TẠI SAO GIỜ ĐÂY ĐÚNG LÀ LÚC CẦN SỚM THAY ĐỔI CÁC Ý TƯỞNG CỦA CHÚNG TA VỀ CÁC NHÀ KHOA HỌC NỮ?
Công bố ngày 12/2/2024
Các tác giả: Sandrine Aragon và Isabelle Vauglin
Nữ diễn viên Ella Rumpf trong
vai một nhà toán học nữ trẻ trong phim “Le Théorème de Marguerite”, Anna
Novion. DR
Ngày 11 tháng hai đánh dấu Ngày quốc tế của các nhà khoa học nữ do UNESCO tổ chức - Journée internationale des femmes et des filles de sciences organisée par l’Unesco -. Ngày này có mục đích hỗ trợ và tăng cường sự tham gia của phụ nữ nói chung và phụ nữ trẻ vào các lĩnh vực khoa học.
Tại Pháp, vào lúc sự cân bằng (giữa số nam sinh và nữ sinh - ND) trong các ban khoa học gần đạt được, việc cải cách các chương trình trung học năm 2020, với việc bỏ môn toán khỏi chương trình học chung, đã triệt tiêu nhiều năm nỗ lực tiến tới bình đẳng. Số nữ sinh trong các ban toán ở trung học đã suy giảm: chỉ 40% trong ban toán ở lớp 11, 30% trong các ban chuyên toán ở lớp 12. Nghĩa là giảm 28% số nữ sinh trong các ban khoa học ở lớp 12 từ 2019 đến 2021, và đặc biệt là nhiều nữ sinh không học môn “Kỹ thuật số và tin học”. Như vậy, những thế hệ này sẽ không thay đổi hướng chuyên môn ở bậc đại học.
Ví dụ, tỷ lệ những nhà toán học nữ dừng lại ở mức 20% từ lâu rồi. Toán học là bắt buộc để đi vào những ngành nghề chuyên môn về khoa học, kỹ thuật, kinh tế và trở thành kỹ sư hay lập trình viên. Tất nhiên là một giỡ rưỡi toán hàng tuần đã được đưa trở lại vào các chương trình năm 2023 để củng cố nền tảng văn hóa của nam và nữ sinh không theo chuyên môn toán. Tuy nhiên, không đủ để học sinh hội nhập vào các chuyên ngành khoa học ở bậc đại học. Phải hướng đến những hành động nào để đảo ngược đường biểu diễn đang đi xuống này?
Một nửa những tài năng
Tháng 12 năm 2023, nước Pháp đã đạt kết quả xấu trong chương trình PISA (Program for International Student Asessment – Chương trình Đánh giá học sinh quốc tế do Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế thực hiện 3 năm một lần cho các học sinh ở độ tuổi 15) của OCDE đánh giá những kết quả đạt được của học sinh (Pháp xếp hạng 23 về toán). Do thiếu các nam và nữ kỹ sư, nước Pháp có nguy cơ bị bỏ lại phía sau trong những lĩnh vực thiết yếu liên quan đến trí tuệ nhân tạo, công nghệ robot, mô hình hóa và nước Pháp không khỏi bị mất phân nửa các tài năng của quốc gia.
Những nhóm có cả nam lẫn nữ đã chứng minh là sáng tạo hơn và có năng suất hơn những nhóm chỉ có một giới.
Hơn nữa, tách các cô gái trẻ khỏi các lĩnh vực khoa học thường có nghĩa là duy trì bất bình đẳng về lương, duy trì một bức trần kính đối với những vị trí lãnh đạo và những lĩnh vực có thù lao cao hơn, do đó điều này duy trì những bất bình đẳng xã hội được phản ánh trong những cặp vợ chồng khác giới. Phụ nữ cũng như nam giới phải có mặt trong tất cả các lĩnh vực vì một xã hội thực sự bình đẳng.
Kết nối lại với lịch sử các nhà khoa học nữ
.jpg) |
| Maryam Mirzakhani (1977-) |
.jpg) |
| Maryna Viazovska (1984-) |
Để đảo ngược xu thế này, sẽ là ích lợi nếu các cô gái trẻ có thể tự đồng nhất mình với các mẫu hình nữ giới, bằng cách nêu rõ những mẫu hình nổi tiếng trong lịch sử trên các mạng xã hội cũng như trong các sách về khoa học và lịch sử. Từ Hypatie, nhà toán học và là nhà thiên văn học nữ thời cổ đại vào thế kỷ thứ tư sau Công nguyên, cho đến các nhà khoa học đạt giải Fields ngày nay: nhà khoa học nữ người Ukraina Maryna Viazovska, sau nhà khoa học nữ người Iran Maryam Mirzakhani, trước đó là Sophie Germain, nhà toán học nữ thiên tài, người phụ nữ đầu tiên được gia nhập Viện Hàn lâm Khoa học vào thế kỷ Khai sáng, tất cả những gương mặt khoa học này phải được biết rõ hơn.
Tầm quan trọng của nhiều nhà khoa học nữ đã bị đánh giá thấp, chẳng hạn như các thiên tài nữ về tin học của NASA đã gợi cảm hứng cho phim Les figures de l’ombre, những nhà khoa học tính toán nữ người Mỹ gốc Phi Katherine Johnson, Dorothy Vaughan và Mary Jackson. Những kết quả của họ đã bị xóa bỏ bởi điều mà Margaret W. Rositer gọi là “hiệu ứng Matilda” mô tả sự không thừa nhận tác giả của những phát minh khoa học. Chúng ta hiếm khi nghe nói về Trotula de Salerne, nữ bác sĩ phụ khoa người Ý, hay Jeanne Barret, nhà sinh học nữ người Pháp, hay cả Emmy Noether, nhà toán học nữ người Đức.
Trong số những sáng kiến theo hướng này, chúng ta hãy dẫn ra thách thức của dự án 40 chị em của Hypatie, dự án đề nghị ghi tên 40 nhà khoa học nữ ở tầng hai của tháp Eiffel với chữ bằng kim loại, như đã ghi tên của 72 nhà khoa học nam ở tầng 1. Dự án này được nhiều trường đại học và tổ chức ủng hộ.
Viện bảo tàng toán học đầu tiên, Viện Poincaré, trong khu vực đường Pierre và Marie Curie ở Paris, đã mở cửa vào tháng 9 năm 2023, với một triển lãm về nhà toán học nữ xuất sắc người Đức Emmy Noether và bảo tàng này đã được thiết kế với một ý chí nhấn mạnh bình đẳng nam – nữ.
Cũng quan trọng là việc làm cho các nhà khoa học nữ được hiển hiện rõ hơn trong các thành phố: năm 2021, chỉ có 6% các tên đường ở Pháp là tên của phái nữ, mặc dù những cố gắng của một số thành phố, như Paris để đạt 12%, đáng chú ý là với nhiều tên của các nhà khoa học nữ hơn vào năm 2021, như Edmée Chandon, nhà thiên văn học nữ của thế kỷ XIX, hay Caroline Herschel, nhà thiên văn học nữ của thế kỷ 18.
Những cuộc triển lãm này, cũng như các cuộc biểu diễn của nhà hát Comédie des ondes[*], tham gia biểu diễn và thảo luận tại các trường trung học về các nhà khoa học nữ nổi tiếng, nêu ra những hình mẫu gợi cảm hứng.
Nâng cao giá trị các nhà khoa học ngày nay
Nhiều phụ nữ cũng tập trung nỗ lực để giải thích nghề nghiệp của họ và thúc đẩy các thế hệ mới kế tục họ. Những hiệp hội như Femmes et Sciences, Femmes et mathématiques, Femmes @numérique (Phụ nữ và Khoa học, Phụ nữ và Toán học, Phụ nữ@Kỹ thuật số) hành động để giải thích rõ những ngành học này.
Là những “hình mẫu” thực sự, họ chỉ ra những lĩnh vực khả thi trong các ngành nghề khoa học. Các hiệp hội Femmes et mathématiques et Animath tổ chức trên toàn nước Pháp từ năm 2009 ngày “Filles, maths et informatique: une équation lumineuse” - Phụ nữ trẻ, toán học và tin học: một phương trình tươi sáng” - và những “Rendez-vous des jeunes mathématiciennes et informaticiennes” - “Gặp gỡ các nhà toán học và tin học nữ trẻ” - đặc biệt dành cho nữ sinh từ lớp 11 đến lớp 12. Người ta đề nghị những buổi gặp gỡ tốc độ (speed meetings) với các nữ sinh để khám phá những ngành nghề được cung ứng sau khi học toán và để họ gặp gỡ các nữ chuyên gia. Từ năm 2016, những “Gặp gỡ các nhà toán học và tin học nữ trẻ” đề nghị với các nữ sinh cơ hội tập hợp trong ba ngày để khám phá lĩnh vực này.
Cuối cùng, để các nữ sinh có thể hình dung mình thực hành những nghề này, họ cần được nghe nêu tên với tư cách là “nữ”. Nếu cô bán bánh mì, cô y tá hiện diện trong ngôn ngữ thông thường, thì ta cũng cần nghe thường xuyên hơn nói về những nữ kỹ sư, nữ bác sĩ phẫu thuật, nữ nghiên cứu viên hay nữ lập trình viên[**]. Nếu không như vậy, ngay cả Viện Hàn Lâm Pháp cũng đã thừa nhận, sẽ khó làm biến chuyển các thái độ và cách nhìn.
Đấu tranh chống lại những hình ảnh rập khuôn về giới trong giáo dục
Phụ huynh và giảng viên cũng có một vai trò: tài năng toán học bẩm sinh không tồn tại, nhưng giáo dục và những định kiến thì có. Theo phúc trình mới nhất của thanh tra về toán ở trường học, nam sinh thường được thúc đẩy tham gia thi đua và tăng giá trị vì giỏi toán, còn nữ sinh thì ít hơn, và có xu hướng tự đánh giá thấp. Nữ sinh và nam sinh có cùng trình độ về toán khi vào lớp 1 tiểu học (CP - cours préparatoire) và cán cân sẽ lệch dần từ đầu cấp tiểu học.
Một số thiên kiến của giảng viên, thường là vô ý thức, đóng một vai trò quan trọng: các nữ giáo viên thường bị căng thẳng hơn với môn toán, vì chính họ đã không được khuyến khích trong lĩnh vực này, họ dành nhiều chú ý hơn cho nam sinh, những kiểu đánh giá dựa vào thi đua hơn là hơn là sự tiến bộ. Do đó, các nữ sinh thành công hơn với cùng một bài tập được trình bày dưới dạng hình vẽ hơn là một bài tập dưới dạng hình học. Bộ Giáo dục đề nghị các giảng viên chú ý hơn trong các bài giảng và trong cách đánh giá.
Tại các trường đại học, các ngành toán ứng dụng hấp dẫn hơn các ngành toán cơ bản, nữ sinh viên đông hơn trong những lĩnh vực hướng đến những mục tiêu cụ thể (toán ứng dụng vào sinh thái học hay y học).
Những thiên kiến về giới liên quan đến tuyển dụng cũng cần được giám sát kỹ lưỡng. Trong việc tuyển dụng ở các đại học, những quan sát viên về bình đẳng giới cố gắng hạn chế những thiên kiến này, những nhà nghiên cứu nam cam kết rằng các ngành khoa học được mở rộng cho phụ nữ, cần có một sự cam kết của tất cả mọi người vì sự việc tiến triển chậm.
Người ta ước lượng rằng 70% số chỗ làm trong tương lai sẽ cần đến nội dung đào tạo về toán và về kỹ thuật số và tin học. Điều cốt yếu là những người trẻ nữ và nam phải bình đẳng trong các ngành nghề tương lai này vì một xã hội bình đẳng hơn.
Các tác giả:
 |
| Sandrine Aragon |
 |
| Isabelle Vauglin |
Nhà nghiên cứu nữ về văn học Pháp (Giới, sự đọc, phụ nữ và văn hóa),
Đại học Sorbonne
Nhà nghiên cứu nữ về vật lý thiên văn và là chủ tịch của Hội Femmes & Sciences (Phụ nữ & khoa học),
Đại học Claude Bernard Lyon 1
Tuyên bố công khai
Tôi ủng hộ dự án 40 chị em của Hypatie[***] thuộc Đại học Sorbonne, nơi tôi điều hành hội đồng khoa học về tuyển chọn các nhà khoa học nữ sẽ được tuyên dương. Tôi đã đề nghị tên của những nhà khoa học nữ nổi tiếng của Paris của những thế kỷ đã qua để được tuyên dương tại Tòa Thị chính Paris.
Tôi là chủ tịch của hội Femmes & Sciences. Hội Femmes&Sciences phụ trách dự án “Les 40 soeurs d'Hypatie” (40 chị em của Hypatie), do Benjamin Rigaud của Hội Défis Sorbonne khởi xướng, và hội ra sức hành động để hoàn thành dự án làm cho các nhà khoa học nữ được hiển thị rõ ràng hơn.
Người dịch: Thái thị Ngọc Dư
Nguồn: “Pourquoi il est grand temps de changer nos représentations des femmes scientifiques”, The Conversation, 11.2.2024.
Chú thích của người dịch: [*] Ra đời năm 2011 với tư cách là một hiệp hội, có
trụ sở ở Palaiseau (ngoại ô Paris) với sứ mệnh làm truyền thông khoa học qua
các vở diễn, trong mục đích giáo dục – ND [**] Trong tiếng Pháp, trước đây những ngành nghề
có trình độ cao thường chỉ có giống đực, nay người ta thêm giống cái vào để nhấn
mạnh sự hiện diện của nữ giới - ND [***] Hypatie là nhà toán học và triết học nữ ở
Alexandrie, sinh vào khoảng 355 và 370 và bị ám sát chết năm 415 bởi những người
theo đạo Cơ Đốc cuồng tín - ND
