‘THẢ BOM NAPALM DO NHẦM LẪN’ BƯỚC SANG TUỔI 50: MỘT BỨC ẢNH ĐỊNH HÌNH THẾ HỆ GHI LẠI SỰ VÔ ÍCH CỦA CHIẾN TRANH VIỆT NAM
Tác giả: Chari Larsson
Ảnh: AP Photo/Nick Ut
Làm thế nào để một bức ảnh trở thành biểu tượng? Người ta ước tính rằng bây giờ, trong hai phút, chúng ta tạo ra nhiều hình ảnh hơn so với chúng ta đã làm trong toàn bộ thế kỷ 19. Vậy thì, làm thế nào một bức ảnh có thể hùng hồn tượng trưng cho nỗi kinh hoàng của chiến tranh và giúp khơi dậy tình cảm phản chiến?
.jpg) |
| Huỳnh Công Út (1951-) |
Ngày 8 tháng 6 đánh dấu kỷ niệm 50 năm kể từ khi nhiếp ảnh gia Huỳnh Công Út, “Nick” Út của hãng thông tấn Associated Press chụp được một trong những bức ảnh định nghĩa Chiến tranh Việt Nam.
Với tiêu đề “Thả bom Napalm do nhầm lẫn”, bức ảnh tĩnh đen trắng kể từ đó đã được in lại nhiều lần và tiếp tục tồn tại trong ký ức tập thể.
Mặc dù đã có tuổi nhưng bức ảnh vẫn tiếp tục giữ được khả năng gây sốc. Một bé gái khỏa thân và chạy thẳng về phía người xem. Cô bé hơi nghiêng người về phía trước và cánh tay của cô bé được đưa ra phía trước cơ thể.
Vị trí của cô bé đối với ống kính máy ảnh trực tiếp nói lên với người xem: sự đau đớn và kinh hoàng của cô bé là không mơ hồ.
Phan Thị Kim Phúc
.jpg) |
| Phan Thị Kim Phúc (1963-) |
Một trận chiến đang diễn ra ở miền Nam Việt Nam giữa Quân đội Nam Việt Nam và Việt Cộng.
Một số nhà báo đã tập hợp ngay bên ngoài ngôi làng ở Trảng Bàng, nơi đã bị quân đội Bắc Việt chiếm đóng. Máy bay Nam Việt Nam bay trên đầu và thả bốn quả bom napalm.
Một lúc sau, một nhóm những người sống sót kinh hãi - bao gồm cả trẻ em - chạy qua làn khói và trên đường về phía nhóm nhà báo.
Ở ngay phía trước bức ảnh phía bên trái, có một cậu bé đang hét lên kinh hoàng. Bên phải bức ảnh, có hai đứa trẻ nữa đang nắm tay nhau chạy.
Mắt người xem di chuyển không ngừng xung quanh bức ảnh, tìm kiếm chi tiết. Một nhiếp ảnh gia đang lắp phim vào máy ảnh của mình.
Hai đứa trẻ đang nắm tay nhau chạy. Một
nhiếp ảnh gia đang lắp phim vào máy ảnh của mình. Ảnh AP/Nick Út
Những người lính đang thản nhiên đi phía sau bọn trẻ, có vẻ thờ ơ với nỗi khủng hoảng của các em. Vị trí liền kề của bọn trẻ với những người lính rất ấn tượng và mở rộng phổ cảm xúc của bức ảnh: những người lính được mong đợi là sẽ giúp đỡ và cứu trợ.
Hình ảnh có kết cấu hạt rất khác với độ mịn của nhiếp ảnh kỹ thuật số đương đại. Độ sâu trường ảnh bị cắt ngắn do một màn khói cuồn cuộn. Không có đường chân trời nào để cung cấp thời gian nghỉ ngơi, ánh mắt của người xem buộc phải quay trở lại với cô gái nhỏ.
Sau khi chụp ảnh, ông Út đã có thể đưa cô bé đến bệnh viện địa phương để điều trị vết bỏng.
Dần dần, những chi tiết xung quanh bọn trẻ bắt đầu xuất hiện: cô bé tên là Phan Thị Kim Phúc và cô bé lúc đó được chín tuổi. Cô bé đã trốn cùng gia đình và các thành viên khác trong làng. Cô bé xé quần áo của mình khi chúng bốc cháy trong cuộc tấn công.
Ban đầu, bức ảnh bị từ chối vì cô bé
khỏa thân. Ảnh AP/Nick Út
Được biết đến với tên gọi không chính thức là “Em bé Napalm”, bức ảnh gây tranh luận gần như đã không đến được với phần còn lại của thế giới. Ban đầu bức ảnh bị hãng thông tấn Associated Press từ chối vì cô bé khỏa thân. Báo chí bị ràng buộc bởi các quy ước nghiêm ngặt, và ảnh khoả thân trực diện bị coi là vi phạm đạo đức.
Vài giờ sau, quyết định này được Horst Faas, trưởng ban biên tập ảnh của Associated Press tại Việt Nam, bãi bỏ và bức ảnh đã được các tờ báo trên thế giới sao in lại.
Việt Nam: cuộc chiến truyền thông đầu tiên
Cuộc chiến ở Việt Nam là cuộc chiến đầu tiên được truyền hình. Nhiều đoàn truyền hình đã ghi lại cảnh Kim Phúc trốn thoát, nhưng bức ảnh của ông Út vẫn nổi tiếng và trở nên khắc sâu vào ký ức của tập thể.
Bức ảnh đã có tác động ngay lập tức và lan rộng. Bức ảnh xuất hiện trên các tờ báo và tạp chí có ảnh hưởng bao gồm Life và Newsweek. Vị trí của bức ảnh trong lịch sử báo ảnh đã được bảo đảm khi nó giành được cả Giải thưởng Pulitzer cho Nhiếp ảnh Tin tức Thời sự và Ảnh Báo chí Thế giới vào năm 1973.
Như nhà sử học nghệ thuật Julian Stallabrass đã nhận xét, rất ít nạn nhân bom napalm đến được bệnh viện. Bức ảnh của ông Út được lan truyền rộng rãi đã dẫn đến việc Kim Phúc nhận được phương pháp điều trị y tế tiên tiến cứu sống cô bé.
Kim Phúc được nhiếp ảnh gia Út của
Associated Press đến thăm vào năm 1973. Ảnh AP
Kim Phúc đã trở thành chủ đề của các bộ phim tài liệu truyền hình, cũng như một tiểu sử ghi lại cuộc đời và cuộc trốn thoát của cô từ Việt Nam sang Canada.
.jpg) |
| Susan Sontag (1933-2004) |
Trong
cuốn sách Về
nỗi đau của tha nhân, Susan Sontag lập luận rằng bức ảnh “thuộc về lĩnh
vực của những bức ảnh không thể dàn dựng được”.
Trong 50 năm trôi qua, thái độ của chúng ta đối với nhiếp ảnh đã thay đổi.
Ngày nay, với việc chụp ảnh bằng điện thoại rất phổ biến, hầu hết chúng ta đều có thể chụp được những bức ảnh hợp lý. Sự tin tưởng của chúng ta vào trạng thái “sự thật” của nhiếp ảnh đã giảm sút. Điều này một phần có thể là do sự phổ biến của nội dung mạng xã hội thường xuyên được “chỉnh trang” hoặc “nâng cao”.
Năm 2016, bức ảnh lại được đưa lên tin tức, lần này là do vi phạm các quy tắc kiểm duyệt của Facebook về ảnh khoả thân.
 |
| Chari Larsson |
Năm 1972, “Thả bom Napalm do nhầm lẫn” đã trở thành một bức ảnh định hình thế hệ ghi lại sự vô ích của chiến tranh Việt Nam
Khi chúng ta chuyển sự chú ý của mình sang Ukraine, có lẽ vẫn còn quá sớm trong cuộc xung đột để một bức ảnh xuất hiện như một hình ảnh mang tính biểu tượng về sự kháng cự của người Ukraine trước sự xâm lược của Nga.
Chari Larsson là Giảng viên cao cấp về lịch sử nghệ thuật, Đại học Griffith.
Người dịch: Lê Thị Hạnh
Nguồn: “‘Accidental napal,’ turns 50: the generation-defining image capturing the futility of the Vietnam war“, The Conversation, ngày 06.06.2022.
----
Bài có liên quan:
