Liệu nông nghiệp có được toán học cứu rỗi?

LIỆU NÔNG NGHIỆP CÓ ĐƯỢC TOÁN HỌC CỨU RỖI?

Jérémie Wainstain

Tóm tắt  Trong nông nghiệp, nhiều vấn đề nghiêm trọng đang đặt ra trước mắt chúng ta: an ninh lương thực, sinh thái nông nghiệp, phi cacbon hóa, phục hồi đất đai.  Nitrat và cơ giới hóa đã giúp làm tăng năng suất nông nghiệp một cách thần kỳ, nhưng lại tiêu thụ hydrocacbon.  Có thể duy trì năng suất cao trong khi xanh hóa nông nghiệp bằng cách biện luận ở cấp độ hệ thống lương thực thực phẩm, và bằng cách cải thiện sự phối hợp giữa người sản xuất, người tiêu dùng, nhà phân phối và các nhà đầu tư tài chính.  Vì thế, thách thức là nên mô hình hóa tốt hơn: nhiều dữ liệu hơn, chia sẻ thông tin nhiều hơn, và khai thác thông tin tốt hơn, cùng với các mô hình phức tạp hơn, tích hợp nông học, thời tiết và thị trường. Có thể thực hiện việc toán học hóa nông nghiệp thông qua một quá trình nền tảng hóa lương thực thực phẩm châu Âu, cho phép chia sẻ dữ liệu giữa tất cả các tác nhân.

Khi nghĩ về nông nghiệp của ngày mai, ông nhấn mạnh đến sự cần thiết phải biện luận ở cấp độ hệ thống lương thực thực phẩm. Liệu có quên đi trái tim của hệ thống này là sản xuất?

Chính đó là cách tốt hơn hết để bàn lại vấn đề nông nghiệp tương lai, và mở ra không gian để suy ngẫm. Hệ thống lương thực thực phẩm nằm ở hợp lưu của nhiều bối cảnh khác nhau: phân phối, tiêu dùng và sản xuất. Trước đây, sản xuất là một chức năng trực tiếp của ba nhân tố: đất đai, động vật, con người. Tập hợp nói trên đã tạo ra năng suất cao hơn nhờ vào cơ giới hóa và nitrat, có nghĩa là nhờ vào hydrocacbon. Chúng ta đang ăn được nhờ vào dầu hỏa! Liệu có thể duy trì năng suất này mà không cần dầu hỏa hay không? Đây là tất cả vấn đề của ngày nay, và là một vấn đề rất khó giải quyết nếu chỉ chăm chăm vào sản xuất.

Dịch tễ học mà không có các khoa học nhân văn: một cách nhìn không đầy đủ về sức khoẻ

DỊCH TỄ HỌC MÀ KHÔNG CÓ CÁC KHOA HỌC NHÂN VĂN: MỘT CÁCH NHÌN KHÔNG ĐẦY ĐỦ VỀ SỨC KHOẺ

Tác giả: Bernard-Simon Leclerc^[*]

Dịch tễ học phải tiến triển, nhưng ngành khoa học này chậm phản ánh những thực tế hiện nay của sức khoẻ cộng đồng. (Shutterstock)

Vào lúc các nhà chuyên môn về dịch tễ học và thống kê sinh học tập họp tại Montréal từ ngày 11 đến 13 tháng tám năm 2025, trong khuôn khổ của hội nghị hai năm một lần của Hội nghị dịch tễ học và thống kê sinh học Canada, để cùng nhau suy nghĩ về sự tiến triển của các ngành khoa học này và vai trò của chúng trong việc cải thiện sức khỏe và an sinh của dân cư, hơn bao giờ hết có lẽ là cần xem xét lại những phương hướng chính của các khoa học này, thường tập trung vào các mô hình y sinh và thống kê, mà không chú trọng đến các động thái xã hội đang tham gia vào việc định hình các nhân tố quyết định sức khỏe.

Dịch tễ học đóng vai trò then chốt trong sức khoẻ cộng đồng và trong y học. Căn cứ vào các số liệu và tính toán, dịch tễ học giúp hiểu được và theo dõi sự tiến triển của bệnh tật cũng như những sự kiện khác về sức khoẻ. Về mặt này, dịch tễ học duy trì một sự liên hệ chặt chẽ với các khoa học y tế, tất nhiên đây là điều cần thiết. Tuy nhiên ta có thể phiền trách là khoa học này không nuôi dưỡng một mối liên hệ phong phú như thế với các khoa học nhân văn.

Trái với một ý tưởng khá phổ biến, dịch tễ học không hạn chế trong phạm vi bệnh tật. Ngành này cũng quan tâm đến các vấn đề xã hội, được xem như những nhân tố để giải thích, cũng như quan tâm đến các thực trạng xã hội, được nhận thức như những nhân tố có ảnh hưởng đến sức khoẻ. Một quan điểm rộng hơn sẽ giúp nắm bắt tốt hơn các chiều kích xã hội và đạo đức của các vấn đề về sức khoẻ cộng đồng. Kết nối dịch tễ học với các ngành khoa học nhân văn sẽ đem đến một tầm nhìn đầy đủ hơn về các thách thức này. 

Mối đe dọa của nước Mỹ

MỐI ĐE DỌA CỦA NƯỚC MỸ

Để đối đầu với Trump, chúng ta phải vượt qua – càng nhanh càng tốt – những gì đang diễn ra trước mắt và suy nghĩ theo hướng lâu dài.

Bài viết mang tính học thuyết của nhà sử học Ludovic Tournès.

Tác giả: Ludovic Tournès^[*]

Đại bàng và chim ưng: Ảnh của Guilong Charles Cheng

Khó khăn mà các nhà lãnh đạo chính trị Châu Âu đang gặp phải trong việc hiểu được sự thay đổi trong văn hóa ngoại giao Mỹ thật là rõ ràng. Việc họ ngần ngại tiếp xúc với Donald Trump trong bối cảnh cuộc chiến thương mại mà ông đã khơi mào, cũng như việc họ thiếu phản ứng chính trị trước sự hội tụ ngày càng rõ ràng giữa Nhà Trắng và Điện Kremlin về vấn đề Ukraine, là minh chứng cho điều này.

Điểm yếu này xuất phát từ một số nhân tố: nỗi ngại ngùng về những phản ứng khó lường và thô bạo từ tổng thống Mỹ, sự bất ổn về thể chế ở cấp độ quốc gia, và sự tồn tại dai dẳng của các ưu tiên khác nhau trong Liên Minh Âu Châu khiến việc thể hiện quyền lực chung trở nên phức tạp.

Tuy nhiên, trong môi trường quốc tế mới đang thành hình, lập trường này không còn là một lựa chọn chiến lược nữa, mà chính là điều kiện sống còn về mặt địa chính trị của lục địa Châu Âu.

Nếu các nhà lãnh đạo Châu Âu quá nhút nhát, chẳng phải chủ yếu là do họ đã đánh cược sai lầm vào lịch sử và tương lai hay sao? Hầu hết các nhà lãnh đạo của chúng ta đều sinh sau năm 1945 và được đào tạo về hành chính, kinh tế, vận động đảng phái và chính sách bầu cử.

Điểm yếu của họ dường như nằm ở việc hiểu được các hiện tượng dài hạn. Và nếu họ có cố vấn về truyền thông, chiến lược và kinh tế, thì chắc họ cũng nên có các cố vấn về lịch sử?

Đây là 10 lý do vì sao AI không thể thay thế các nhà khoa học máy tính trong tương lai gần

ĐÂY LÀ 10 LÝ DO VÌ SAO AI KHÔNG THỂ THAY THẾ CÁC NHÀ KHOA HỌC MÁY TÍNH TRONG TƯƠNG LAI GẦN

DC Studio/Shutterstock

Khi các hệ thống AI mở rộng các năng lực vốn đã đầy ấn tượng của chúng, ngày càng có nhiều người tin rằng lĩnh vực khoa học máy tính (Computer Science – CS) sẽ sớm trôi vào dĩ vãng. Những học sinh đang cân nhắc chọn ngành hiện nay đang nhận được những lời khuyên chân thành như vậy, nhưng phần lớn trong số đó chỉ là lời đồn thổi từ những cá nhân, dù thông minh, nhưng lại phát biểu về những thứ nằm ngoài chuyên môn của họ.

Những nhân vật nổi tiếng như nhà kinh tế học đoạt giải Nobel Christopher Pissarides đã đưa ra lập luận này, và kết quả là nó đã ăn sâu bén rễ vào cả tư duy đại chúng – tôi thậm chí còn nghe các cố vấn nghề nghiệp ở trường trung học bác bỏ ý tưởng học ngành khoa học máy tính, mặc dù họ chẳng có kiến thức gì về lĩnh vực này.

Những tuyên bố này thường có hai điểm chung. Thứ nhất, lời khuyên này đến từ những người không phải là nhà khoa học máy tính. Thứ hai, có một sự hiểu lầm phổ biến về bản chất thực sự của khoa học máy tính.

Liệu AI Grok của Musk có phục vụ cho chủ nghĩa phát xít công nghệ không?

LIỆU AI GROK CỦA MUSK CÓ PHỤC VỤ CHO CHỦ NGHĨA PHÁT XÍT CÔNG NGHỆ KHÔNG?

Jonathan Durand Folco

Giáo sư liên kết, Đại Học Saint Paul

Lúc tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump nhậm chức, Elon Musk hai lần giơ tay chào dường như tương tự với cách chào của Đức quốc xã. CP/AP photos

Đầu tháng 7, bản cập nhật Grok đã gặp trục trặc nghiêm trọng: AI của Elon Musk đã tạo ra những phát ngôn bài Do Thái và tự xưng là “Mecha-Hitler”. Chưa đầy hai tuần sau, công ty phát triển Grok, xAI, đã ký được hợp đồng trị giá 200 triệu đô la với Lầu Năm Góc.

Liệu chúng ta có nên lo sợ rằng một trí tuệ nhân tạo không có rào cản sẽ tiếp liệu cho bộ máy quân sự Mỹ?

Trong số rất nhiều chatbot trên thị trường, có một chatbot nổi bật với tham vọng thoát khỏi những giới hạn của “tính đúng đắn về mặt chính trị”: Grok. Mục tiêu của trí tuệ nhân tạo phái sinh này, một công ty con của Elon Musk, là vượt qua khả năng của các đối thủ cạnh tranh (như ChatGPT, Claude, Gemini, Copilot), đồng thời tự ghi khắc trong một viễn cảnh “chống woke”^[*], tức là không bị chi phối bởi sự “kiểm duyệt” hay bởi các quy tắc đạo đức quá cứng nhắc.

Ngay từ tháng 4 năm 2023, doanh nhân tỷ phú này đã khởi động dự án “TruthGPT”, với mục tiêu tạo ra “một AI tìm kiếm sự thật tối đa, cố gắng hiểu bản chất của vũ trụ”, đồng thời cung cấp một giải pháp thay thế cho “những thành kiến tự do chủ nghĩa” của ChatGPT.

Điều đáng chú ý là Musk, người đồng sáng lập OpenAI vào năm 2015 trước khi rời đi vào năm 2018 sau khi không thể trở thành CEO, đã tìm cách trả thù đối thủ Sam Altman, người đã trở thành siêu sao trong ngành công nghiệp kỹ thuật số kể từ thành công toàn cầu của ChatGPT.

Triết lý của Chế độ chuyên chế (James Romm)

TRIẾT LÝ CỦA CHẾ ĐỘ CHUYÊN CHẾ

Những gì mà một giai đoạn mang tính định hình trong cuộc đời Plato tiết lộ cho chúng ta về nền chính trị Hoa Kỳ ngày nay.

Tác giả (thực hiện phỏng vấn): Nick Hilden
Ngày: 8 tháng 8, 2025, tạp chí NAUTILUS

Người dịch: Mai Lý

Nguyễn Xuân Xanh xem lại và trình bày

Lời nói đầu

Bài phỏng vấn dưới đây của tạp chí NAUTILUS (Hoa Kỳ) với James Romm, tác giả của quyển sách Plato and the Tyrann, chứa đựng nhiều tư liệu lịch sử rất thú vị và có tính soi sáng cho tình hình chính trị hiện nay ở Hoa Kỳ, nhưng không giới hạn ở đó. Tôi tin rằng nó rất bổ ích cho người đọc. Cảm ơn tạp chí NAUTILUS. Cảm ơn Mai Lý.

Nguyễn Xuân Xanh

Plato, triết gia vĩ đại của Hy Lạp cổ đại. Bản sao chân dung do Silanion thực hiện vào khoảng năm 370 trước Công nguyên cho Học viện ở Athens (Wikipedia)

Sách dày 368 trang, xuất bản tháng 5, 2025, tại NXB W. W. Norton & Company

Kant là “người Trung Quốc” tới mức nào?

KANT LÀ “NGƯỜI TRUNG QUỐC” TỚI MỨC NÀO?

Tác giả: Giáo sư Stephen R. Palmquist

Huỳnh Kim Bảo & Nguyễn Việt Anh dịch

TÓM TẮT

Bài nghiên cứu này tra xét thiên hướng triết học của Immanuel Kant qua lăng kính ‘người Trung Quốc’, phản đối việc áp dụng đơn giản những sự khái quát hóa về mặt văn hóa, khám phá việc các đặc trưng của Kant có mối quan hệ như thế nào với những đặc trưng theo truyền thống được gán cho các triết gia Trung Quốc, và đặt câu hỏi về tính giá trị của những so sánh như vậy thông qua một khung khổ tâm lý và văn hóa.

----o0o----

Immanuel Kant (1724-1824)

Khi Nietzsche gọi Kant là “người Trung Quốc ở xứ Königsberg”,^[1] có phải những năng lực tinh thần của Nietzsche đã bắt đầu sa sút, hay ông ấy chỉ đang tìm kiếm những tiếng cười mà thôi? Kant rốt cuộc vẫn là người Đức. Kant chào đời ở thành phố cảng nhộn nhịp của nước Phổ lúc bấy giờ là Königsberg (nay gọi là Kaliningrad), nằm trên Biển Baltic, cách thành phố Gdansk khoảng 75 dặm về phía đông bắc, qua Vịnh Danzig. Königsberg cách Bắc Kinh hơn 5.000 dặm và thậm chí còn cách xa thành phố cảng Hồng Kông nhộn nhịp của Trung Quốc.^[2] Kant khẳng định ông nội mình đã nhập cư từ Scotland,^[3] nhưng chẳng có chứng cứ song song nào cho thấy tổ tiên ông là người Trung Quốc cả. Hơn nữa, ông không thể biết gì hơn ngoài một chút hiểu biết được nghe kể lại về Trung Quốc, vì ông chưa bao giờ đi xa hơn nơi mình chào đời 30 dặm.^[4] Ngoài việc đọc sách, sự tiếp xúc duy nhất của ông dành cho bất cứ điều gì về người Trung Quốc có lẽ là thông qua đông đảo thương nhân phương Đông sống ở Königsberg.^[5] Điều này không ngăn cản ông viết về triết học và nền văn hóa Trung Quốc trong nhiều dịp.^[6] Nhưng nó khác xa việc ông thực sự là người Trung Quốc. Với chứng cứ thuyết phục có sẵn như vậy, dường như câu trả lời cho câu hỏi của chúng tôi có thể được đưa ra ở đây, ngay trong đoạn đầu tiên: được chào đời ở nơi mệnh danh là “phương Tây” nhất trong tất cả mọi thời của lịch sử văn hóa phương Tây, Thời đại Khai sáng, Kant hoàn toàn không phải là người Trung Quốc, và bất kỳ ám chỉ nào ngược lại cùng lắm sẽ là liều lĩnh, trừ khi nó chỉ nhằm mục đích đùa giỡn – mặc dù, có tính xúc phạm.

Dĩ nhiên, bản thân Nietzsche không nghĩ tới các sử kiện và những ảnh hưởng lịch sử nêu trên. Đúng hơn là ông ấy đang ám chỉ đến một mức độ sâu sắc hơn mà bản thân Kant theo một nghĩa nào đó là “người Trung Quốc”. Mặc dù Nietzsche chưa bao giờ giải thích rõ ràng về cách diễn giải biệt danh nức tiếng của mình đặt cho Kant, song chúng ta có thể rút ra manh mối từ thái độ chung của Nietzsche dành cho các nền văn hóa phương Đông. Nói chung, Nietzsche có chiều hướng coi chúng là những điều tầm thường, tự thỏa mãn và mang tính luân lý cứng nhắc. Vì thế, khi muốn truyền đạt quan niệm rằng người châu Âu hiện đại đã ngừng phấn đấu vươn tới sự vĩ đại, Nietzsche nói: “chúng tôi ngờ rằng mọi sự sẽ tiếp tục đi xuống, đi sâu xuống, trở nên mỏng manh hơn, tốt bụng hơn, thận trọng hơn, thoải mái hơn, tầm thường hơn, thờ ơ hơn, đậm chất người Trung Quốc hơn, Ki-tô giáo hơn …”^[7] Hầu hết các cuốn sách của Nietzsche đều lấm tấm những quy chiếu khó hiểu như vậy về nền văn hóa Trung Quốc/châu Á. Chẳng hạn, trong cuốn Ý chí đạt Quyền lực |The Will to Power|, Nietzsche đề cập tới “sự khô cằn tận xương” |Chinese ossification| trong các vấn đề chính trị xã hội, và sau đó hỏi: “liệu nền luân lý của chúng ta – tức nền luân lý châu Âu đầy nhạy cảm hiện đại, vốn có thể được so sánh với nền luân lý Trung Quốc – có phải là sự thể hiện của một sự thoái hóa sinh lý hay không?”^[8]

Người nổi tiếng: Nhiếp ảnh gia Sebastião Salgado

NGƯỜI NỔI TIẾNG: NHIẾP ẢNH GIA SEBASTIÃO SALGADO

Tác giả: Catherine Grandcoing

Sebastião Salgado đã từ trần cách đây vài ngày. Những tấm hình đen trắng khổ lớn do ông chụp là bằng chứng, từ nhiều thập kỷ qua, của những thảm kịch của con người và của môi trường mà Con người gây ra cho hành tinh và cư dân. Nhưng trước khi trở thành nhiếp ảnh gia Pháp-gốc Brazil vĩ đại, có tinh thần nhân bản, một người đấu tranh không mệt mỏi, Sebastião Salgado là một sinh viên ngành kinh tế học, dấn thân tham gia vào cánh tả mà chế độ độc tài quân phiệt đã khiến ông phải rời khỏi đất nước Brazil của mình. Ông đã chọn nước Pháp để theo đuổi việc học của mình tại trường Ensae! (École Nationale de la Statistique et de l'Administration Économique)

Năm 2014, khi chúng tôi mời ông tham gia một cuộc phỏng vấn cho tờ báo điện tử Variances, chúng tôi thấy vui vì sự ngạc nhiên của ông nhưng ông đã phấn khích trả lời ngay. Ông đã dành cho Variances trọn buổi sáng, cho dù cuộc triển lãm Génésis đã chiếm tất cả thời gian của ông. Ông đã tiếp chúng tôi với tất cả lòng hiếu kỳ và hào hiệp. Cuối cùng, khi chúng tôi hỏi ông – mà không tin tưởng lắm -, là ông có thể chấp nhận cho chúng tôi dùng một hoặc hai tấm hình của ông chụp để minh hoạ cho bài báo của chúng tôi, câu trả lời của ông đã làm chúng tôi xúc động không nói nên lời: “hãy chọn tất cả những gì mà các bạn muốn cho Variances, các bạn tuỳ nghi sử dụng danh mục ảnh của tôi, không giới hạn”!

Vào dịp Sebastião Salgado vừa từ trần, chúng tôi công bố lại cuộc phỏng vấn này. Từ một góc nhìn không ngờ tới, một cuộc phỏng vấn đã giúp hiểu rõ nhà ảo thuật của khung hình, một người đã không ngừng chiến đấu cho một thế giới công bằng hơn, nhân bản hơn và tôn trọng môi trường sinh thái hơn.

Nhân dịp ông được kết nạp vào Viện Hàn Lâm Mỹ thuật năm nay, chúng tôi đề nghị quý vị xem lại ở đây chân dung của Sebastião Salgado, trước đây đã được công bố trong số 49 của Variances (tháng 2/2014).

Ghé qua Paris trong thời gian giữa một phóng sự ở Trung Mỹ và việc chuyển cuộc triển lãm Genesis của ông từ Maison Européenne de la Photographie de Paris đến CaixaForum ở Madrid, Sebastião Salgado đã tiếp chúng tôi và nói với chúng tôi một cách say mê về cuộc đời nhiếp ảnh gia của mình mang nặng dấu ấn của việc học một phần kinh tế học tại trường ENSAE.

Trump và cuộc chiến tranh thương mại: Đài quan sát

TRUMP VÀ CUỘC CHIẾN TRANH THƯƠNG MẠI: ĐÀI QUAN SÁT

Tổng thống Mỹ có một kế hoạch triệt để hơn, được xác định rõ: tổ chức lại toàn cầu hóa. Để định hướng trong chuỗi sự kiện then chốt đặc biệt căng này, chúng tôi tập hợp những số liệu được cập nhật, những văn bản thiết yếu, những xu hướng cơ bản để hiểu – và trả lời về - sự biến đổi lớn này. 

Làm cho Trung Quốc vĩ đại trở lại

LÀM CHO TRUNG QUỐC VĨ ĐẠI TRỞ LẠI

Tác giả: Simon Book, Cornelius Dieckmann, Georg Fahrion, Michael Sauga, Gerald Traufetter, Bernhard Zand (DER SPIEGEL số 30/2025)
Biên dịch: Nguyễn Phú Lộc

SIÊU CƯỜNG: Cộng hòa Nhân dân đang bắt kịp các nước lãnh đạo thế giới nhanh hơn nhiều so với dự kiến, trong một số công nghệ tiềm năng tương lai, Trung Quốc đã qua mặt Hoa Kỳ và Châu Âu. Phải chăng phương Tây đang thua trong cuộc chiến mang tính hệ thống này?

Và khi sự hấp dẫn của nền dân chủ phương Tây đang suy giảm – trước hết là nước Mỹ – thì mô hình chính trị Trung Quốc được nhiều người cho là hấp dẫn hơn: ít tự do, nhưng cũng ít hỗn loạn, và thịnh vượng.

* * *

Trong hơn một thế kỷ, Ford sản xuất xe hơi ở Chicago, dây chuyền ở Torrence Avenue là nhà máy ô tô lâu đời nhất, liên tục nhất được vận hành tại Hoa Kỳ. Từ năm 1924, mẫu xe huyền thoại Model T đã được lắp ráp tại đây, làm cho Mỹ trở thành đất nước của những người lái xe ô tô. Ở đây, họ đã sản xuất xe bọc thép để chở lính Mỹ đến các mặt trận trong Thế chiến II. Xí nghiệp này ở Chicago trở thành đại diện cho sức mạnh và sự sáng tạo của Mỹ. Càng thất vọng hơn, khi ở đó đột nhiên trong suốt một tuần vào tháng năm, dây chuyền sản xuất đứng yên, không có một chiếc Ford Explorer nào được xuất xưởng từ dây chuyền sản xuất. Lý do là thiếu các thành phần quan trọng: Nam châm hiệu suất cao, không có cây cần gạt nước, không có đèn pha.

GS Trần Thanh Vân và Lê Kim Ngọc: Huân chương Bắc đẩu Bội tinh được tăng hạng (2025)

MỘT TIN TRÀN ĐẦY NIỀM VUI CHO CỘNG ĐỒNG KHOA HỌC VÀ CHO VIỆT NAM NÓI CHUNG

Giáo sư Trần Thanh Vân (phải) cùng giáo sư Lê Kim Ngọc (trái) chụp ảnh với Tổng thống Pháp và phu nhân tại tiệc chiêu đãi ở Hà Nội ngày 26 tháng 5, 2025, nhân chuyến thăm của Tổng thống Pháp tới Việt Nam – Ảnh ICISE

Anh chị thân mến,

Sáng nay (14/7/2025, ngày Quốc Khánh Pháp) mở máy tính đọc được tin này, tôi rất vui mừng, xác nhận thêm một lần nữa sự đóng góp to lớn của vợ chồng GS Trần Thanh Vân với tư cách “cầu nối Pháp-Việt” đóng góp công sức vô vàn để hỗ trợ phát triển khoa học Việt Nam:

Pháp thăng cấp Huân chương Bắc đẩu bội tinh (Légion d’honneur) từ cấp Hiệp sĩ (Chevalier) lên hạng Sĩ quan (Officier) tặng vợ chồng giáo sư Trần Thanh Vân (Tuổi Trẻ):

https://tuoitre.vn/phap-thang-cap-huan-chuong-bac-dau-boi-tinh-tang-vo-chong-giao-su-tran-thanh-van-20250714072125423.htm

Xin chúc mừng GS Trần Thanh Vân và phu nhân Lê Kim Ngọc! Chúc Anh Chị sức khỏe và sống lâu trăm tuổi với những công trình vĩ đại của mình, Trung tâm Quốc tế Khoa học và Giáo dục liên ngành, ICISE, và Hội Gặp Gỡ Việt Nam/Rencontres du Vietnam.

“Tôi đã đối mặt với điều mà Primo Lévy gọi là vùng xám”, một cuộc đối thoại với Leila Guerriero

“TÔI DÃ ĐỐI MẶT VỚI ĐIỀU MÀ PRIMO LEVI GỌI LÀ VÙNG XÁM”, MỘT CUỘC ĐỐI THOẠI VỚI LEILA GUERRIERO

© Magdalena Siedlecki

Độc giả tiếng Tây Ban Nha đã làm cho quyển sách L’appel (Tiếng gọi) của Leila Guerriero trở thành sách bán chạy nhất trên phạm vi quốc tế. 

Trong nhiều tháng, tác giả đã phỏng vấn nhân vật của cuốn tiểu thuyết của bà: Silvia Labayru, người sống sót từ chế độ độc tài Argentina. Những lời chứng gây phiền toái và phức tạp của bà ấy về một câu chuyện sục sôi trong ký ức của Argentina tạo thành chất liệu của một tác phẩm dài nhiều chương dạng truyện kể phi hư cấu.

Để cố gắng hiểu công trình này, một sự kết hợp giữa thể loại báo chí và văn học trước khi tác phẩm bằng tiếng Pháp được phát hành vào mùa hè này, chúng tôi đã tìm gặp bà.

Tác giả: Paula Klein

Trong L’appel. Histoire d’une femme argentine (Tiếng gọi. Chuyện của một phụ nữ Argentina) (Nhà xuất bản Rivages, sẽ phát hành ngày 20 tháng tám 2025) – một trong những quyển sách bằng tiếng Tây Ban Nha được bán nhiều nhất năm ngoái, nhà văn nữ kiêm nhà báo Leila Guerriero dựng nên một chân dung nhiều mặt của cuộc đời của Silvia Labayru, người sống sót từ chế độ độc tài gần đây của Argentina. 

Vào tháng 12 năm 1976, Labayru được 20 tuổi và đang có thai 5 tháng đã bị bắt cóc và bị giam giữ trong trong nhà tù và là nơi tra tấn lớn nhất của Argentina: Trường cơ khí hải quân (ESMA - Escuela Superior de Mecánica de la Armada) ở Buenos Aires. Vera, con gái của bà ra đời trong thời gian bà bị giam giữ.

Labayru đặc biệt được biết đến vì đã bị các quân nhân Argentina sử dụng như là một yếu tố quan trọng của sự thâm nhập của họ vào nhà thờ Santa Cruz, nơi tập trung các gia đình của các nạn nhân bị mất tích dưới chế độ độc tài.

Năm 1977, một quân nhân và là gián điệp Argentina Alfredo Astiz – có biệt danh là “Thiên thần tóc vàng của cái chết”, ông ta là một trong những người tác chiến chính của chiến dịch ESMA và cuối cùng sau một quá trình pháp lý dài và phức tạp đã bị kết tội tù chung thân vì tội ác đối với nhân loại – đã thâm nhập được vào các buổi họp này bằng cách làm cho mọi người tưởng rằng em/anh của ông ta đã mất tích.

Ông ta đi cùng Silvia Labayru lúc đó là tù nhân của ông. Nhờ chiến dịch này, Astiz đã bắt giữ và bắt cóc nhiều thành viên của các nhóm này – trong đó có nữ tu người Pháp Léonie Duquet.

Labayru đã được ra tù vào tháng 6 năm 1978. Sau đó bà sống lưu vong ở Madrid, nơi những người bạn chiến đấu của bà đã kết tội bà là phản bội và phủ lên bà một tấm màn nghi ngờ. Năm 2014, bà đã khởi xướng vụ kiện đầu tiên về các tội ác bạo lực tình dục đã xảy ra tại trung tâm ESMA, vụ án đã kết thúc năm 2021 với việc buộc tội hai cựu lãnh đạo quân nhân.

Leila Guerriero tái hiện câu chuyện này trong một quyển sách phức tạp, tinh vi và nhiều tình tiết, đưa ra ánh sáng lịch sử của Argentina những năm 1970 và những vùng xám của phong trào kháng chiến montonero^[1].

Chúng tôi trở lại với hiện tượng văn học lớn gần đây bằng ngôn ngữ Tây Ban Nha với nữ tác giả của tác phẩm.

Giới thiệu sách mới: Lịch sử VN qua các tư liệu nước ngoài

Giới thiệu sách mới:

LỊCH SỬ VIỆT NAM QUA TƯ LIỆU NƯỚC NGOÀI

Hồ Bạch Thảo

Lời tựa.

Nếu chúng ta có dịp chiêm ngưỡng bộ xương quái vật dinosaur tại viện bảo tàng Nữu Ước, chễm chệ nằm vắt ngang đại sảnh đường; chiều dài hàng mấy chục mét, chiều cao khoảng 5, 6 mét, ắt hẳn ai cũng trầm trồ về con vật khổng lồ, sống thời xa xưa hàng chục triệu năm. Nhưng khách thưởng ngoạn sành điệu đều biết rằng khởi thủy tại nơi khám phá, các nhà khảo cổ chưa phát hiện được bộ xương hoàn chỉnh như vậy. Họ có thể tìm thấy đó đây một vài xương rải rác trong bụi rậm, rồi kiên nhẫn đào bới những xương chìm trong hốc đá, hoặc dưới đầm lầy. Cuộc tìm kiếm kéo dài lâu ngày, đến lúc không thể tìm gì hơn được nữa, họ bèn cẩn thận gói xương đưa về kho. Rồi bỏ ra hàng năm trời nghiên cứu, thử thách; với kiến thức chuyên môn, dùng thêm các vật liệu hóa học giúp ráp nối chắp vá, mới có thể tạo nên được bộ xương dinosaur hoàn chỉnh như vậy.

Người soạn sử cũng làm công việc tương tự, phải thu thập sử liệu từ nhiều nguồn, rồi cẩn thận phối kiểm, chọn lọc, ráp nối. Riêng đối với việc soạn sử Việt, chúng tôi đã sưu tầm được một số sử liệu ngoại quốc đem xuất bản, tạm đặt nhan đề là “Lịch sử Việt Nam qua tư liệu nước ngoài”^[1]. Tục ngữ ta dạy rằng “Trăm nghe không bằng một thấy”; bởi vậy trong kho tàng sử các nước, chúng tôi trân trọng lưu ý đến các sử liệu phát xuất bởi trực tiếp nghe, nhìn do các tác giả cung cấp; rồi sắp xếp theo trình tự thời gian như sau:

- Đầu tiên dưới thời Bắc thuộc, Đỗ Thẩm Ngôn, Thẩm Thuyên Kỳ, các thi sĩ nỗi tiếng thời Sơ Đường bị đày đến Phong Châu [Vĩnh Yên, Phú Thọ] và châu Hoan [Nghệ An]; đã để lại một số thơ văn nói về nước ta.