PHÂN TÍCH KINH TẾ: AI có thể giải cứu hành tinh này chăng?

24.1.25

AI có thể giải cứu hành tinh này chăng?

A.I. CÓ THỂ GIẢI CỨU HÀNH TINH NÀY CHĂNG? LỖ HỔNG TRONG NHỮNG BẰNG CHỨNG HIỆN CÓ

Trí tuệ nhân tạo phụ thuộc vào các trung tâm dữ liệu khổng lồ có thể tiêu tốn rất nhiều năng lượng. IM Imagery/Shutterstock

Những người ủng hộ lạc quan về trí tuệ nhân tạo (AI) nói rằng công nghệ tốn kém về mặt môi trường này sẽ dần trở nên bền vững hơn theo thời gian. Chúng ta có thể sử dụng AI hiệu quả hơn và khám phá các thiết kế ít tốn năng lượng hơn lấy cảm hứng từ bộ não con người. Ta có thể xây dựng các trung tâm dữ liệu bền vững hơn, sử dụng gỗ hoặc bê tông và thép ít phát thải carbon. Nhiệt từ các trung tâm dữ liệu thì có thể sưởi ấm các ngôi nhà trong khu vực lân cận.

Tất nhiên, nếu các hệ thống AI được sử dụng tràn lan (kể cả ở những nơi không thực sự cần thiết), sự khuếch trương này có thể lấn át bất kỳ lợi ích tiềm năng nào về hiệu quả. Nhưng gần đây, tôi nghe về một lập luận khác: rằng bản thân AI đang giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu. AI có thể giúp mô hình hóa các vụ cháy rừng, tối ưu hóa mức tiêu thụ năng lượng để bình ổn lưới điện, đẩy nhanh quá trình phát triển các vật liệu phát thải carbon thấp và nhiều hơn thế nữa.

Nhóm nghiên cứu của tôi gần đây đã công bố một báo cáo đào sâu vào những tuyên bố này – và tìm thấy một số thứ đáng lo ngại.

Thực tế là, rất khó để so sánh tác động đến môi trường giữa AI và con người khi cả hai thực thi cùng một nhiệm vụ. Hãy lấy việc viết và làm nghệ thuật làm ví dụ. Một nghiên cứu cho biết AI thực hiện những nhiệm vụ sáng tạo này một cách thân thiện với môi trường hơn nhiều so với con người.

Nhưng một trong những phương pháp điều tra nghiên cứu của họ lại là phân bổ một phần dấu vết carbon từ tất cả các hoạt động của con người (như ăn thịt bò, đi máy bay, v.v.) cho hoạt động sáng tạo. Theo logic này, lượng phát thải carbon từ một giờ làm việc của một nghệ sĩ, một nông dân chăn nuôi bò sữa, một CEO tỷ phú, hay một nhà sinh thái học phục hồi vùng sinh thái ngập nước sẽ bằng nhau.

Một bài báo liên quan thừa nhận sự đơn giản hóa này và thay vào đó chỉ phân bổ carbon cho lượng điện do một người tiêu thụ. Các tác giả cho biết đây là cách tiếp cận thực tế để tính toán lượng carbon. Rất khó để thiết lập một sự so sánh công bằng giữa công việc của con người và AI vì các nhiệm vụ có thể trông giống nhau, nhưng quy trình lõi của chúng về cơ bản là khác nhau.

Còn tác động carbon tổng thể hiện tại của AI thì sao? Một bài báo khác, do Microsoft tài trợ một phần, đã đề cập rằng AI hiện chỉ chịu trách nhiệm cho 0,01% lượng phát thải carbon toàn cầu.

Khi xem xét kỹ hơn, chúng tôi thấy con số này dựa trên lượng phát thải từ doanh số bán máy chủ AI trong một năm của Nvidia – hãng dẫn đầu trong sản xuất phần cứng máy chủ AI hiện nay – theo ước tính trong một phân tích. Dự đoán này chưa được xác minh và nếu chính xác, nó cũng sẽ không tính đến AI chạy trên các máy chủ được lắp đặt từ những năm trước.

Khi được hỏi ý kiến, một số tác giả cho biết ước tính này không phải là trọng tâm của bài báo. Đánh giá tác động của AI đến khí hậu rất phức tạp vì chúng ta không biết các mô hình AI trong tương lai sẽ được xây dựng, vận hành và sử dụng như thế nào, họ nói thêm.

AI đã được đề xuất làm công cụ giúp canh tác hiệu quả hơn. MR.AUKID PHUMSIRICHAT/Shutterstock

Một nghiên cứu khác xem xét các lợi ích về tính bền vững của AI đã trích dẫn một số bài báo khác mà theo quan điểm của chúng tôi, dường như có sai sót – chẳng hạn như tham chiếu đến các nghiên cứu để củng cố các tuyên bố của họ nhưng thực tế những nghiên cứu đó lại không chứa thông tin liên quan. Các hệ thống AI đôi khi mắc lỗi – được gọi là "ảo giác" [hallucination] – như khi Microsoft Copilot cáo buộc một nhà báo (là phóng viên tại tòa án – ND) phạm phải những tội ác do ông từng đưa tin.

Vì thế, chúng tôi đã hỏi các tác giả liệu họ có sử dụng AI để viết bài báo đó hay không. Họ đã bác bỏ ý kiến này và bảo vệ sự liêm chính trong đánh giá của mình. Họ thừa nhận rằng không phải tất cả các giải pháp bền vững bằng AI mà bài đánh giá của họ đề cập đều có thể được chứng minh bởi các nghiên cứu hiện có. Nhưng họ cho biết nhóm nghiên cứu cũng đã đưa ra các dự đoán về những khả năng khả dĩ trong tương lai của AI, dựa trên đánh giá chuyên môn của riêng mình, điều mà theo họ là cách làm thông thường.

Các tác giả cũng chỉ ra rằng công trình của họ đã được chia sẻ rộng rãi mà không có khiếu nại nào. Nhưng chính sự thực rằng các bài viết có thể đã lan tỏa rộng rãi mà không làm dấy lên lo ngại mới là vấn đề. Liệu mọi độc giả có hiểu được rằng bài báo đang dự đoán những gì AI có thể làm trong tương lai, chứ không phải đang giải thích những gì AI đã làm được ở hiện tại không?

Nhìn chung, nghiên cứu hiện tại về AI và tính bền vững đáng tin cậy đến mức nào? Chúng tôi không chắc lắm. Chúng tôi vẫn chưa có cơ hội tiến hành một cuộc điều tra toàn diện hơn. Nhưng việc đánh giá tiềm năng tương lai của AI đòi hỏi phải hiểu rõ về những thành tựu của nó từ trước đến nay. Một cuộc điều tra như vậy là hết sức cấp thiết.

Những câu hỏi cần đặt ra về AI

Trong khi đó, chúng ta nên tránh gộp chung tất cả các loại AI lại với nhau.

Trên thực tế, có nhiều dạng AI khác nhau: lớn, nhỏ, phân biệt, tạo sinh, học máy, biểu trưng và nhiều loại khác. Tôi có thể hào hứng với một AI đếm cà rốt cực giỏi, và giúp nông dân trồng trọt hiệu quả hơn, mà không cần phải ủng hộ cho tất cả các hệ thống AI một cách chung chung.

Cũng có nhiều loại hành động vì khí hậu khác nhau. Giảm nhẹ tác động của biến đổi khí hậu là giảm lượng phát thải carbon xuống mức (gần như) bằng không để ngăn chặn tình trạng nóng lên toàn cầu. Thích ứng với khí hậu là học cách sống và phát triển trong một thế giới đang nóng dần lên. Chúng ta cần cả hai.

AI để thích ứng với khí hậu thực sự rất được hoan nghênh (ví dụ, giúp chúng ta tăng năng suất cà rốt, bất chấp thời tiết ngày càng bất ổn). Nhưng việc này không chỉ đơn giản là bù đắp chi phí carbon của AI. Cứ như so sánh táo với cam (hoặc cà rốt) vậy. Đây là phép tính khó nhằn, một phép tính dính dáng đến khía cạnh chính trị và đạo đức.

Bất cứ khi nào AI được ca ngợi vì đạt được những thành tựu đáng kinh ngạc, hãy nhớ rằng con người cũng góp một tay. Bao nhiêu thời gian, công sức, năng lượng và các nguồn lực khác đã được đầu tư vào dự án? Liệu ta có thể đạt được những kết quả tương tự bằng cách sử dụng phương pháp thu thập và phân tích dữ liệu truyền thống hơn, có khả năng sẽ tốn ít chi phí môi trường hơn không?

Các tác giả trong báo cáo của chúng tôi có quan điểm khác nhau về AI. Không ai trong chúng tôi phản đối AI hoặc phản đối việc sử dụng AI để giải quyết các vấn đề về môi trường. Nhưng để quản lý đúng đắn tác động ròng của AI đối với khí hậu, chúng ta không được cường điệu hóa lợi ích của AI.

Tác giả