 |
| Walras Léon, 1834-1910 |
Walras Léon, 1834-1910
Léon Walras là nhà sáng lập, được thừa
nhận một cách phổ biến, của lí thuyết cân bằng chung được ông xây dựng trong
năm lần xuất bản (1874-1877; 1889; 1896; 1900; 1926 sau khi ông mất) của tác
phẩm Éléments d’économie
politique pure (Khái
luận về kinh tế chính trị học thuần tuý). Chính tại đại học Lausanne, nơi
ông được bổ nhiệm làm giáo sư kinh tế chính trị học năm 1870, ông đã thực hiện
phần chủ yếu của sự nghiệp của mình, trong khi ông đã dành toàn bộ thời gian
cho kinh tế chính trị học kể từ 1858.
Lí thuyết tổng quát về xã hội
Nếu Léon Walras là lí thuyết gia của
cân bằng chung thì cũng cần nói rõ rằng ý đồ của ông là rộng hơn nhiều: tầm
nhìn này thật sự là một Théorie générale de la société (Lí thuyết tổng
quát về xã hội). Tầm nhìn này bắt nguồn từ năm 1859 lúc đang viết L’économie politique et lajustice: “Chính
lúc bấy giờ tôi nhận ra rằng thặng dư của điạ tô và của đất tăng cùng với sự
phát triển của dân số và của cải.”.
Trực giác này sẽ dẫn đến bài viết năm 1880: Théorie mathématique du prixdes terres et leur rachat par l’État (Lí thuyết toán học về giá đất và
việc Nhà nước mua lại đất).
Ngay từ 1862, ông phân chia kinh tế
chính trị và xã hội học thành ba bộ môn được ông dự trù viết riêng một tác phẩm
cho mỗi bộ môn: kinh tế chính trị học thuần tuý (một khoa học đúng nghĩa mà
tiêu chí là chân lí), kinh tế chính trị học ứng dụng (khoa học ứng dụng hay
nghệ thuật mà tiêu chí là cái có ích hay cái có lợi) và kinh tế xã hội học
(khoa học đạo đức mà tiêu chí là điều thiện hay công bằng). Quá bận rộn vào
việc soạn và hoàn thiện tác phẩm đầu tiên Éléments, ông cho xuất bản hai
tác phẩm cuối dưới dạng tuyển tập những bài viết dưới tựa Études (Những
nghiên cứu) năm 1896 dành cho chủ đề kinh tế học xã hội và năm 1899 dành
cho chủ đề kinh tế chính trị học ứng dụng. Dù sao đi nữa đối với ông, hai mặt
này trong sự nghiệp của ông, nhất là phần kinh tế học xã hội có một tầm quan
trọng ít ra cũng bằng với phần kinh tế chính trị học thuần tuý đã làm ông nổi
tiếng. Có lẽ kinh tế chính trị học ứng dụng là phần ít được cấu trúc nhất của
sự nghiệp của ông. Thật vậy, ngoài vấn đề tiền tệ bao giờ cũng được ông quan
tâm, trong phần này ông đề cập đến những vấn đề rất đa dạng: ứng dụng nguyên lí
tự do cạnh tranh vào nông nghiệp, công nghiệp, thương mại, tín dụng, ngân hàng;
làm rõ những ngoại lệ của nguyên lí này: sự có mặt của những độc quyền tự nhiên
là cần thiết như đường sắt; hoạt động của thị trường chứng khoán …
Như đã nói, tiêu chí của kinh tế học xã
hội là điều thiện hay công bằng. Và đối với ông cũng như đối với bố ông, công
bằng xã hội chỉ có thể thực hiện được bằng việc giải quyết hai vấn đề được họ
xem là gắn liền nhau: vấn đề sở hữu và vấn đề thuế. Nhận thấy rằng địa tô tăng
trong một xã hội tăng tiến và chủ đất như thế trở nên giàu có không có lí do,
ông cho là đất đai thuộc về mọi người nên Nhà nước phải là chủ sở hữu: việc Nhà
nước chiếm dụng địa tô sẽ đảm bảo cho Nhà nước thu nhập đến độ có thể bỏ hết
thuế. Như thế ta sẽ đạt đến công bằng: những chức năng của Nhà nước sẽ được bảo
đảm và người lao động vẫn là người sở hữu thu nhập của lao động bản thân. Và đó
sẽ là lí tưởng xã hội. Có thể nào thực hiện lí tưởng này mà không gây thiệt
thòi cho những chủ đất hiện nay không? Trong bài Théorie mathématique du
prix des terres et leur rachat par l’état, Léon Walras trả lời là được và nghĩ là mình đã chứng
minh được khả năng này được ông xem như “sự
đăng quang của những ứng dụng toán học [của ông] vào kinh tế chính trị học và kinh tế
xã hội học”. Tầm quan trọng
ông dành cho bài viết này còn được minh chứng bởi việc ông tự ứng cử vào giải
Nobel hoà binh năm 1906 và 1907, bằng cách trình bày bài “La paix par la justice sociale et le
libre échange” (Hoà bình bằng
công bằng xã hội và tự do mậu dịch) lấy lại đề xuất của ông để Nhà nước mua lại
đất đai.
Khái luận kinh tế chính trị học thuần tuý
Nhiều khái niệm được vận dụng trong
tác phẩm Éléments do ông thừa hưởng từ bố mình. Đó là trường hợp của
khái niệm tư bản (mọi kiểu của cải xã hội được dùng nhiều hơn một lần) và thu
nhập (mọi kiểu của cải xã hội chỉ dùng được một lần); tư bản đất đai, tư bản cá
nhân và tư bản động sản (hay tư bản theo nghĩa hẹp) và những thu nhập hay dịch
vụ của những tư bản này: điạ tô, lao động và lợi nhuận; của sự phân biệt những
dịch vụ sản xuất với dịch vụ tiêu dùng; của sản phẩm thước đo như đơn vị tính
toán. Ông cũng thừa hưởng của bố ông định nghĩa về của cải xã hội: toàn thể
những vật hiếm, nghĩa là có ích và hạn chế về số lượng. Nhưng nếu bố ông như
thế cung cấp cho ông những định nghĩa rõ ràng thì lại không để lại cho ông bất
kì nối khớp lí thuyết nào giữa các định nghiã này. Do đó chính Léon và chỉ mình
ông mới là người xây dựng nên lí thuyết cân bằng chung.
Và quả thật đây là việc thiết kế một
công trình bốn tầng (các lí thuyết trao đổi, sản xuất, vốn hoá và tiền tệ), mỗi
tầng dựa trên tầng được xây trước đó và hợp nhất một chiều kích mới của những
hiện tượng kinh tế.
Lí thuyết trao đổi được hoàn tất ngay
từ lần xuất bản đầu tiên (1874). Léon Walras là người đầu tiên định nghĩa những
khái niệm gắn liền nhau về cầu và cung thực tế trong việc trao đổi hai hàng hoá
như là những lượng chỉ phụ thuộc vào những giá tương đối của các hàng hoá này.
Và như thế lần đầu tiên ông gán một ý nghĩa có tính khái niệm cho cung và cầu.
Tiếp đó ông xác định những đường lợi ích, qua đó ông cũng là người đầu tiên gán
một ý nghĩa chính xác cho thuật ngữ lợi ích. Cuối cùng ông suy ra những đường
cầu từ những đường lợi ích và chứng minh rằng trao đổi chỉ được tiến hành khi
giá cả tỉ lệ với những lợi ích cận biên và như thế những người tham gia trao
đổi đạt được lợi ích tối đa. Ông khái quát hoá những kết quả này vào trường hợp
trao đổi của nhiều hàng hoá với nhau bằng cách đưa vào thị trường “cạnh tranh tự do” trên đó chỉ có một giá duy nhất được
mọi người biết và cách dò dẫm cho phép đạt đến cân bằng chung trong một nền
kinh tế trao đổi thuần tuý.
Lí thuyết sản xuất đưa vào việc là
những hàng hoá trao đổi được sản xuất. Léon Walras định nghĩa doanh nhân như là
“nhân vật hoàn toàn khác với người chủ
đất, người lao động và nhà tư bản, có vai trò riêng là kết hợp ba dịch vụ sản
xuất”, nằm ở điểm nối
khớp thị trường những dịch vụ sản xuất với tư cách là người mua và với thị
trường sản phẩm với tư cách là người bán. Ở đây cũng thế, bằng một cách thức dò
dẫm mới đảm bảo cân bằng của thị trường sản phẩm và cân bằng của thị trường
những dịch vụ sản xuất, Léon Walras đạt đến “trạng thái cân bằng của sản xuất [trong đó]
các nhà doanh nghiệp không lời cũng không lỗ”.
Lí thuyết vốn hoá tính đến một yếu tố
mới: bản thân vốn cũng được sản xuất. Do đó ông xác định một thị trường vốn
trên đó doanh nghiệp tham gia như người mua và những người tạo ra tiết kiệm
tham gia như người bán. Vốn chỉ được yêu cầu vì những dịch vụ mà chúng sẽ cung
cấp. Từ đó giá P của vốn chỉ phụ
thuộc vào giá p của những dịch
vụ này, bao gồm cả tiền khấu hao và bảo hiểm cho phép xem rằng vốn đã trở thành
không thể hủy hoại được. Như thế, ông gọi bằng tỉ suất thu nhập thuần, được kí
hiệu là i, tỉ số p/P.
Cuối cùng để đưa tiết kiệm – dôi
thừa của thu nhập trên tiêu dùng – vào,
L. Walras hình dung một hàng hoá ảo (“lí
tưởng”) “cấu thành thu nhập thuần vĩnh viễn”: như thế ông có thể đưa hàng hoá này
vào hàm lợi ích. Vốn hoá đạt đến cân bằng khi: a) tất cả những vốn có chung
một tỉ suất thu nhập thuần; b) giá bán và giá thành của vốn như là sản
phẩm đều bằng nhau (không lời không lỗ); c) cung và cầu bằng nhau trên
thị trường sản phẩm và dịch vụ; d) cung và cầu cũng bằng nhau trên thị
trường vốn, giá của hàng hoá lí tưởng bằng với tỉ suất thu nhập thuần của vốn.
Hơn nữa ở thế cân bằng này người tiêu dùng đạt đến mức thoả mãn tối đa.
Thật ra lí thuyết tiền tệ chỉ là một
lí thuyết về sản phẩm thước đo. Thật vậy, L. Walras cho rằng các tác nhân biết
được thời điểm và giá cả của những mua bán tương lai của mình; như thế chức
năng chủ yếu của tiền tệ như là phương tiện phân bổ liên thời gian biến mất đi.
Đã thế, tiền tệ được yêu cầu (và do đó được đưa vào hàm lợi ích dưới dạng tiền
mặt được mong muốn) vì dịch vụ lưu kho. Cung tiền tệ hoặc do các giới chức tiền
tệ quyết định hoặc là lượng tiền tệ trong lưu thông. Như thế cân bằng của thị
trường tiền tệ ấn định lãi suất (ở thế cân bằng, lãi suất bằng với tỉ suất thu
nhập thuần) và mức giá chung.
Trong kinh tế học, cân bằng chung
walrasian đã và vẫn còn là điểm qui chiếu bắt buộc. Tuy nhiên thiết kế này
không vững chắc như người ta nghĩ. Thiết kế này dưạ trên những giả thiết cực kì
mạnh và nhất là, nếu sự tồn tại của cân bằng đã được chứng minh, ngày nay ta
biết rằng nói chung cân bằng này là không ổn định (xem mục “Dò dẫm”): xuất phát từ những giá không phải
là những giá cân bằng, ta không còn khẳng định được rằng “tự do cạnh tranh” sẽ dẫn đến thế cân bằng. Như thế vấn
đề ích lợi của lí thuyết này được đặt ra.
· Oeuvres économiques complètes d’Auguste et de Léon Walras. Vol V à XIV,
Paris, Économica, (en particulier: vol. VII: Mélanges d’économie politique et sociale, 1987; vol VIII;
Éléments d’économie
politique pure, 1988; vol. IX: Études d’économie sociale, 1990. vol X: Études
d’économie
appliquée, 1992).
▶ DOCKÈS P., La
société n’est pas un pique
nique. Léon Walras et l’économie sociale, Paris,
Économica, 1996.
Claude MOUCHOT
Giáo sư danh dự
đại học Lumière (Lyon 2)
Nguyễn Đôn Phước dịch
® Bàn tay vô hình; Của cải; Cạnh tranh; Cân bằng chung; Học thuyết cận biên; Dò dẫm; Duy lí tân cổ điển (tính); Kinh tế học thuần tuý; Kinh tế học
xã hội; Lợi ích; Tối ưu; Trao đổi quốc tế; Tư bản.
