CÂU CHUYỆN DÀI VỀ KÊNH ĐÀO PANAMA: CÔ DÂU QUÁ XINH ĐẸP!
Tác giả: Hubiquitus
 |
| Kênh đào Panama. |
Điều gì đang xảy ra với trận chiến Trung-Mỹ về các cảng Balboa và Cristobal ở Panama, mà Asialyst đã đưa tin vào đầu năm nay? Đằng sau vẻ ngoài bình lặng, những mảnh ghép của bức tranh này đã dần lộ diện, cho phép có một cái nhìn rõ ràng hơn về chiến lược của Trung Quốc và Mỹ.
Một ghi nhận: áp lực chắc chắn đã gia tăng kể từ cuối tháng 7, cả ở Washington và Bắc Kinh, tại Liên Hợp Quốc cũng như tại Panama, Đan Mạch hay Thụy Sĩ! Đây là hiện trạng ba tuần trước cuộc gặp có khả năng diễn ra giữa Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại hội nghị thượng đỉnh Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (APEC) sắp tới, dự kiến diễn ra vào tháng 11 tại Hàn Quốc.
Một số sự kiện xảy ra trong nửa đầu năm 2025 đã không được giới truyền thông thường rất nhạy quan tâm nhưng hiện đang làm sáng tỏ thêm về diễn biến của cuộc chiến giành quyền kiểm soát Kênh đào Panama và các cảng của nó. Chẳng hạn, Vincent Clerc, Tổng giám đốc điều hành Thụy Sĩ của tập đoàn logistics khổng lồ chủ yếu về hàng hải của Đan Mạch A.P. Moller-Maersk, đã có cuộc gặp vào ngày 21 tháng 1 năm 2025, tại Diễn đàn Davos, với José Raul Mulino, Tổng thống Cộng hòa Panama lần đầu tiên tham dự sự kiện quốc tế này, sau khi đắc cử vài tháng trước đó. Cuộc gặp này, chỉ được báo chí Panama tiết lộ ba tháng sau đó, hoàn toàn hợp lý bởi tầm quan trọng của các hoạt động của Maersk tại Panama, vốn đã phát triển đáng kể kể từ đó.
CẢNG VÀ ĐƯỜNG SẮT
Thông cáo báo chí của APM Terminals, một công ty con của tập đoàn Đan Mạch, được công bố tại La Haye vào ngày 2 tháng 4 năm 2025, cho biết[*] rằng họ đã mua lại Panama Canal Railroad Company/Công ty Đường sắt Kênh đào Panama (PCRC), tuyến đường sắt dài 76 km kết nối các thành phố Panama và Colon, tại hai đầu Thái Bình Dương và Đại Tây Dương của Kênh đào. Điều này đặc biệt liên quan đến một nhượng quyền khai thác tuyến đường sắt, được cấp trong 25 năm, mặc dù nhượng quyền này gần đây đã được gia hạn cho một nhà thầu khác vào năm 2023.
Nhà thầu trước đó là công ty Kansas City Southern Railway của Mỹ, đã giành được nhượng quyền khai thác trong 25 năm vào năm 1998, trước khi bị Canadian Pacific Railway mua lại vào năm 2021. Cả 2 công ty Kansas và Canadian đều không mấy quan tâm đến việc phát triển Đường sắt xuyên eo đất Panama, vì chúng đang tham gia vào một dự án cạnh tranh và đầy hứa hẹn hơn, đó là tuyến đường sắt bắc-nam băng qua eo đất Tehuantepec ở Mexico. Điều này chứng tỏ rằng nhà tự nhiên học Alexander von Humboldt, người đã xác định trước các tuyến đường khả thi để xây dựng một kênh đào liên đại dương ngay từ đầu thế kỷ 19, thực sự là một người có tầm nhìn xa.
NHỮNG ĐỘNG THÁI/CUỘC DIỄN TẬP LỚN CỦA CÁC CÔNG TY KHAI THÁC CẢNG
Đầu tháng 8, Maersk công bố việc khai trương một trung tâm lưu trữ và phân phối hàng hóa lớn bên trong Khu vực Tự do của Manzanillo International Terminal, MIT của Panama. Như thế, một công ty Đan Mạch, tập đoàn lớn thứ hai thế giới trên thị trường vận tải biển, đã âm thầm xâm nhập vào không gian đáng thèm muốn trong hệ sinh thái Kênh đào Panama bằng cách tiếp quản tuyến đường sắt xuyên eo đất.
Tuy nhiên, Maersk, khách hàng lớn nhất của cảng Balboa, không phải là tập đoàn Châu Âu duy nhất nhắm đến Kênh đào và các cảng của nó. Tập đoàn Ý-Thụy Sĩ Mediterranean Shipping Company (MSC) có trụ sở tại Geneva, công ty lớn nhất về quy mô và dung lượng của đội tàu, được cho là sẽ dẫn đầu hoạt động này thông qua công ty con quản lý cảng của mình, Terminal Investment Ltd (TIL). Đây cũng là do sáng kiến của quỹ đầu tư Mỹ BlackRock, đang tìm kiếm một đồng minh chuyên môn có thực lực để liên doanh mua lại các cảng do công ty CK Hutchison quản lý.
TIL đã hiện diện mạnh mẽ tại Panama sau khi mua lại 42,5% cổ phần của PSA, một công ty của Singapore nắm giữ quyền khai thác cảng đối diện cảng Balboa. Theo một thông tin của hãng thông tấn Bloomberg được công bố vào giữa tháng 4, BlackRock đã kết hợp với MSC trong thương vụ mua lại các cảng này, điều này đồng nghĩa với việc BlackRock sẽ mua lại hai cảng Panama mà họ quan tâm, và quan trọng hơn, là cũng được Nhà Trắng quan tâm: Balboa và Cristobal, và sẽ bán tất cả các cảng khác đã mua từ Hutchison cho một tập đoàn chưa được thành lập.
MSC và Maersk thực sự là đối thủ cạnh tranh trực tiếp, và MSC rõ ràng sẽ rất vui mừng khi loại bỏ được đối thủ khỏi Panama, đặc biệt là khi “liên minh 2M” của họ, được thành lập khoảng mười năm trước, cho phép họ hợp nhất hàng hóa xuống mức container, đã kết thúc vào đầu năm nay.
Đầu tháng 3, khi BlackRock và Hutchison gây bất ngờ cho giới quan sát bằng việc công bố việc Hutchison bán khoảng 40 cảng cho BlackRock, ngày 27 tháng 7 đã được đề xuất là hạn chót để hoàn tất thỏa thuận. Theo tờ báo Le Monde, mặc dù thời hạn này đã qua đi, Giám đốc Tài chính của CK Hutchison Holdings, Frank Sixt, người Canada, đã tuyên bố rằng các cuộc đàm phán sẽ không kết thúc trước năm sau.
CÒN TRUNG QUỐC THÌ SAO TRONG TẤT CẢ NHỮNG ĐIỀU NÀY?
Vào giữa tháng 4, tờ Wall Street Journal đã nắm bắt nguồn tin quan trọng: Bắc Kinh có thể sẽ không phản đối thỏa thuận này nếu công ty vận tải biển hàng đầu của họ, COSCO, tham gia quản lý liên doanh tương lai. Không phải với một ghế phụ mà với một lượng cổ phần đủ để có được quyền phủ quyết.
Vì BlackRock và COSCO đã hợp tác với nhau rồi, BlackRock đã mua lại cổ phần trong một công ty con của COSCO chuyên vận chuyển hydrocarbon (dầu hỏa và LNG), một thỏa thuận trong tương lai dường như khả thi: BlackRock chỉ quan tâm đến hai trong số 43 cảng sẽ được mua lại từ CK Hutchison và do đó có thể nhượng lại quyền quản lý các cảng còn lại, hoặc cho riêng MSC (điều mà ban đầu công ty đã dự định làm), hoặc cho MSC - COSCO sẽ hợp tác với nhau trong dịp này. Đối với COSCO, đây sẽ là tình huống mang lại lợi lớn, vì công ty sẽ đột nhiên bổ sung thêm khoảng bốn mươi cảng vào danh mục quản lý cảng vốn đã rất đầy đủ của mình, đặc biệt là ở Bắc Mỹ, bao gồm cả Hoa Kỳ!
Đối với Ricaurte Vasquez Morales, chủ tịch Cơ quan Quản lý Kênh đào Panama, vấn đề là phải đối đầu với hai thách thức chính. Thách thức đầu tiên là sinh thái: trữ lượng nước ngọt dự trữ trong các khoang âu tàu của kênh đào không còn đủ, điều này đã buộc phải giảm lưu lượng vận chuyển qua kênh do hạn hán được ghi nhận từ năm 2023. Để đạt được điều này, một dự án hồ nhân tạo lớn, nằm trên sông Indian, rộng gần 5.000 ha, dự kiến sẽ hoàn thành trong vòng sáu năm - bốn năm để xây dựng hồ chứa và hai năm để lấp đầy hồ chứa - với chi phí 1,4 tỷ đô la, và hàng trăm triệu đô la sẽ được bổ sung để bù đắp cho hàng ngàn cư dân phải di dời đi nơi khác.
Thách thức thứ hai là kinh tế. Vì sự cạnh tranh tự do giữa các công ty nhượng quyền cảng phải đảm bảo hiệu quả và tính trung lập của Kênh đào, để thúc đẩy sự cạnh tranh này, Cơ quan Quản lý Kênh đào đang có một dự án mới: Nhà ga Corozal, được chia thành hai giai đoạn phát triển, nằm cạnh Nhà ga Balboa và đối diện với công ty PSA của Singapore.
Cuối cùng, nếu tập đoàn Landbridge của Trung Quốc đã mua lại quyền khai thác cảng đảo Margarita ở đầu kênh đào phía vùng Caribe vào năm 2017 (năm Panama tuyên bố tình hữu nghị với Trung Quốc - ND), không còn cam kết phát triển dự án này, vốn là một phần của sáng kiến Con đường Tơ lụa Mới mà Panama đã buộc phải rút lui dưới áp lực từ Washington, MSC khi đó có thể quan tâm, làm thay đổi cục diện.
CÔNG TY HỒNG KÔNG ĐỐI MẶT VỚI CÔNG LÝ CỦA PANAMA
Trong khi đó, những đám mây đen đang bao phủ lợi ích của CK Hutchison tại Panama. Ngay trong tháng 4, Tổng Kiểm toán (tương đương với Chủ tịch Tòa án Kiểm toán Pháp), Anel Flores, dựa trên báo cáo kiểm toán sơ bộ, đã tiết lộ rằng đã phát hiện những sai phạm trong việc quản lý hai cảng Panama của công ty Hồng Kông này, cũng như trong việc thanh toán tiền thuê cho Nhà nước Panama (hình như thiếu hụt 1,2 tỷ đô la) và các điều kiện gia hạn hợp đồng nhượng quyền.
Với báo cáo cuối nay đã được công bố, Anel Flores đã công khai đặt câu hỏi về tính khả thi của việc đưa CK Hutchison ra tòa, trong trường hợp này là Tòa án Tối cao. Một số nhà quan sát nhận thấy ông đã đợi đến hạn chót ngày 27 tháng 7 mới đưa ra lập trường, như thể ông đã cho BlackRock và Hutchison cơ hội để hoàn tất thỏa thuận. Vì điều này không xảy ra, ông chỉ phản đối. Về phần Tổng thống Panama José Raúl Mulino, ông nói rằng ông tin tưởng Tổng Kiểm toán và để người này xem xét khả năng đưa Hutchison ra tòa án Panama, và tuyên bố rằng trong trường hợp này, ông sẽ không phản đối.
Nhưng lời cáo buộc có phần kỳ lạ, vì Anel Flores đưa vấn đề ra Tòa án Hiến pháp, tuyên bố rằng các hợp đồng nhượng quyền cho hai cảng và việc gia hạn chúng bốn năm trước là “vi hiến”. Trên thực tế, một trong hai đơn kháng cáo tìm cách hủy bỏ hợp đồng hiện tại, đơn còn lại tuyên bố nó vi hiến, điều này gần như cấm Hutchison có được bất kỳ biện hộ pháp lý nào tại Panama.
NGAY CẢ HỘI ĐỒNG BẢO AN LIÊN HỢP QUỐC CŨNG QUAN TÂM ĐẾN KÊNH ĐÀO PANAMA
Là một thành viên không thường trực mới của Hội Đồng Bảo An Liên Hợp Quốc (UNSC), Panama đã giữ chức chủ tịch luân phiên vào tháng 8 năm 2025[**]. Họ đã đề xuất Hội đồng tổ chức một phiên họp đặc biệt về chủ đề an ninh hàng hải nói chung, đặc biệt tập trung vào an ninh của các cảng biển và tuyến đường biển. Ban Thư ký Hội đồng đã đưa tin về phiên họp ngày 11 tháng 8 này một cách trấn an. Tuy nhiên, dường như Hội đồng đã chứng kiến một cuộc tranh cãi gay gắt giữa các phái đoàn Hoa Kỳ và Trung Quốc, với việc Hoa Kỳ cáo buộc Trung Quốc gây ra mối đe dọa đối với thương mại và an ninh toàn cầu thông qua ảnh hưởng của mình về cơ sở hạ tầng cảng biển trên toàn thế giới.
Bà quyền Đại sứ Hoa Kỳ Dorothy Shea đã minh họa cáo buộc này bằng các hành động của Bắc Kinh ở Biển Đông, cách xa Panama. Về phần mình, Đại sứ Trung Quốc tại Liên Hợp Quốc, Phó Thông, đã phản bác rằng những cáo buộc của Hoa Kỳ ngụy trang vụng về mong muốn giành lại quyền kiểm soát Kênh đào Panama và rằng Trung Quốc rất tôn trọng tính trung lập của kênh đào này, vốn là trọng tâm của các hiệp ước năm 1977 và là điều mà Tổng thống Mulino đã nhấn mạnh. Có một điều cần được thưởng thức đúng giá trị thực sự của nó, vì nếu Trung Quốc đã thực sự công nhận và chính thức phê chuẩn nguyên tắc trung lập của Kênh đào, vào thời điểm ấy, Trung Hoa Dân Quốc (Đài Loan) là nước nắm giữ ghế (đại diện cho Trung Quốc) ở Liên Hợp Quốc.
KHI BẮC KINH VÀ WASHINGTON ĐẤU KHẨU VỀ PANAMA
Một cuộc khẩu chiến mới đã diễn ra vào ngày 5 tháng 10 giữa các đại sứ Mỹ và Trung Quốc tại Panama. Đề cập đến “sự hiện diện thâm độc của Trung Quốc”, đại sứ Mỹ, Kevin Cabrera, một lãnh đạo trẻ của Đảng Cộng hòa đến từ Florida, đã cáo buộc Trung Quốc tìm cách chiếm đoạt Kênh đào, phát động các cuộc tấn công mạng và gieo rắc tham nhũng xung quanh các dự án cơ sở hạ tầng. Cũng chính vị đại sứ này đã đe dọa rằng những người Panama hợp tác với các công ty Trung Quốc sẽ bị thu hồi thị thực nhập cảnh vào Hoa Kỳ. Phản ứng nhanh chóng được đưa ra, với việc đại diện Bắc Kinh tuyên bố rằng những cáo buộc này được đưa ra mà không có bằng chứng và nhằm mục đích phá hoại tình hữu nghị mà Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa đã thiết lập với các nước châu Mỹ Latinh. Tóm lại, “khi Mickey đóng cửa, gấu trúc sẽ dang rộng vòng tay.”
Đối với một số nhà quan sát, những cuộc trao đổi gay gắt này liên quan nhiều hơn đến căng thẳng gia tăng giữa Bắc Kinh và Washington trước thềm cuộc gặp giữa Tổng thống Trump và Chủ tịch Tập Cận Bình bên lề Hội nghị Thượng đỉnh APEC. Trong đó, việc phê duyệt thỏa thuận BlackRock-MSC-COSCO để tiếp quản các cảng do Hutchison quản lý tại Panama chắc chắn sẽ nằm trong chương trình nghị sự.
Tuy nhiên, câu chuyện về việc vốn Bắc Mỹ mua lại các cảng Panama vẫn chưa được viết xong, và vẫn còn có nhiều diễn biến bất ngờ. Liệu Larry Fink, người đứng đầu quỹ đầu tư BlackRock và hiện là đồng chủ tịch tạm quyền của Diễn đàn Kinh tế Thế giới tại Davos, có thành công trong việc trục xuất các công ty Trung Quốc khỏi Balboa và Cristobal? Người ta có thể tự hỏi về mục tiêu thực sự của chính quyền Trump, vốn nghiêng về việc trục xuất các nhà đầu tư Trung Quốc khỏi Panama hơn là thúc đẩy cạnh tranh tự do tại đây. Nhưng viễn cảnh về một giải pháp cho tranh chấp gay gắt giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc về ứng dụng TikTok của Trung Quốc cho thấy một giải pháp cũng có thể có cho Balboa và Cristobal.
Hubiquitus[***]
Người dịch: Phạm Như Hồ
Nguồn: “La saga du canal de Panama: la mariée était trop belle!”, Asialyst, 10.10.2025.Chú
thích: [*]
Giao dịch này, vừa được tiết lộ gần đây, trị giá 600 triệu đô la. Tuyến đường này sẽ mang lại lợi nhuận cao, với lợi nhuận hàng năm ước tính khoảng 36 triệu đô la với một doanh thu là 77 triệu đô la. [**]
Trên thực tế, Hội đồng Bảo an đã họp tại Panama trong suốt một tuần vào tháng 6 năm 1973 để thúc đẩy việc đàm phán lại Hiệp ước Kênh đào. Chính quyền Nixon đã trì hoãn trước sự thiếu kiên nhẫn của vị tướng quyền lực của Panama, Tướng Omar Torrijos, người không loại trừ khả năng phá hoại các âu tàu để ép buộc người Mỹ ... [***]
Trên thực tế, Hội đồng Bảo an đã họp tại Panama trong suốt một tuần vào tháng 6 năm 1973 để thúc đẩy việc đàm phán lại Hiệp ước Kênh đào. Chính quyền Nixon đã trì hoãn trước sự thiếu kiên nhẫn của vị tướng quyền lực của Panama, Tướng Omar Torrijos, người không loại trừ khả năng phá hoại các âu tàu để ép buộc người Mỹ ...
