Antoine de Montchrestien, nhà phát minh kinh tế học chính trị
Là nhà kinh tế và nhà văn, Antoine de Montchrestien là một đại diện của trường phái trọng thương. Trong phân tích của ông, trong đó kinh tế và chính trị có vai trò ngang nhau, thương mại nổi lên là cách ưu tiên để đảm bảo quyền lực của nhà nước và sự ổn định của xã hội.
Công việc buôn bán lông thú ở thế kỷ XVI. Theo Montchrestien, thương nhân là gương mặt chính của nền kinh tế. |
Cuộc đời của Antoine de Montchrestien[1] sóng gió như những vở bi kịch của ông, mang dấu ấn của bạo lực và tội ác. Mồ côi từ nhỏ, ông suýt chết trong một trận đấu tay đôi ở tuổi 20, trước khi làm giàu bằng việc truy tố kẻ tấn công ông ra tòa. Để thoát đoạn đầu đài sau khi giết chết con trai của Sieur de Grichy-Moinnes trong một trận đấu tay đôi khác, ông buộc phải lưu vong trong năm năm, khi đơn xin ân xá bị vua Henry IV bác. Cuối cùng, ông đã được ân xá nhờ sự can thiệp của vua nước Anh, Jacques I, khi diễn vở kịch Người phụ nữ Scotland. Nhà vua là con trai của Mary Stuart, nhân vật anh hùng nữ trong vở bi kịch của ông.
Là người quen thuộc tòa án, ông giúp một người phụ nữ kiện chồng, một "quý ông giàu có, nhưng xấu xí về ngoại hình và ngu xuẩn về đầu óc." Ông lấy bà ấy làm vợ sau khi chồng bà ấy chết và tài sản tiếp thu được cho phép nhà viết kịch trở thành doanh nhân và thương gia.
Ông kết thúc sự nghiệp như một chiến binh. Một cuộc họp của những người theo đạo Tin lành phái Calvin được tổ chức ở La Rochelle năm 1621 đánh dấu sự khởi đầu của một cuộc chiến tôn giáo mới và sẽ kết thúc năm 1626. Người ta không biết liệu Montchrestien theo đạo Tin Lành từ nhỏ hay mới theo đạo vào thời điểm đó của cuộc Cải cách, nhưng chỉ biết ông đã tham gia chiến đấu với đầy quyết tâm, nhiệt tình và can đảm, nhưng đã không thành công. Cùng với một vài người khác ông rút về nguyên quán ở Normandie, và một đêm ông ăn tối ở quán trọ Tourailles gần Falaise. Do chủ quán phản bội, những binh lính của phái Tin Lành bị các binh lính của phái Công giáo do Claude Turgot lãnh đạo, ông tổ của nhà kinh tế học Turgot nổi tiếng, tấn công. Montchrestien chết trong khi chiến đấu. Ông bị truy kết án tử hình về tội khi quân. Xác của ông bị kéo lê trên một phên mắt cáo và bị thêu đốt.[2]
Là nhà văn, Montchrestien là người của thời đại Phục hưng. Ông lấy cảm hứng từ Seneca và chủ nghĩa khắc kỉ, và báo trước nghệ thuật kịch cổ điển của Corneille và Racine.
Antoine de Montchrestien |
Là một nhà kinh tế, tư tưởng ông thuộc trào lưu tư tưởng trọng thương, nhưng cũng đã báo trước một số chủ đề của tư tưởng cổ điển. Ông là tác giả của một cuốn sách duy nhất, Chuyên luận về kinh tế học chính trị, được viết một cách thanh lịch không kém các vở bi kịch của ông. Ông là nhà văn đầu tiên sử dụng thuật ngữ "kinh tế học chính trị" trong tựa sách của mình, được áp dụng cho đến cuối thế kỷ XX để chỉ một ngành học mà sau này người ta gọi là "kinh tế học", tiếng Anh là “economics”, và tiếng Pháp là “science économique”. Tuy nhiên, Montchrestien không phải là người sáng tạo ra thuật ngữ đó, nó đã xuất hiện lần đầu trong một cuốn sách của Louis Turquer Mayenne, Chính thể quân chủ quý tộc dân chủ, được viết vào đầu những năm 1590 và được xuất bản năm 1611.
Ca tụng thương nhân và lợi nhuận
Là người tôn kính Aristote, Montchrestien vay mượn ý tưởng của tác giả này cho rằng con người là một động vật xã hội. Nhưng ông lại tách xa khỏi Aristote trên hầu hết những vấn đề khác, đặc biệt là về vị trí của kinh tế đối với chính trị. Đối với nhà triết học Hy Lạp, kinh tế, một hoạt động mà mục đích cuối cùng nhắm chủ yếu đến những vấn đề gia đình, phụ thuộc vào chính trị. Montchrestien trái lại tin rằng hai chiều kích trên của hoạt động con người gắn với nhau về thực chất và một cách bình đẳng. Kinh tế là chính trị, do đó có tựa ông đặt cho cuốn sách của ông: "khoa học nhằm có được của cải [...] một khoa học chung cho các chính thể cộng hòa cũng như gia đình" (ấn bản 1889, trang 31). Ông trách Aristote và các triết gia Hy Lạp đã ưu tiên cho sự ngẫm nghĩ, đối lập với hành động. Ngược lại ông cho rằng các thần dân của triều đình phải năng động, rằng không có thành phần nào trong chính quyền được nhàn rỗi: "Con người được sinh ra để lao động liên tục" (trang 21). Sự nhàn rỗi là một mối đe dọa cho sự ổn định của xã hội: "Nhàn vi cư bất thiện (con người không có việc gì làm, quá rỗi rãi thì dễ sinh ra làm điều sai trái, bậy bạ)" (trang 65).
Lao động là cội nguồn của sự giàu có, và sự giàu có là cội nguồn của hạnh phúc con người. Báo trước Adam Smith, Montchrestien nhấn mạnh đến tầm quan trọng của sự phân công lao động, nguyên gốc của sự tăng trưởng năng suất. Để minh họa cho sự phân công lao động này, ông đặt song song cái mà ông gọi là cơ quan nhà nước và cơ thể con người. Với gan và máu nuôi dưỡng cơ thể, ông so sánh người nông dân và người lao động làm ruộng. Tương ứng với tim, nguồn gốc của thân nhiệt tự nhiên, là các nghệ nhân và thợ thủ công. Tương ứng với não, điều khiển thao tác của toàn bộ cơ thể, là thương nhân. Thương gia là nhân vật chính trong nền kinh tế theo cái nhìn của Montchrestien. Ông trách Aristotle đã loại thương gia khỏi cuốn sách Nền cộng hòa của ông ấy, và nói thêm rằng ông đã buộc phải thừa nhận rằng nhân vật này cũng cần thiết như những người lao động, binh lính và thẩm phán.
Hàng hóa được sản xuất để được tiêu dùng. Tuy nhiên, muốn tiêu dùng được phải thông qua bán hàng. Đây là lý do tại sao thương mại, theo Montchrestien, là hoạt động kinh tế chính. Không có thương mại, thì không có kinh tế: "Thương mại theo một cách nào đó là mục đích chính của nhiều ngành nghề, mà hầu hết con người phục vụ người khác chỉ theo cách này" (trang 137). Và động cơ của thương mại là lợi nhuận. Không có triển vọng về thu nhập, thì không có nền kinh tế nào là khả thi: "Người ta cũng phải thừa nhận tình yêu lợi nhuận và cuộc săn tìm lợi nhuận [...] bởi vì, nếu không có ham muốn và khát khao kiếm lời, đầu cơ khiến con người lao vào mọi may rủi, thì con người sẽ mất đi ý chí tự phơi mình trước khối điều phiền toái từ đất đai và khối vụ đắm tàu trên biển" (trang 137-138). Sự thịnh vượng của các thành phố thương mại ở Italia và Hà Lan xuất phát từ việc thương nhân chiếm vị trí hàng đầu về danh giá và uy tín trong các thành phố này. Ngoài ra thu nhập còn gắn với cạnh tranh, mà khi gắn với tư lợi, là một động lực cần thiết để kích thích hoạt động kinh tế.
Tất nhiên, cũng có khả năng xảy ra những việc quá đáng, các thương nhân, mù quáng và lầm lạc bởi ánh lấp lánh của vàng, bị chi phối bởi lòng ham muốn cá nhân hơn là vì lợi ích chung. Montchrestien lên án hàng xa xỉ quá mức, nhưng nói thêm rằng sự giàu có không nhất thiết là điều phi đạo đức. Người ta nói rằng những người trọng thương nhầm lẫn sự giàu có với kim loại quý. Đây không phải là trường hợp của Montchrestien, theo ông sự giàu có của một đất nước nằm ở các sản phẩm nông nghiệp và công nghiệp, và những thứ này mà có được là do lao động: "Không phải có nhiều vàng và bạc, có nhiều ngọc trai và kim cương, làm cho các quốc gia giàu có và sang trọng: mà chính là sự sắp xếp lại những thứ cần thiết cho cuộc sống và quần áo sạch sẽ" trang 241).
Nhà nước và chủ nghĩa bảo hộ
Chủ nghĩa trọng thương còn được đồng nhất với chủ nghĩa dân tộc kinh tế và chủ nghĩa bảo hộ. Về điểm này, Montchrestien là một trong những người đại diện hùng hồn nhất của trường phái tư tưởng này. Ông phân biệt thương mại "trong nước" và "ngoài nước". Cả hai kiểu thương mại này đều cần thiết cả, nhưng cách thức chúng hoạt động và mục đích cuối cùng của chúng lại hoàn toàn khác nhau. Thương mại trong nước diễn ra giữa các cá nhân và không dẫn đến việc chuyển nhượng sự giàu có, đá quý cho công chúng. Kiểu thương mại thứ hai diễn ra giữa các quốc gia với nhau, rủi ro nhiều hơn và không phải là trò chơi tổng bằng không: “Người thua bao giờ cũng mất phần mà người thắng được" (trang 161). Theo Montchrestien, chỉ nên mua ở nước ngoài, những gì không thể sản xuất được trong nước. Và phải bán nhiều hơn mua. Ngoài ra để kinh doanh với nước ngoài, thì cần phải sử dụng tài sản trong nước, chẳng hạn như tàu thuyền. Ông dành một phần quan trọng trong cuốn sách của ông để trình bày tất cả những biện pháp bảo hộ có thể tưởng tượng được, và những lập luận để biện minh cho những biện pháp đó.
Vàng và bạc, có được nếu bán được nhiều hàng hơn là mua hàng từ nước ngoài, là những thứ rất hữu ích, đặc biệt để đảm bảo quyền lực của đất nước. Chiến tranh, tức là việc theo đuổi cạnh tranh thương mại bằng vũ khí, phải được tiến hành bởi những đội quân được huấn luyện bài bản. Phải trả lương cho binh lính và trả tiền để trang bị cho họ. Đó là lý do tại sao - một lần nữa Montchrestien đề xuất đổi mới về mặt ngữ nghĩa - "Tiền là động lực của chiến tranh [...]. Vàng được biết qua rất nhiều lần là cứng hơn sắt" (trang 141). Chiến tranh, bên cạnh lao động, là một cách để giữ cho những người dân bận rộn và đảm bảo hòa bình trong nước. Chiến tranh cũng là một cách để chiếm hữu thuộc địa mà nếu không làm như vậy sẽ rơi vào tay các đối thủ của Pháp.
Cuốn sách của Montchrestien được viết dưới hình thức một bức thư gửi cho nhà vua để giải thích cách thức để nước Pháp làm giàu và ổn định trật tự xã hội. Là người ủng hộ chế độ quân chủ tuyệt đối, Montchrestien xem quân vương là người cha trong gia đình, chịu trách nhiệm đảm bảo sức khỏe của cơ thể xã hội, gắn với sự cân bằng và hài hòa giữa nhiều thành phần xã hội khác nhau trong đó. Sức mạnh của nhà nước gắn với sự giàu có, và sự giàu có này lại phụ thuộc vào sự giàu có của các đối tượng làm giàu, đặc biệt là các thương gia. Logic này Bộ trưởng Quốc phòng dưới thời Tổng thống Eisenhower, Charles Wilson, thẳng thừng thể hiện năm 1952: "Những gì tốt cho đất nước đều tốt cho General Motors, và những gì tốt cho GM đều tốt cho Hoa Kỳ." Giống như hầu hết các tác giả theo thuyết trọng thương, Montchrestien cũng tin rằng bản thân nhà nước có vai trò quan trọng trong việc tạo điều kiện cho các thần dân làm giàu. Chủ nghĩa trọng thương có tính can thiệp. Do đó, Nhà nước phải có trách nhiệm quy định hóa các ngành nghề, đảm bảo sao cho mọi người đều có công ăn việc làm và xây dựng các chính sách bảo hộ.
Montchrestien qua vài năm tháng
1575: sinh ra ở Falaise, Normandie, nơi sinh của Guillaume le Conquérant. Cha ông là một nhà bào chế thuốc. Mồ côi từ khi còn nhỏ, ông được giao phó cho một gia sư, Sieur de Saint-André Bernier, và đi học ở trường collège de Caen.
1595: đấu tay đôi với nam tước De Gouville. Ông nhận được một khoản tiền lớn khi truy tố đối thủ của ông tại tòa án, và người giám hộ của ông, mà ông cáo buộc tôi cẩu thả. Ông mua bất động sản và được phong tước "đức ông de Vasteville".
1596: Sophonisbe, một vở bi kịch được Malherbe chú ý.
1601: Những vở bi kịch của Antoine de Montchrestien, đức ông de Vasteville, bao gồm năm vở bi kịch, vở Bergerie bằng văn xuôi và những tập thơ, viết dành tặng cho quân vương xứ Counté; được bổ sung trong những ấn bản mới, năm 1604, 1606 và 1627.
1605-1611: chiến thắng trong một trận đấu tay đôi, một hoạt động bị cấm kể từ năm 1602, ông phải lánh nạn tại Anh. Ông cũng định cư ở Hà Lan.
1611: trở về Pháp, ông lao vào ngành công nghiệp, ở Paris ông bán những sản phẩm bằng kim loại, những đồ dùng và công cụ được sản xuất ở Ousonne-sur-Loire, sau ở Châtillon-sur-Loire. Ông mua một chiếc thuyền, Regent, và giao dịch thương mại hàng hải.
1615: Traicté de l’œconomie politique, dédié au Roy et à la Reyne mère du Roy (Chuyên luận về kinh tế học chính trị, dành tặng cho nhà vua và Hoàng thái hậu).
1617: được phong nam tước và thống đốc Chatillon.
1621: tham gia cuộc chiến tranh tôn giáo đứng về phía Tin Lành, ông chết trận ngày 07 tháng 10 tại làng Tourailles ở Normandie.
Để tìm hiểu thêm
Những tác phẩm của Montchrestien
Traicté de l’œconomie politique, Plon-Nourrit, 1889; Slatkine, 1970; Droz, 1999.
Les tragédies de Montchrestien, Kraus-Thomson, 1970.
La reine d’Ecosse, Mouton, 1975.
Những tác phẩm viết về Montchrestien
Montchrestien et l’économie politique nationale, Paul Dessaix, Slatkine, 1970 (xuất bản lần đầu năm 1901).
Mémoire sur Antoine de Montchrestien, sieur de Vateville, Jules Duval, Slatkine, 1971 (xuất bản lần đầu năm 1868).
Antoine de Montchrestien, poète et économiste normand, Aristide Joly, Slatkine, 1970 (xuất bản lần đầu năm 1865).
L’œuvre économique d’Antoine de Montchrestien, Paul Lavalley, E. Adeline, 1903.
“Montchrestien: le stoïcisme et la liberté négative. Une demi-efficacité”, Micheline Sakharoff, Revue des sciences humaines no 161-7, avril-juin 1968.
Gilles Dostaler
Huỳnh Thiện Quốc Việt dịch.
Nguồn: “Antoine de Montchrestien, inventeur de l'économie politique” của G. Dostaler trong Alternatives économiques Poche no.057, tháng 10 năm 2012.
[1] Ban đầu, tên của ông viết là "Mauchrestien"↩
[2] Những thông tin trước đó hoàn toàn không đáng tin cậy, phát sinh chủ yếu từ lời khai của những kẻ thù của Montchrestien, được xuất bản trong một số tác phẩm trong đó có cuốn Mercure français năm 1622 (Tập 7, trang 814-817).↩