 |
| William Petty (1623-1687) |
William Petty, người báo trước kinh trắc học
Là thành viên tích cực của Hội Hoàng gia (Royal Society,
tiền thân của Viện hàn lâm khoa học Anh - ND), William Petty ứng dụng phương
pháp quan sát và thực nghiệm vào các hiện tượng xã hội. Cách tiếp cận này đã
thống trị tư tưởng kinh tế từ hơn ba thế kỷ.
Đối với William Petty, trong chính trị và trong kinh tế, ta nên hành động giống
như trong y học, không cản trở công trình của tự nhiên bằng những biện pháp can
thiệp không đúng lúc.
Là một gương mặt điển hình của nước Anh vào thế kỷ XVII, William Petty là một trong những người đa
tài mà người ta khó có thể hình dung sự hiện diện của một kiểu người như vậy
trong thế giới đương đại, được đặc trưng bởi một trình độ chuyên môn hóa cực cao
về khoa học và nghề nghiệp. Ông là thủy thủ, bác sĩ, nhà phẫu thuật, nhạc sĩ,
doanh nhân, nghị sĩ, nhà đầu cơ, nhà quân sự, nhà toán học, nhà thơ, nhà họa
đồ, và trong một số phát minh của ông có một chiếc tàu biển hai lớp và một
phiên bản nguyên thủy của W. C.
Nhiều nghề như vậy nhưng không hề làm việc theo kiểu tài tử, ngược lại ông
còn làm việc xuất sắc trong một số ngành nghề đó. Là một tác giả viết nhiều
sách, ông không chỉ viết về kinh tế học, mà còn về một số chủ đề khác, như
thống kê học, dân số học, địa lý, chiến lược quân sự, giao thông, ngành nhuộm,
in ấn, giáo dục học, luật học, vật lý học và toán học. Hầu hết các tác phẩm của
ông không nhằm mục đích xuất bản, mà là những sản phẩm nhằm gây ảnh hưởng đến
những người có quyền ra quyết định và nhằm đảm bảo sự thăng tiến xã hội và
chính trị của ông.
 |
| Oliver Cromwell (1599-1658) |
Vì Petty là một người tham vọng, khao khát quyền lực và sự giàu có, nên
cuộc sống của ông đầy sóng gió. Tự nguyện làm việc từ năm 13 tuổi trên một con
tàu qua lại trên biển Manche, ông bị gãy chân và bị bỏ rơi trên bờ biển nước
Pháp, để rồi phải tự xoay xở và được một trường trung học của những thầy tu
dòng Tên nhận vào, do ông có hiểu biết về tiếng La tinh và tiếng Hy Lạp. Ông
lưu lạc suốt cuộc đời từ Hà Lan, đến Pháp, Anh và Ireland. Ông sống qua cuộc
nội chiến Anh, mà ông là một trong những tác nhân chứng kiến sự lật đổ của vua
Jacques II, và mất một năm trước cuộc Cách mạng Vinh quang năm 1688. Lòng trung
thành của ông thay đổi theo hoàn cảnh và lợi ích. Ban đầu ông là người đi theo
Oliver Cromwell, nhưng sau đó ông lại đầu quân cho Charles II. Karl
Marx không ưa thích gì ông, chủ nghĩa cơ hội của ông, thái độ của ông đối
với những vấn đề của Ireland, nhưng đồng thời lại xem ông là một nhà tư tưởng
vĩ đại mà Marx gọi là "nhà sáng lập kinh tế học chính
trị."
Số học chính trị
 |
| Francis Bacon (1561-1626) |
Năm 1662, William Petty là một trong những người sáng lập, và sau đó là
thành viên tích cực của Hội Hoàng gia London vì mục đích nâng cao kiến thức về
tự nhiên. Những người sáng lập của Hội Hoàng gia chịu ảnh hưởng rất mạnh từ
triết gia, khoa học gia và chính trị gia Francis Bacon (1561-1626). Bacon được
coi là một trong những người tiên phong của phương pháp khoa học hiện đại, và
đặc biệt hơn là của chủ nghĩa duy nghiệm. Tri thức khoa học, là kiến thức về
các nguyên nhân, có được từ khả năng quan sát hiện thực, chứ không phải từ
những tư biện trừu tượng và suy diễn từ những nguyên lý chung. Phương pháp thử
nghiệm là một công cụ được ưu đãi lựa chọn. Một người gây ảnh hưởng quan trọng
khác lên Hội Hoàng gia là Galilée, người cho rằng vũ trụ được Chúa trời viết nên
bằng ngôn ngữ toán học. Nhiệm vụ của khoa học là khám phá các quy luật tự
nhiên, và diễn đạt chúng theo cách định lượng được.
Mục tiêu của Hội Hoàng gia là ứng dụng các phương pháp quan sát và thử
nghiệm trên không chỉ đối với các hiện tượng tự nhiên, mà còn đối với các hiện
tượng xã hội. Đó là chương trình nghiên cứu của William Petty, và chủ yếu vì
điều này, mà người ta có thể xem ông như là một người báo trước chính của cách
tiếp cận thống trị tư tưởng kinh tế từ hơn ba thế kỷ. Trong lời giới thiệu cuốn
The political Anatomy of Ireland (Giải phẩu học chính trị nước Ireland),
Petty, vốn là một thầy thuốc và là người ngưỡng mộ Bacon, đã viết: "Trong cuốn Advancement of Learning
(Sự tiến bộ của học thuật), Sir Francis Bacon đã thiết lập một quan hệ
song hành đúng đắn giữa cơ thể tự nhiên và cơ thể chính trị, và giữa các nghệ
thuật tương ứng mà mục đích là gìn giữ sức mạnh và sức khỏe cho bên này lẫn bên
kia" (Œuvres économiques-Các tác phẩm kinh tế,
vol. 1, trang 149). Trong tác phẩm kinh tế chủ yếu của ông, A Treatise of Taxes and Contribution (Chuyên luận về thuế khóa và sự đóng góp),
ông viết rằng, giống như thầy thuốc không được cản trở tác phẩm của thiên nhiên
bằng các biện pháp can thiệp không hợp thời, chúng ta cũng phải hành động như
vậy trong chính trị và kinh tế.
Để chỉ ra một ngành khoa học mới mà ông tự cho mình là người sáng lập,
Petty đã đặt ra những thuật ngữ "giải
phẫu học chính trị" và "số
học chính trị". Số học chính trị được coi là môn học tổ tiên của kinh
trắc học, được thành lập vào những năm 1930. Chẳng hạn, Petty định nghĩa phương
pháp của mình trong lời nói đầu của cuốn Political
Arithmetic (Số học chính trị):
"Phương pháp mà tôi sử dụng
[...] chưa thông dụng lắm; bởi thay vì sử
dụng những thuật ngữ mang tính so sánh và so sánh cực độ và những lập luận trí
tuệ, tôi đã chọn cách diễn đạt theo số lượng, trọng lượng hoặc đo lường; chỉ sử
dụng những lập luận của giác quan và chỉ xem xét những nguyên nhân có cơ sở có
thể nhìn thấy được trong tự nhiên" (nt., trang 244).
Petty sử dụng phương pháp trên để nghiên cứu, trong số nhiều nghiên cứu
khác, vấn đề dân số. Không có được những kỹ thuật thống kê sẽ được phát triển
hai thế kỷ sau đó, ông tìm cách ước tính số lượng và đặc điểm dân số của nước
Anh và nước Ireland, từ đó tự cho mình như là một trong những người phát minh ra
nhân khẩu học. Cho rằng cần phải đo lường càng chính xác càng tốt những dữ liệu
của một nền kinh tế, đặc biệt là mức độ của cải quốc gia và các dòng thu nhập,
để có thể lựa chọn những chính sách kinh tế thích hợp nhất cho sự tăng trưởng,
ông cũng là một trong những người báo trước hệ thống tài khoản quốc
gia. Ông đặc biệt quan tâm đến lĩnh vực thuế khóa, ưu tiên cho việc đánh thuế
trên chi tiêu chứ không phải là đánh thuế trên thu nhập.
 |
| François Quesnay (1694-1774) |
Trong khi ý tưởng của các định luật tự nhiên về kinh tế được Quesnay và những người kế thừa ông ta, dùng để
biện minh cho chủ trương tự do thương mại và không can thiệp, thì Petty ngược
lại dành một vị trí rất quan trọng cho vai trò của Nhà nước, cả trong lĩnh vực
quốc tế, mà ông ủng hộ các biện pháp mang tính trọng thương, cũng như trong
lĩnh vực quốc nội. Các khoản chi tiêu công không chỉ cần thiết để đảm bảo quốc
phòng, luật pháp và trật tự, để chi cho bộ máy nhà nước, giáo dục và các tổ
chức tôn giáo, mà còn để giúp những người thất nghiệp và người nghèo, đặc biệt
thông qua các công trình xây dựng công cộng. Vì thế, ông không cho rằng hệ
thống kinh tế có thể tự bản thân nó điều chỉnh để đạt được toàn dụng lao động.
Người ta không ngạc nhiên khi sau Marx, John
Maynard Keynes cũng coi trọng tác phẩm của ông.
Những nền tảng của lý thuyết kinh tế
 |
| John M. Keynes (1883-1946) |
Dành cho chủ đề thuế khóa và được công bố năm ra đời của Hội Hoàng gia,
bài viết kinh tế đầu tiên của William Petty cũng có những bước tiến bộ trong
lĩnh vực lý thuyết kinh tế thuần túy, đặc biệt là lý thuyết giá trị. Ông phân
tích một sự phân biệt mà sau này sẽ đóng vai trò chính trong tư tưởng kinh tế
học cổ điển. Một mặt, hàng hóa được gán một giá bằng vàng và bạc. Mức thời giá
này thay đổi tùy theo hoàn cảnh. Sau này người ta nói rằng giá cả thị trường
được xác định bởi cung và cầu. Nhưng thời giá này biến đổi xung quanh một trục.
Đó là giá tự nhiên, mà theo Petty, giá trị được xác định bởi lao động và đất
đai cần thiết cho việc sản xuất ra một hàng hóa: "Lao động là bố, và là nguyên lý tích cực của của cải, còn đất đai là mẹ"
(nt., trang 68).
Như vậy Petty tìm cách thiết lập một mối quan hệ định lượng giữa hai nhân
tố, theo cách quy nhân tố này về nhân tố kia. Sau khi thiết lập một sự tương
đương giữa thu nhập của một mảnh đất với số lượng người mà mảnh đất ấy có thể
nuôi sống trong một thời gian nhất định, ông kết luận rằng "giá tự nhiên đắt hay rẻ phụ thuộc ít
nhiều vào số lượng những cánh tay cần thiết để sản xuất ra những sản phẩm cần
thiết cho cuộc sống" (ibid.,
trang 90). Vì vậy Marx cho rằng Petty là người đầu tiên đã xây dựng lý thuyết nối
liền giá trị với lao động, và đó là lý do tại sao ông gắn cho ông ấy danh hiệu
người sáng lập kinh tế học chính trị.
Petty là một trong những nhà kinh tế đầu tiên phát triển khái niệm thặng
dư, như mối quan hệ giữa số lượng được sản xuất ra và số lượng các tư liệu sản
xuất cần thiết, để giải thích sự tồn tại của địa tô. Người ta cũng tìm thấy
trong tác phẩm của ông những suy tưởng về mối quan hệ giữa các hoạt động sản
xuất và phi sản xuất. Hơn nữa ông còn quan tâm đến bản chất của tiền tệ, được
thể hiện trong một trong những bài viết sau khi ông mất. Tiếp nối những nét
tương đồng với các phân tích giải phẩu học y tế của mình, ông so sánh tiền tệ
với chất béo, không nên quá nhiều mà cũng không nên quá ít. Ông phát triển khái
niệm tốc độ lưu thông tiền tệ, mà sau này sẽ đóng một vai trò rất quan trọng
trong tất cả các lý thuyết về tiền tệ, đặc biệt là lý thuyết định lượng, mà ông
là một người báo trước.
William Petty qua vài năm tháng
1623: Sinh ngày 26 tháng 5, tại làng Romsey (Hampshire), Anh. Bố
ông là một nhà buôn quần áo xoàng xĩnh.
1636: làm thủy thủ trẻ trên một con tàu buôn. Xuống tàu ở bờ biển
Normandy, ông khởi nghiệp kinh doanh. Ông học ở trường của những thầy tu dòng
Tên ở Caen, Pháp.
1640: Trở lại nước Anh, ông gia nhập lực lượng Hải quân Hoàng
gia.
1643: ông đến Hà Lan, học ở Utrecht, Leiden và Amsterdam. Ở đó,
ông đã gặp Descartes.
1645: khi đến Paris, ông học y học và giải phẫu học với Thomas
Hobbes, một người đồng hương.
1646: trở lại Romsey để khởi động lại công việc kinh doanh của bố
ông, người đã qua đời năm 1644 mà không để lại một di sản nào.
1649: lấy bằng Bác sĩ Y khoa của Đại học Oxford.
1650: giáo sư giải phẫu học ở Đại học Oxford.
1652: giáo sư âm nhạc ở trường Gresham College ở London. Được bổ
nhiệm làm bác sĩ trưởng quân đội Anh của Cromwell ở Ireland.
1654-1658: phụ trách đo đạc địa hình và vẽ bản đồ đất đai của Ireland
dành cho binh lính Anh. Bản thân ông cũng sở hữu một miếng đất rất lớn.
1661: ông được vua Charles II phong tước, do được nhà vua tham
khảo ý kiến mặc cho các mối quan hệ trong quá khứ của ông với Cromwell, một
trong những người kí lệnh xử tử vua bố Charles I.
1662: tác phẩm A Treatise
of Taxes and Contributions (Chuyên
luận về thuế khóa và sự đóng góp). Ông tham gia thành lập Hội Hoàng gia
(Royal Society of London for the Improving of Natural Knowledge - Hội Hoàng gia London vì sự cải thiện kiến thức tự nhiên).
 |
1671: Viết cuốn The
Political Anatomie of Ireland (Giải
phẩu học chính trị nước Ireland), xuất bản năm 1691.
1676: hoàn tất cuốn Political
Arithmetic (Số học chính trị),
xuất bản năm 1690.
1682: Viết cuốn Quantulumcunque
Concerning Money (Quantulumcunque
liên quan đến tiền tệ), xuất bản năm 1695.
1687: William Petty mất ngày 16 tháng 12 tại London, vì bị hoại
tử gây ra từ bệnh gút.
Để tìm hiểu thêm
Những tác phẩm của Petty
• The Economic Writings of Sir William
Petty, do Charles Henry Hull biên tập, 1899; do
Augustus M. Kelley biên tập, 1963, 2 vol.; Les
œuvres économiques de sir William Petty, V. Glard et E. Brière, 1905.
• The Petty Pages: some Unpublished
Writings of Sir William Petty, do H. Lansdowne biên tập, Constable,
1927, 2 vol.
• The Collected Works of Sir William Petty, do Terence Hutchison biên tập, Rotledge, 1997, 8 vol.
Những tác phẩm viết về Petty
• Pre-Classical Economists. Charles Davenant
(1656-1714) and William
Petty (1623-1687), vol. 1, của Mark Blaug (chủ biên), Edward Elgar, 1991.
• A Bibliography of Sir William Petty, của Geoffrey Keynes, Clarendon Press, 1971.
• William Petty (1623-1687), Fondateur de
l’économie politique, của François Régis Mahieu, Economica,
1997.
• Sir William Petty: ses idées économiques, của Maurice Pasquier, éd. Burt Franklin, 1971.
• William Petty, observateur des îles
britanniques, của Sabine Reungoat, Institut national
d’études démographiques, 2004.
• Petty: The Origins of Political Economy, của Alessandro Roncaglia, M. E. Sharpe, 1985 (1er éd.
Italienne, 1977).
• Sir William Petty: Portrait of a Genius, của Eric Strauss, Free Press, 1954.
Gilles Dostaler
Huỳnh Thiện Quốc Việt dịch
Nguồn: “William
Petty, précurseur de l'économétrie” của G. Dostaler trong Alternatives économiques Poche no.057,
tháng 10 năm 2012.
