14.1.23

Bóng đá, môn thể thao được khoa học mổ xẻ nhiều, nhưng thường có kết quả khó lường

BÓNG ĐÁ, MÔN THỂ THAO ĐƯỢC KHOA HỌC MỔ XẺ NHIỀU, NHƯNG THƯỜNG CÓ KẾT QUẢ KHÓ LƯỜNG

Philippe Campillo, Giảng viên STAPS [Khoa học và Kỹ thuật về Hoạt động Thể chất và Thể thao], Đại học Lille

Và nếu Hugo Lloris đã phản ứng trễ hơn một khắc của giây sau pha thu hồi bóng kì tài của El-Yamiq? Giuseppe Cacace / AFP

Trong khi bóng đá có số lượng người tập luyện lớn nhất thế giới, 265 triệu người chơi bóng (4,6 triệu ở Pháp) theo FIFA, thì đây cũng là môn thể thao được nghiên cứu nhiều nhất về mặt khoa học. Trên trang Medline, một trong những cơ sở dữ liệu nghiên cứu về lịch sử y sinh học quan trọng nhất, chú dẫn các bài báo kể từ năm 1946, môn bóng đá với hơn 14.000 tài liệu tham khảo được chú dẫn đã vượt hơn 60% môn thể thao được nghiên cứu nhiều thứ hai (quần vợt).

Theo ghi nhận của Donald Kirkendall, thành viên của Trung tâm Nghiên cứu và Đánh giá Y tế của FIFA và của Ủy ban Y học Thể thao Hoa Kỳ về bóng đá, kho dữ liệu nghiên cứu mang tính định lượng đồ sộ này thể hiện các xu hướng, các chủ đề nghiên cứu mang tính dự báo theo thời gian. Thật vậy, đã xuất hiện những chủ đề cụ thể khi so sánh bóng đá với các môn thể thao đồng đội khác.

Người ta đã lập đi lập lại suốt những vấn đề về các ca chấn thương và các biện pháp phòng ngừa, tối ưu hóa việc tập luyện để có hiệu suất về trạng thái thể chất tốt hơn, mức độ thi đấu trong các trận đấu. Các tác giả đã đặc biệt quan tâm đến các yêu cầu về hoạt động của hệ thống tim mạch xen kẽ qua các trận đấu, trong đó cầu thủ có những động tác kết hợp như đi bộ, chạy, chạy nước rút và phục hồi thể lực một cách thụ động hoặc chủ động, để tối ưu hóa lối chơi.

Cuối cùng, sự tăng trưởng theo cấp số nhân về số lượng các nghiên cứu có sử dụng công nghệ mới (GPS, máy đo tần số nhịp tim và các cảm biến khác) và đặc biệt là trí tuệ nhân tạo luôn là dấu hiệu của một sự tiến bộ chủ yếu.

Hội nhập cá nhân vào tập thể

Dưới góc độ đo lường mang tính định lượng này, Football Observatory, một tổ chức nghiên cứu chuyên phân tích các số liệu thống kê về bóng đá, trực thuộc Trung tâm nghiên cứu thể thao quốc tế (CIES, Centre International d’Étude du Sport), đã được thành lập ở Neuchâtel, Thụy Sĩ, kể từ năm 2005. Kể từ năm 2010, tổ chức Observatory đã phát triển một mô hình phân tích cầu thủ bóng đá, trong đó hiệu suất chơi bóng của cầu thủ được tích hợp trong bối cảnh một trò chơi đồng đội. Điều đó có nghĩa là hiệu quả chơi bóng của cầu thủ được cảm nhận trong một môi trường tiến hóa, phụ thuộc chủ yếu vào sự nhiễu loạn về thể chất của tập thể và sự nhiễu động về không-thời gian (trong số nhiều thứ khác bởi vì khán giả, thời tiết, địa điểm diễn ra trận đấu... cũng gây ảnh hưởng đến hiệu suất này).

Được hỗ trợ từ đồng đội, nhưng cũng bị bao quanh bởi đối thủ, hiệu quả chơi bóng của cầu thủ sẽ biến chuyển trong một môi trường chơi bóng cụ thể trên sân. Điều này ảnh hưởng đến bản chất sự di chuyển của cầu thủ, và ảnh hưởng ngược lại đến các kỹ thuật chơi bóng của cầu thủ. Mặt khác, nhận thức về thời gian trôi qua cũng dao động theo tỷ số của trận đấu và sự khác biệt tích cực hay tiêu cực của đội bóng.

Có một sự tương hỗ giữa các đặc điểm năng động mong muốn của trận đấu với các đặc tính năng động mong muốn của cầu thủ, những người cần có một hình thái học phù hợp để sử dụng một cách hiệu quả nhất các phẩm chất cơ bản về thể chất như: sức bền, sức chịu đựng, sức mạnh, tốc độ, sự phối hợp và sự khéo léo.

Trong bối cảnh một trò chơi luôn mang tính thay đổi này, các nhà nghiên cứu đã thiết lập hồ sơ kỹ thuật của các cầu thủ, theo cách tiếp cận dựa trên vai trò của từng cầu thủ. Một mô hình chơi bóng hiệu quả của cầu thủ, thông qua tám lĩnh vực và được chia nhỏ thành nhiều biến khác nhau như sau:

• khống chế bóng bổng (số lần thắng khi đối đầu bóng bổng – phòng thủ),

• khống chế bóng sệt (số lần thắng khi đối đầu bóng sệt – phòng thủ),

• thu hồi bóng (thu hồi bóng bị mất/đánh chặn),

• phân phối bóng (số đường chuyền),

• chạm bóng (số lần vượt qua đối thủ/rê bóng thành công),

• gây nguy hiểm (số đường chuyền tạo cơ hội/số đường chuyền thành bàn),

• kết thúc (sút bóng),

• tấn công bóng bổng (số lần thắng khi đội đầu bóng bổng – tấn công).

Các chỉ báo nói trên giúp thiết lập hồ sơ những kỹ thuật chơi bóng cụ thể của cầu thủ, đồng thời tạo điều kiện so sánh giữa các cầu thủ trong suốt một mùa giải. Có thể tìm kiếm hồ sơ này trên trang web của CIES Football Observatory, có sức thuyết phục mạnh bởi các dữ liệu được cung cấp từ InStat, công ty chuyên ngành về dữ liệu thể thao, đối với những cầu thủ nổi tiếng trên thế giới, trong số các cầu thủ khác, nhận được giải thưởng Quả bóng vàng: Karim Benzema (2022), Lionel Messi (2021) …), Luka Modric (2018), Cristiano Ronaldo (2017… ).[ ]

Việc lập hồ sơ về sự hiệu quả chơi bóng của một cầu thủ vẫn còn nhiều khó khăn, càng khó hơn khi nó phụ thuộc vào tiềm năng từ đội bóng của cầu thủ, các chiến lược và chiến thuật dự tính của huấn luyện viên, cũng như còn phụ thuộc vào nhân tố may mắn, đôi khi diễn ra ở “đúng thời điểm và đúng chỗ”, vào động tác kỹ thuật ngoại hạng được tạo điều kiện bởi một trạng thái hưng phấn nhất thời. Một số nhà bình luận đã nói đến chủ nghĩa cơ hội hoặc sự khai thác thời cơ, một số người khác khiêm tốn hơn thì nói đến những tình huống thuận lợi, tất nhiên là các lời biện bạch và giải thích phức tạp.

Các mô hình, về bản chất, là không hoàn hảo

Thật vậy, trong mọi hồ sơ vận động thể thao, các nhân tố đều đan xen lẫn nhau, trong số đó có các nhân tố về sinh lý học và hình thái học như đã nêu ở trên, nhưng cũng có các nhân tố về tâm lý học và cơ sinh học để hoàn thiện các mô hình. Tuy nhiên, giống như mọi đề xuất mô hình phân tích, mô hình này có những ưu điểm mang tính giải thích cụ thể, đồng thời vẫn mang tính đơn giản hoá một thực tế luôn luôn khó nắm bắt. Trong các phân tách thành nhiều biến khác nhau để nghiên cứu hiệu suất chơi bóng, các biến này cũng tác động lẫn nhau, thì sự phiên mã vẫn luôn là tế nhị, giống như đối với mọi giải thích về các hệ thống sống, khó xác định chính xác và động.

Cuối cùng, có rất ít nghiên cứu phân tích về hiệu suất trong các môn thể thao đồng đội về thời lượng trận đấu, theo sự phát triển của cấu trúc về lối chơi hoặc chiến thuật của trò chơi. Bóng đá kết hợp các hệ thống động phức tạp và phi tuyến tính, mà các biến thiên không thể biểu trưng bằng các mối quan hệ tỷ lệ đơn giản giữa nguyên nhân và kết quả. Tuy nhiên, so với các hệ thống động nhạy cảm với nhiều điều kiện, thì từ các đội bóng, cũng đã xuất hiện những mô hình chơi bóng mang tính gắn bó chặt chẽ dẫn đến bàn thắng.

Người ta đã đặc biệt phân tích những hình ảnh được phổ biến về các trận đấu ở vòng chung kết World Cup từ năm 1966 đến 2010, để theo dõi diễn tiến những thay đổi về thời lượng trận đấu, các sơ đồ chiến thuật, các tình huống bóng dừng và thời lượng bù giờ, tốc độ quả bóng, mật độ các cầu thủ tranh bóng, và tỷ lệ thành công. Điều này chỉ ra cho thấy, trong thời kì 1966-2010 này, các biến đã thay đổi đáng kể theo thời gian. Những thay đổi đó không phải là ngẫu nhiên, mà đúng hơn là minh họa cho những mô hình chơi bóng, khả dĩ mang lại lợi thế cho các cầu thủ.

Một mặt, thời lượng chơi bóng đã giảm trong khi thời lượng bóng dừng đã tăng; cả hai nhân tố trên đều ảnh hưởng đến tỷ lệ thời gian chơi bóng/thời gian phục hồi thể lực. Thật vậy, các kết quả chỉ ra cho thấy tổng số lần bóng dừng đã không thay đổi theo thời gian. Tuy nhiên, đã có những gia tăng không ngớt về thời lượng trung bình của hầu hết các tình huống bóng dừng. Theo các tác giả, trong thời kì 1966-2010, các tình huống bóng dừng đó tương ứng với thời lượng chơi bóng bị giảm là 10,6%.

Tốc độ quả bóng đã tăng 15% trong 44 năm qua. Cấu trúc về lối chơi đã tiến hóa theo hướng một mật độ cao hơn các cầu thủ tranh bóng. Cuối cùng, tốc độ luân chuyển quả bóng và mật độ cầu thủ tranh bóng tăng, cũng có thể là nguồn gốc các cấu trúc về lối chơi và sự tiến hóa của các cấu trúc đó. Cường độ chơi bóng tăng sẽ đi kèm với thời gian dừng trận đấu lâu hơn, cho phép cầu thủ có thời gian phục hồi thể lực nhiều hơn. Điều này dẫn đến một lối chơi khốc liệt hơn, đi kèm với các chiến lược phòng thủ tăng dần theo thời gian.

Kể từ năm 1966, Nhóm nghiên cứu kỹ thuật của FIFA đã công bố một báo cáo từ việc trích xuất nhiều dữ liệu xác nhận có sự tiến hóa. Báo cáo năm 2018 cho biết, mặc cho mong muốn của các nhà chiến thuật vĩ đại trong việc kiểm soát trận đấu mà không gặp phải rủi ro quá mức, các cuộc tranh tài đều nhắc nhở chúng ta rằng mọi chiến lược và chiến thuật đều có thể trở thành vô nghĩa trước những diễn biến bất ngờ của trận đấu, “sự thất thường của quả bóng tròn”, tức là nhân tố may mắn.

Công nghệ tích hợp thế giới bóng đá, trong một tương lai gần, để tạo ra một nhóm cầu thủ tiềm năng, cơ cấu tối ưu của một đội bóng để đối đầu với đối thủ phải đối mặt. Các lô-gic thuật toán trở nên cần thiết, vì người ra quyết định vấp phải một lượng thông tin ngày càng tăng để xử lý. Huấn luyện viên luôn là người chịu trách nhiệm về các lựa chọn chiến lược, chiến thuật và kỹ thuật của đội bóng, là người đưa ra quyết định sao cho tốt nhất theo ý kiến của nhiều thành viên trong đội ngũ huấn luyện. Các kỹ sư về thống kê, những chuyên gia về mô hình hóa, sẽ hội nhập dần dần với đội ngũ huấn luyện, để tối ưu hóa việc ra quyết định thông qua dữ liệu lớn.

Để gia tăng xác suất thành công trong các giải đấu sau này, các đội bóng nên tập luyện để phát huy tiềm năng, cũng như nên có các kế hoạch tự tổ chức tập thể nhanh, để làm chủ những biến động của các hệ thống động, các hệ thống không-thời gian trong quá trình diễn ra các trận đấu. Nói một cách chính xác hơn, từ một hàng thủ chặt chẽ và ổn định, các đội bóng cần có khả năng biến hóa một cách năng động để thích ứng với các tình huống trên sân, nhưng trên hết là khả năng chống trả các chiến lược và chiến thuật của đối thủ, đồng thời tạo ra sự độc đáo trong lối chơi của mình. Từ sự kết hợp chặt chẽ của đội bóng sẽ xuất hiện các tiềm năng hiệu suất chơi bóng lớn hơn tổng tiềm năng của từng cầu thủ.

Các xu hướng được ghi nhận trong dài hạn cho thấy rằng các cầu thủ chuyên nghiệp đã cải thiện chuyên môn rất nhiều trong các lĩnh vực này, nhờ vào các quá trình tự chọn, điều chỉnh và phản hồi tích cực từ các chiến lược đã thành công.

Trên cơ sở các chiến lược và chiến thuật vững chắc, các đội bóng cần chứng minh khả năng sáng tạo, đổi mới và sự khéo léo. Sự khác biệt sẽ được tạo ra chính từ một tập hợp các kỹ năng được phát triển xoay quanh một cường độ huấn luyện bền vững, thông qua tốc độ chơi bóng, trong các đường chuyền bóng để tạo ra một khả năng kiểm soát bóng chủ động, chính xác, nhưng cũng gây náo loạn và bất ổn cho đối phương. Khả năng đảo ngược cương vị của các cầu thủ (hậu vệ, tiền vệ, tiền đạo) và vai trò của các cầu thủ (thu hồi bóng, cầm bóng, kiến tạo bóng) trong trận đấu sẽ là nền tảng để đạt đến một môn bóng đá tấn công và phòng thủ toàn diện, tạo cơ hội cho các cầu thủ ghi bàn. Các đặc điểm trên sẽ giúp tạo ra các khu vực gây đứt gãy, các hành động đảo chiều bên phía đối thủ. Những đội bóng nào nắm vững kỹ thuật, có thể chất được tối ưu hóa để dễ dàng cảm nhận trận đấu sẽ tiến gần hơn đến bục vinh quang.

Huỳnh Thiện Quốc Việt dịch

Nguồn: Le foot, un sport disséqué par les sciences mais au résultat souvent imprévisible, The Conversation, ngày 15/12/2022.

----

Bài có liên quan

Print Friendly and PDF