năm kỷ niệm ngày sinh lần thứ 150 của Phan Tây Hồ tiên sinh (9/9/1872) - 9/9/2022), việc cho ra mắt cuốn sách gồm những trước tác quan trọng - và còn rất hợp thời này của tiên sinh, thật khó có thể thoái thác lâu hơn. Nhưng trễ còn hơn không !

Chúng tôi chưa có sách trong tay để có thể giới thiệu kỹ hơn, và cũng không chắc viết được hay hơn, xin mời bạn đọc đọc những lời dẫn nhập rất tâm huyết này của TS Nguyễn Xuân Xanh, so sánh Nhật Bản và Việt Nam trong thời Phan Châu Trinh, dưới nhãn quan xuyên thế kỷ của nhà yêu nước vĩ đại này.

D.Đ.

Phan Châu Trinh và các tác phẩm chính luận (nguyên tác tiếng Anh) Tác giả: Vĩnh Sính Dịch giả : Nguyễn Nghị Khổ sách: 14x20cm.  Số trang: 262. Giá bán: 120,000 VND. In lần thứ 1 năm 2018 Mục lục Lời Nhà xuất bản 7 Lời dẫn nhập – Nguyễn Xuân Xanh 9 Dẫn nhập (Vĩnh Sính): Phan Châu Trinh và các tác phẩm Chính luận 43 Pháp Việt Liên hiệp Hậu chi Tân Việt Nam 141 Khải Định Hoàng đế Thư 183 Đạo đức và luân lý Đông Tây 207 Quân trị chủ nghĩa và Dân trị chủ nghĩa 239

Phan Châu Trinh – Việt Nam – và Nhật Bản

Nguyễn Xuân Xanh

Vạn dân nô lệ cường quyền hạ,
Bát cổ văn chương túy mộng trung.

Phan Châu Trinh

“Chí thành thông thánh”, 1905

Văn chương tám vế mơ màng,
Muôn dân nô lệ dưới chân cường quyền.

Vĩnh Sính dịch

Năm 2016 là năm kỷ niệm lần thứ chín mươi ngày mất của nhà ái quốc Phan Châu Trinh, 1926-2016. Nhân dịp này, chúng tôi xin gửi đến quý độc giả một quyển sách về Cụ. Đó là quyển sách Phan Châu Trinh của cố học giả Vĩnh Sính nhằm giới thiệu Cụ ra thế giới như một nhân vật lịch sử nổi bật của Việt Nam thế kỷ 20. Quyển sách được xuất bản năm 2009 tại Nhà xuất bản Đại học Cornell. Đây là một công trình nghiên cứu rất công phu của giáo sư Vĩnh Sính với tính học thuật và hiểu biết lịch sử, văn hóa cao.

Mục đích của giáo sư Vĩnh Sính là giới thiệu một nhà cải cách của Việt Nam đầu thế kỷ 20, Phan Châu Trinh, mà tư tưởng gần gũi với các nhà cải cách Nhật Bản thời Minh Trị Duy Tân, nhưng cũng rất khác biệt với đa số sĩ phu thời ông tại quê nhà, đặc biệt với gương mặt tiêu biểu Phan Bội Châu. Vĩnh Sính trước đó cũng giới thiệu Tự truyện của Phan Bội Châu sang tiếng Anh. Phan Châu Trinh tuy thất bại, như ông tự đoán trước, nhưng những ý tưởng cải cách ông đến nay vẫn còn giá trị.

Quyển sách Phan Châu Trinh gồm có hai phần chính. Phần đầu là Lời dẫn nhập do Vĩnh Sính viết, nhằm giới thiệu tóm lược cuộc đời và những tư tưởng chính của Phan Châu Trinh. Phần thứ hai là các bài viết chính luận quan trọng của Phan Châu Trinh. Phần này gồm có bốn bài.

Cảm kích trước cuộc đời tài hoa của người bạn Vĩnh Sính, và luôn luôn mang trong đầu câu hỏi: “Tại sao các quốc gia xung quanh thành công, còn chúng ta chưa thành công?”, tôi cảm thấy một món “nợ tinh thần” cần phải đưa quyển sách chứa đựng sự trình bày và cái nhìn sáng sủa của một nhà nghiên cứu uyên thâm này về Phan Châu Trinh đến độc giả Việt Nam, để góp phần nhìn lại và hiểu biết thêm về Việt Nam. Ôn cố tri tân là điều cần làm ở mọi thời kỳ lịch sử.

CHATGPT SẼ LÀM MỘT CUỘC ĐẢO LỘN MÀ GIỚI HỌC THUẬT ĐANG CẦN?

Xuất bản: 1 tháng 3 năm 2023 4:08 chiều theo giờ GMT

Rốt cục, ChatGPT có thể là công cụ công nghệ sẽ thay đổi hoàn toàn giáo dục đại học không? Shutterstock

Chưa đầy một tuần sau khi Open AI phát hành ChatGPT, Giám đốc điều hành Sam Altman thông báo chatbot đã vượt một triệu người dùng. Đến ngày 13 tháng 1 năm 2023, từ khóa “ChatGPT” trên tìm kiếm Google toàn thế giới đã đạt mức điểm phổ biến là 92 và Microsoft đã đầu tư 10 tỷ USD vào OpenAI kể từ đó.

Hiện tại, chatbot này đã đạt giới hạn công suất và không còn khả dụng do quá tải máy chủ, nhưng OpenAI gần đây đã thông báo về dịch vụ đăng ký 20 đô la mỗi tháng mà họ sẽ thử nghiệm cho những người đang nằm trong danh sách chờ.

ChatGPT Plus đã có mặt tại Việt Nam từ ngày 11/2/2023

Như hầu hết chúng ta đều biết, ChatGPT là một công cụ văn bản dựa trên trí tuệ nhân tạo có khả năng tạo ngôn ngữ tự nhiên và phản hồi giống con người với một mức độ chính xác nhất định.

Công cụ mới này – và, quan trọng là các cuộc trò chuyện xoay quanh nó – đang gây sốt trên toàn thế giới. Ý kiến thì vô vàn.

Khí hậu, đa dạng sinh học, bất bình đẳng: tại sao Trung Quốc, Ấn Độ và Indonesia lại quan trọng đối với tương lai chúng ta

KHÍ HẬU, ĐA DẠNG SINH HỌC, BẤT BÌNH ĐẲNG: TẠI SAO TRUNG QUỐC, ẤN ĐỘ VÀ INDONESIA LẠI QUAN TRỌNG ĐỐI VỚI TƯƠNG LAI CHÚNG TA

Hubert Testard

Phiên chuẩn bị cho hội nghị COP15 về đa dạng sinh học vào tháng 10 năm 2021. (Nguồn: CBD)

Môi trường, khí hậu, phát triển xã hội… Những thách thức rất to lớn đối với ba nước khổng lồ châu Á đang phát triển. Các thách thức này sẽ quyết định tương lai của ba nước đó, và phần lớn, quyết định tương lai của hành tinh.

Khi ký kết Nghị định thư Kyoto về cuộc chiến chống lại sự biến đổi khí hậu vào năm 1997, đã có thỏa thuận là chỉ có những nước phát triển mới có nghĩa vụ phải hành động. Trước tiên là bởi vì các nước phát triển có trách nhiệm lịch sử chính đối với sự biến đổi khí hậu. Kế đến là bởi vì cần có thời gian để các nước đang phát triển bắt kịp sự tăng trưởng kinh tế, trước khi ràng buộc họ [với trách nhiệm về sự biến đổi khí hậu]. Ngày nay, sự phân đôi này không còn khả thi nữa. Bất luận mức độ phát triển kinh tế của mỗi nước, hành tinh đã có những rủi ro đến mức cần phải có một hành động mạnh mẽ. Trung Quốc, Ấn Độ và Indonesia đều có một trách nhiệm đặc biệt, bởi vì ba nước này có một tác động toàn cầu rất nặng, cho hôm nay và cho mai sau, đối với sự biến đổi khí hậu và đa dạng sinh học. Họ phải đồng thời giảm thiểu những thiệt hại về môi trường trong quá trình tăng trưởng kinh tế, và đạt được một sự hòa nhập xã hội tốt hơn mà sự phát triển kinh tế đó không đảm bảo.

KHÍ HẬU: TRUNG QUỐC, ẤN ĐỘ VÀ INDONESIA XÁC ĐỊNH PHẦN LỚN TƯƠNG LAI CHÚNG TA

Năm 2021, ba nước khổng lồ châu Á chiếm 41,4% lượng khí thải CO2 trên thế giới, và năm 2018 (năm gần nhất có số liệu), chiếm 36% lượng khí thải nhà kính trên thế giới, theo cơ sở dữ liệu EDGAR của Liên minh châu Âu. Như một xu hướng, mức tăng lượng khí thải từ ba nước này, kể từ năm 2005, tương đương với mức tăng lượng khí thải trên thế giới (khoảng 7,7 gigaton), điều này có nghĩa là lượng khí thải CO2 trên thế giới đã không tăng trong 16 năm nếu không có mức tăng tích lũy lượng khí thải của Trung Quốc, Ấn Độ và Indonesia.

CHATGPT: CHATBOT CÓ THỂ GIÚP CHÚNG TA KHÁM PHÁ LẠI LỊCH SỬ PHONG PHÚ CỦA VIỆC ĐỐI THOẠI

Xuất bản: 24 tháng 1 năm 2023 7:51 chiều theo giờ GMT

Một bức hình về hai triết gia đang đối thoại do AI tạo ra. Các chatbot do AI điều khiển ngày nay dựa theo một lịch sử phong phú về đối thoại vốn bắt nguồn từ các triết gia Hy Lạp cổ đại. Ảnh: Tác giả cung cấp.

Đã đến lúc phải nghiêm túc nhìn nhận việc đối thoại giữa con người và AI một lần nữa. Với việc phát hành các chatbot tinh vi như ChatGPT của OpenAI, cuộc đối thoại hiệu quả giữa con người và AI đã trở nên thú vị và dễ tiếp cận đối với mọi người. Thậm chí là với sinh viên đang làm luận văn, điều này đã dẫn đến một số lo ngại về mặt học thuật.

Làm sao chúng ta biết liệu những gì mình đọc có được viết bởi AI hay không và tại sao điều đó lại quan trọng? Chúng ta đang phản hồi cho ai khi nhận xét về một bài luận hoặc bài báo? Bằng cách nhìn vào lịch sử triết học của đối thoại, chúng ta có thể tái định hình câu hỏi để xem ta có thể sử dụng những chatbot mới này trong quá trình học hỏi như thế nào.

Principia Mathematica & Toán Lô-gic (R. Bayer, 1954)

Từ khóa: Lô-gic luận; Toán lô-gic

QUYỂN “PRINCIPIA MATHEMATICA”

VÀ TOÁN LÔ-GIC (1954)

Tác giả: Raymond Bayer^[1]

Người dịch: Nguyễn Văn Khoa

*

Trong số các “quan hệ” lô-gic khác nhau, quan hệ toán học giữ một vị trí nổi bật, và chúng ta phải quan niệm tương quan giữa Lô-gic học với Toán học như thế nào là cả một vấn đề. Với sự xuất hiện của Toán lô-gic (Logistique) Lô-gic học còn tiến gần Toán học hơn nữa. Trong lịch sử của chủ đề này, quyển Principia Mathematica (1910-1913) của Bertrand Russell* và Alfred North Whitehead* từng đánh dấu một thời kỳ, với những luận điểm chính yếu được Raymond Bayer tóm tắt trong trích đoạn dưới đây.

*

Alfred N. Whitehead (1861-1947)

Với quyển Principia Mathematica của Whitehead và Russell, toàn bộ môn lô-gic học đã vĩnh viễn trở thành toán lô-gic; thực vậy, lý thuyết này tìm cách quy giản* toán học thành lô-gic học, nhằm qua đó hình thành một học thuyết duy nhất mà lô-gic học sẽ là phần cung cấp mọi chuẩn mực và quy tắc. Môn toán lô-gic được cấu tạo như vậy phải được sử dụng để chuyển toán học thành những mệnh đề lô-gic học thuần túy. Chiếc cầu nối từ cái này sang cái kia được cung cấp bởi định nghĩa của những ý tưởng toán học cơ bản biến thiên theo những từ không thể định nghĩa. Những từ không thể xác định nghĩa này là: “tất cả”, “một số”^[2], v.v.. Chúng cho phép ta chuyển từ các mệnh đề sơ đẳng sang các mệnh đề cao hơn về cấp bậc.

ChatGPT và các “trí tuệ” nhân tạo: làm sao phát hiện thật giả?

CHATGPT VÀ CÁC “TRÍ TUỆ” NHÂN TẠO: LÀM SAO PHÁT HIỆN THẬT, GIẢ

Tác giả: Laurence Devillers

Giáo sư về trí tuệ nhân tạo, Đại học Sorbonne

ChatGPT có tinh quái đến thế không? Busyfingie/Shutterstock

Là một đối tượng được thực sự ngưỡng mộ vào đầu năm 2023, hệ thống tương tác ChatGPT đã làm dấy lên một làn sóng hâm mộ, rồi thắc mắc và lo lắng. Trong một quãng thời gian rất ngắn, hệ thống này đã thu hút một triệu người dùng và đã được trắc nghiệm với nhiều nhiệm vụ, chủ yếu là bằng văn bản: hỏi thông tin, viết bài nghị luận, sáng tác các tác phẩm hư cấu, lập trình máy tính, dịch văn bản, làm thơ…

Một trong những lý do của sự hâm mộ này là ChatGPT đã chứng tỏ những năng lực gây ấn tượng mạnh trong nhiều lĩnh vực cũng như những năng lực mới nổi lên ví dụ như tạo ra mã máy tính và “các mô hình đa phương thức”. Một lý do khác là giao diện đàm thoại của nó cho phép người dùng tương tác với một mô hình ngôn ngữ lớn GPT3.5 ẩn bên dưới với hiệu quả và hiệu suất tốt hơn trước, thông qua những cuộc trò chuyện tương tác trực tiếp.

Những kết quả này đã khiến ta đặt câu hỏi liệu ta có thể sử dụng những hệ thống ngôn ngữ lớn này cho những mục đích nghề nghiệp, sưu tầm tư liệu, học tập hay cả nghệ thuật. Có thể kiểu những hệ thống này biến đổi một số ngành nghề và nó có thể tác động sâu sắc đến giảng dạy và giáo dục – vì trẻ em đặc biệt dễ bị tác động bởi những hệ thống này.

Truyện tranh: từ Việt Nam đến tha hương, và trở về

L'ASIE DESSINÉE - VẼ CHÂU Á -

TRUYỆN TRANH: TỪ VIỆT NAM ĐẾN THA HƯƠNG, VÀ TRỞ VỀ

Tác giả: Patrick de Jacquelot

Ba tập truyện tranh tuyệt vời khám phá lịch sử hiện đại của Việt Nam và những mối liên hệ phức tạp của những thành viên trong cộng đồng tha hương với quê hương của họ.

Tháng 12 vừa rồi (2022), “L’Asie dessinée”  - Vẽ Châu Á - đã trình bày một tiểu thuyết bằng tranh xuất sắc, 40 người đàn ông và 12 khẩu súng, nói về chiến tranh Việt Nam qua câu chuyện của một thanh niên bị bắt buộc tham gia đội quân cộng sản. Với Sống^[1], vẫn là chiến tranh Việt Nam nhìn từ phía cộng sản. Nhưng với một câu chuyện - thật - hoàn toàn khác. Đó là câu chuyện của Linh, một phụ nữ trẻ tự nguyện theo cha mình vào chiến khu để chiến đấu chống Mỹ. Hơn cả việc sử dụng súng máy, ở đó Linh học… làm điện ảnh, vì cô được phân công về đơn vị sản xuất phim tuyên truyền của Mặt trận Dân tộc Giải phóng. Nhờ vậy, khi chiến tranh chấm dứt cô được gửi đi học điện ảnh ở Moskva, trước khi trở thành một đạo diễn nổi tiếng ở Việt Nam.

Chi tiết trang bìa truyện tranh Sống, cốt truyện: Hải Anh, tranh vẽ: Pauline Guitton, Ankama xuất bản và tài trợ

Câu chuyện cá nhân của cô xuất hiện dần dần, theo dòng những cuộc trò chuyện của cô với con gái mình, Hải Anh, người viết cốt truyện cho tập tranh. Bởi vì Sống trước tiên là gợi lại mối liên hệ giữa một người mẹ và con gái của mình vốn có nhiều điều chia cắt họ: Linh sống ở Việt Nam, chồng và con gái cô sống ở Pháp. Linh chưa bao giờ học tiếng Pháp, tiếng Việt của Hải Anh còn ngập ngừng. Chiến tranh, thời khắc quyết định trong đời sống của Linh, dường như rất xa với con gái của cô.

CHATGPT CÓ THỂ THAY ĐỔI CUỘC CHƠI CỦA CÁC NHÀ TIẾP THỊ, NHƯNG TRƯỚC MẮT TRONG NGẮN HẠN THÌ CHƯA THAY THẾ CON NGƯỜI ĐƯỢC

Xuất bản: 22 tháng 1 năm 2023 1:33 chiều theo giờ GMT

Chatbot AI mới có thể cách mạng hóa hoạt động tiếp thị của các doanh nghiệp (Shutterstock)

Việc phát hành chatbot ChatGPT vào tháng 11 năm 2022 gần đây đã tạo ra sự quan tâm đáng kể của công chúng. Về bản chất, ChatGPT là một chatbot vận hành bởi AI cho phép người dùng mô phỏng các cuộc trò chuyện như người với người bằng một AI.

GPT là viết tắt của Generative Pre-training Transformer, một mô hình xử lý ngôn ngữ được phát triển bởi công ty trí tuệ nhân tạo OpenAI của Mỹ. Mô hình ngôn ngữ GPT sử dụng phương pháp học sâu [deep learning] để sinh ra các phản hồi giống con người. Học sâu là một nhánh của học máy [machine learning] liên quan đến việc đào luyện các mạng thần kinh nhân tạo nhằm bắt chước sự phức tạp của não người để tạo ra các phản ứng giống như người.

ChatGPT sở hữu giao diện thân thiện với người sử dụng, cho phép họ tương tác theo kiểu đàm thoại.

Đứng trước công nghệ mới này, các doanh nghiệp cũng như người tiêu dùng đã thể hiện mối quan tâm lớn đến việc một đổi mới như thế có thể cách mạng hóa các chiến lược tiếp thị và trải nghiệm của khách hàng ra sao.

NGHIÊN CỨU CHO THẤY, CÁC HỌC GIẢ NỮ CÓ NHIỀU KHẢ NĂNG ĐƯỢC BẦU VÀO CÁC HỘI KHOA HỌC DANH TIẾNG CỦA HOA KỲ HƠN CÁC ĐỒNG NGHIỆP NAM

Những thành tích vượt trội và việc cân nhắc về bình đẳng giới trong tổng số thành viên viện hàn lâm có thể góp phần tạo nên sự khác biệt.

Natasha Gilbert

Kể từ năm 2019, 40% thành viên mới của hai viện hàn lâm Hoa Kỳ là phụ nữ. Ảnh: Getty

Các nhà nghiên cứu nữ về toán học, tâm lý học và kinh tế có khả năng được bầu làm thành viên của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Hoa Kỳ (NAS) hoặc Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Hoa Kỳ cao gấp 3-15 lần so với các đồng nghiệp nam có thành tích xuất bản và trích dẫn tương tự, một nghiên cứu cho hay.

Bài báo cho thấy, kể từ năm 2019, các nhà nghiên cứu nữ đã chiếm khoảng 40% lượng thành viên mới trong cả hai viện hàn lâm danh tiếng này^[1]. Từ xưa đến nay, trong các lĩnh vực của mỗi viện hàn lâm, về cơ bản thì số lượng các nhà nghiên cứu nữ luôn ít hơn so với số nhà nghiên cứu nam. Trước những năm 1980, các thành viên nữ chiếm ít hơn 10% tổng số thành viên của viện hàn lâm trong tất cả các lĩnh vực khoa học.

Phát triển kinh tế: Trung Quốc không còn dẫn đầu cuộc đua trước Ấn Độ và Indonesia

PHÁT TRIỂN KINH TẾ: TRUNG QUỐC KHÔNG CÒN DẪN ĐẦU CUỘC ĐUA TRƯỚC ẤN ĐỘ VÀ INDONESIA

Hubert Testard

Tổng thống Indonesia Joko Widodo trao lại chức chủ tịch G20 cho Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi, tại hội nghị thượng đỉnh ở Bali, ngày 16/11/2022. (Nguồn: CNN)

Năm 2022 là một thời điểm bản lề đối với Châu Á đang phát triển. Cuộc đua dẫn đầu của người Trung Quốc đã đến hồi kết và động thái trong khu vực đang thay đổi. Đây là điều nổi bật khi so sánh Trung Quốc với hai nền kinh tế chính đang phát triển khác của lục địa châu Á: Ấn Độ và Indonesia. Một so sánh dựa vào chín nhân tố then chốt về phân tích kinh tế và nhân khẩu học.

Hãy bắt đầu với hai ảnh chụp nhanh. Theo ước tính của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), vào năm 2022, Trung Quốc, Ấn Độ và Indonesia chiếm ít hơn 23% một chút GDP thế giới, tính theo đồng US$ hiện hành. Cũng các nước này chiếm 39% dân số thế giới. So với năm 1980, bức tranh đã khác về cơ bản: tỷ trọng GDP của ba nước nói trên chỉ ở mức 5,2% GDP thế giới. Ngược lại, tỷ trọng dân số của ba nước nói trên đã chiếm tới 41% dân số thế giới vào thời điểm đó.

Về mặt GDP, rõ ràng chính Trung Quốc là nước đã đạt được hầu hết các tiến bộ trong hơn 42 năm. Tỷ trọng tương đối của Trung Quốc trong bộ ba nước châu Á đạt 51% vào năm 1980. Khi đó, tỷ trọng này tương đương với tỷ trọng của Ấn Độ cộng với Indonesia. Đến năm 2022, tỷ trọng tương đối của Trung Quốc đã tăng lên 79%, trong khi tỷ trọng dân số của bộ ba nước này đã bắt đầu giảm, từ 54% xuống 45%. Giờ đây, hãy chuyển từ ảnh chụp nhanh đến phần phân tích, với chín nhân tố so sánh then chốt.

ChatGPT, một trí tuệ nhân tạo phát ngôn rất hay nhưng để làm gì?

CHATGPT, MỘT TRÍ TUỆ NHÂN TẠO PHÁT NGÔN RẤT HAY… NHƯNG ĐỂ LÀM GÌ?

Tác giả: Thierry Poibeau^[*]

ChatGPT là một trí tuệ nhân tạo có khả năng bút đàm một cách rất tự nhiên, điều này làm dấy lên nhiều câu hỏi. studiostoks, shutterstock

ChatGPT chiếm lĩnh hàng đầu các sự kiện kể từ khi nó được tung ra ngày 30 tháng 11 năm 2022, do những tính năng đáng kinh ngạc của nó, nhất là để đối thoại và trả lời một cách tự nhiên và thực tế các câu hỏi, dù là phức tạp.

Khi ta bắt đầu lấy một ít khoảng cách đối với công cụ này thì các câu hỏi được đặt ra: đâu là những giới hạn hiện nay và sau này của ChatGPT, và những thị trường tiềm năng của loại hệ thống này là gì?

ChatGPT, một “kẻ giết Google”? Không hẳn thế…

ChatGPT thường được mô tả như một hệ thống cạnh tranh trong tương lai với Google, thậm chí như là một “kẻ hủy diệt Google” đối với phần công cụ tìm kiếm: cho dù công cụ đôi lúc tạo ra những câu trả lời kỳ cục, thậm chí hoàn toàn sai, thì nó cũng trả lời một cách trực tiếp và không chỉ đề nghị một danh sách các tài liệu được sắp đặt, như công cụ tìm kiếm của Google.

Chắc chắn có một mối nguy tiềm tàng quan trọng đối với Google, có thể đe dọa vị trí hầu như độc quyền của Google về các công cụ tìm kiếm. Đặc biệt là Microsoft (công ty đầu tư chính vào OpenAI, được ưu tiên tiếp cận công nghệ tiên tiến) đang làm việc để tích hợp ChatGPT vào công cụ tìm kiếm Bing của họ, với hy vọng sẽ vượt hơn Google. Tuy nhiên có nhiều điều không chắc chắn liên quan đến một viễn cảnh như vậy. Những yêu cầu trong các công cụ tìm kiếm thường được cấu thành bởi một vài từ, thậm chí là chỉ một từ, chẳng hạn như một sự kiện hay danh tính của một nhân vật. Hiện nay, ChatGPT gợi ra sự tò mò của một công chúng yêu thích công nghệ, nhưng điều này rất khác với cách sử dụng truyền thống một công cụ tìm kiếm của đông đảo công chúng.

Goffman luôn (vẫn còn) sắc bén

GOFFMAN, LUÔN (VẪN CÒN) SẮC BÉN

Yves Winkin^[*]

Tác giả cuốn La Présentation de soi/The Presentation of Self in Every Day Life (Thể hiện cái tôi trong đời sống hàng ngày) hay Asiles/Asylums (Bệnh viện tâm thần), nhà xã hội học Erving Goffman năm nay đã tròn trăm tuổi. Sự táo bạo của ông trong việc lựa chọn các khung phân tích làm cho xã hội học của ông vẫn thiết yếu, ông là người dám dàn dựng các khái niệm của riêng mình, nhập vai các nhân vật tùy thuộc vào khán giả của các bài diễn thuyết của ông.

Nhà xã hội học Bắc Mỹ Joseph Gusfield, người đã học tại Đại học Chicago vào cuối những năm 1940, rất thích kể lại rằng ông và các bạn cùng lớp đã đặt cho Erving Goffman biệt danh là “con dao găm nhỏ/petit poignard” (little dagger)”. Họ ám chỉ đến những lời đối đáp sắc bén của người bạn cùng lớp, mà ta nên cảnh giác^[1]. Nhưng họ không thể tưởng tượng rằng Goffman sẽ sống cả đời như một con dao găm nhỏ, luôn tìm kiếm cái cạnh sắc bén (cutting edge). 

Thậm chí họ lại càng không nghĩ rằng, một ngày nào đó ông sẽ khuyến khích các bạn đồng nghiệp trẻ của mình, những người đang lắng nghe ông (và ghi âm ông một cách bí mật) trong một phiên họp của Hiệp hội các nhà xã hội học Bờ Tây, để “tự khắc mình cho đến tận xương/(you must cut yourself to the bones)” nếu họ muốn thành công trong sự chìm đắm vào thực địa^[2].

Không thể tin cậy vào Putin

KHÔNG THỂ TIN CẬY VÀO PUTIN

Chủ tịch Hội nghị An ninh trả lời phỏng vấn về Ukraine

Tác giả: Christoph Heusgen, nhật báo taz phỏng vấn

Người dịch: Daniel Trần

Christoph Heusgen chủ trì Hội nghị An ninh Munich, bắt đầu vào thứ Sáu 16.2.2023. Và kêu gọi chuyển giao máy bay chiến đấu cho Ukraine trước.

Christoph Heusgen cùng chịu trách nhiệm về chính sách Nga của bà Merkel, mà ông vẫn bảo vệ cho đến ngày nay

Từ năm 2005 đến 2017, người đàn ông 67 tuổi này đã từng là cố vấn chính sách đối ngoại cho Thủ tướng Angela Merkel và sau đó là Đại sứ Đức tại Liên Hiệp Quốc (LHQ). Ông hiện đang chủ trì Hội nghị An ninh Munich. Cuốn sách mới của ông “Lãnh đạo và Trách nhiệm – Chính sách Đối ngoại của Angela Merkel và Vai trò tương lai của Đức trên Thế giới” vừa được nhà xuất bản Siedler phát hành.

TAZ: Thưa Ông Heusgen, ông từng là cố vấn về chính sách ngoại giao cho bà Angela Merkel trong 12 năm. Đức đã phạm sai lầm gì trong chính sách đối với Nga?

Christoph Heusgen: Tôi muốn tránh dùng từ sai lầm. Bạn phải xem ở sự tương quan toàn diện hơn. Mối quan hệ của chúng ta với Nga được định hình bởi Chiến tranh Thế giới II. Đức chịu trách nhiệm về cái chết của hơn 20 triệu người trên lãnh thổ Liên Xô. Và chúng ta biết ơn Gorbachev, người đã giúp nước Đức thống nhất. Cảm giác tội lỗi và lòng biết ơn là lý do sâu xa cho nhiều quyết định.

ChatGPT: bạn, thù hay nhàm chán?

CHATGPT: BẠN, THÙ HAY NHÀM CHÁN?

Bạn đã bao giờ trò chuyện với ChatGPT chưa? Phần mềm này, mà bất kỳ người dùng web nào cũng có thể đối thoại, là SỰ phát triển công nghệ mới mà mọi người đang bàn tán… và sử dụng! Chương trình này, vốn chạy trên nền tảng trí tuệ nhân tạo (AI), đã thu hút hơn 100 triệu người dùng trên toàn thế giới chỉ sau vài tuần. TikTok đã phải mất chín tháng để đạt được kết quả tương tự, còn Instagram là hai năm rưỡi. Thành công đó không có gì đáng ngạc nhiên khi đã gây ra một loạt bình luận, với việc người người sử dụng lưỡng lự giữa ba kiểu phản ứng: thật tuyệt, thật tệ, thật nguy hiểm.

Bạn tôi!

Trước tiên, hãy nói về phiên bản thần kỳ. Hãy quên đi những yêu cầu đơn giản hay vui vui theo kiểu “hãy làm cho tôi một bài thơ về cải cách lương hưu thời thượng/theo kiểu của Victor Hugo” hoặc “hãy viết cho tôi một bài văn nhân ngày sinh nhật của một người bạn đam mê công nghệ”. Bởi vì đối với ChatGPT, đó là một điều nghiêm túc. Ví dụ, có một kiến trúc sư đã kể chuyện trên đài France Inter, rằng ChatGPT đã giải quyết một vấn đề chuyên môn trong vài giây, một vấn đề mà bản thân anh ta đã mất mười ngày để giải quyết. Cũng có ví dụ của một vị giáo sư thuộc Đại học Wharton, Hoa Kỳ, người cho công cụ dựa trên AI này dự thi chương trình MBA của khoa ông và nó đạt kết quả tốt. Còn có ví dụ của một kỹ sư, người đã thành công trong việc yêu cầu một chương trình bằng ngôn ngữ lập trình Python cho trò chơi yêu thích của mình.

Thế nên, sẽ có rất nhiều chuyên gia tìm thấy một công dụng rất lớn khi sử dụng AI, nhờ vào kiến thức, khả năng tổng hợp, chất lượng biểu đạt và khả năng huy động các nguồn thông tin của nó, điều mà không con người nào có thể lĩnh hội được trong suốt cuộc đời của mình.

David Hilbert: Nhận thức tự nhiên và logic học

NHẬN THỨC TỰ NHIÊN VÀ LOGIC HỌC

NATURERKENNEN UND LOGIK

David Hilbert

Diễn từ tại Königsberg, 1930

Nguyễn Xuân Xanh chuyển ngữ

“

Nếu bạn có thể nhìn vào hạt giống của thời gian,
Và nói hạt nào sẽ phát triển, và hạt nào sẽ không,
Thì hãy nói chuyện với tôi.
William Shakespeare, Macbeth

 

Nghệ thuật làm toán là ở chỗ tìm ra trường hợp đặc biệt chứa tất cả mầm mống của tính tổng quát.

– David Hilbert

Không có nhà toán học nào có tầm vóc tương đương đã vươn lên từ thế hệ của chúng tôi… Hilbert đặc biệt không có định kiến về quốc gia và chủng tộc; trong tất cả các vấn đề liên quan đến công chúng, dù là chính trị, xã hội hay tâm linh, ông ấy đã mãi mãi đứng về phía tự do.

— Hermann Weyl

Tôi long trọng hỏi ngài rằng liệu bằng lời thề đã định, ông có cam kết hứa và xác nhận một cách tận tâm nhất rằng ngài sẽ bảo vệ khoa học chân chính một cách can đảm, mở rộng và tô điểm nó, không phải vì lợi ích riêng tư hay để đạt được ánh hào quang hão huyền, mà để cho ánh sáng chân lý của Chúa tỏa sáng và lan rộng.

(Lời thề được khoa trưởng khoa Toán Đại học Königsberg chuẩn bị để David Hilbert xác nhận trước khi trao bằng Tiến sĩ Triết học cho ông.)

David Hilbert (sinh ngày 23 tháng 1, 1862, tại Königsberg, Đông Phổ – mất ngày 14 tháng 2, 1943, tại Göttingen, CHLB Đức)

Lời nói đầu. Năm 1930, tức gần một thế kỷ trước, tại Hiệp hội các nhà khoa học tự nhiên và bác sĩ Đức (Gesellschaft der Deutschen Naturforscher und Ärzte) diễn ra ở thành phố Königsberg của Đông Phổ, nay là Kaliningrad thuộc Nga, nhà toán học David Hilbert, được xem như một Euclid thứ hai của thế kỷ 20, đọc một báo cáo quan trọng có tên Nhận thức tự nhiên và Logic học^[1] (Naturerkennen und Logik). Năm đó, Hilbert cũng nghỉ hưu, và thành phố Königsberg bầu ông làm công dân danh dự. Ông trình bày về hệ luận của các khám phá lớn của khoa học diễn ra từ cuối thế kỷ 19 đến những thập niên đầu thế kỷ 20, có ảnh hưởng lớn lên triết học tự nhiên (natural philosophy) và nhận thức luận (epistemology) trong toán học và khoa học tự nhiên. Các tiến bộ này xuất phát mạnh mẽ và chủ yếu từ những khám phá trong lãnh vực vật lý và thiên văn học. Triết học tự nhiên là môn học ngự trị lâu đời ở phương Tây. Trong tác phẩm Principia của Newton thế kỷ 17, nó chịu một khúc quanh đầu tiên lớn nhất trong lịch sử rất tích cực, gắn liền với cuộc cách mạng khoa học và có ảnh hưởng lớn lên phong trào khai sáng ở châu Âu. Và 250 năm sau, một khúc quanh khác có lẽ còn triệt để hơn đã diễn ra cũng tại châu Âu. Hilbert muốn nói về khúc quanh đó mà ông là một nhân chứng như một bài học nhận thức luận cho công chúng. Bài này không thể thiếu cho văn hóa khoa học.

Đoạn cuối của bài diễn từ (đoạn [6]) được Hilbert làm gọn lại, và được ông đọc trên radio trong bốn phút. Đó là diễn từ rất ấn tượng và nổi tiếng. Có thể nghe giọng nói của ông ở đây: https://rosetta.vn/nguyenxuanxanh/david-hilbert/.

Sự phân đoạn [1], [2], … là do người dịch thực hiện cho dễ đọc hơn về mặt tâm lý. Trong đoạn [2] tôi cũng đã lược bớt một thí dụ của ông. Tôi tin không làm ảnh hưởng đến toàn bộ ý tưởng của Hilbert, vốn rất phong phú.

Tôi rất mong nhận được các lời bình của các độc giả xa gần về nội dung bài viết của Hilbert.