TƯỞNG NHỚ BERNARD MARIS, NHÀ TƯ TƯỞNG PHÊ PHÁN
Ngày thứ Tư, 7 tháng 1 năm 2015, nhà kinh tế học Bernard Maris đã bị sát hại tại văn phòng của tuần san Charlie Hebdo. Là người đồng hành từ lâu của tạp chí Alternatives Economiques, ông luôn chia sẻ mối quan tâm của chúng ta về một nền giáo dục kinh tế mang tính phê phán. Chúng tôi đăng lại ở đây bài viết của người viết xã luận của chúng tôi, Christian Chavagneux, được đăng một ngày sau cái chết của Bernard Maris. Christian Chavagneux là người đã cùng làm việc với Bernard Maris trong nhiều năm trong chương trình On n'arrête pas l'éco [Chúng ta không ngừng nói về kinh tế] trên đài France Inter. Christian Chavagneux đã vinh danh Bernard Maris thay mặt cho toàn thể đội ngũ biên tập viên chúng tôi.
Không, nhưng anh đã nghe đó Bernard! Mọi người đều nói đến “nhà kinh tế học Bernard Maris”. Tôi nghe được tiếng đáp của anh từ đây: “Ah, bọn ngốc!”. Từ cuốn sách đầu tiên đến cuốn sách cuối cùng của anh, anh chưa bao giờ ngừng chế giễu giới quyền uy các nhà kinh tế học có môn bài mà những bài viết của họ, theo như anh đã viết, đối với thực tế kinh tế giống như “các ô chữ đối với văn bản của Proust”!
Được đào tạo về [kinh tế học] vĩ mô tại Đại học Toulouse!
 |
| Jean-J. Laffont (1947-2004) |
Vâng, với tất cả những người từng cho rằng Bernard là một người hoạt náo công cộng, thì hãy biết rằng ông ấy đã khởi đầu sự nghiệp bằng cách hoàn tất dễ dàng các đòi hỏi của bộ môn; trước khi lên đường thoát ra khỏi kỉ cương của kinh tế học, một điều may mắn đối với chúng ta. Jean-Jacques Laffont, cha đẻ tinh thần của Trường Kinh tế Toulouse, rất thích anh. Ít người biết rằng chính ông ấy là người đã cho phép anh đi giảng dạy một năm tại Hoa Kỳ, ở Đại học Iowa, nơi mà khi trở về [Pháp] anh có một giọng nói Mỹ-Toulouse hoàn toàn không thể bắt chước được!
Một cách tiếp cận theo kinh tế học chính trị
 |
| Karl Marx (1818-1883) |
 |
| John M. Keynes (1883-1946) |
Anh đã bảo vệ một cách tiếp cận theo kinh tế học chính trị, với tầm nhìn rộng, tra vấn bản chất của chủ nghĩa tư bản, cơ năng và chiều kích xã hội, sinh thái và chính trị của chủ nghĩa này. Anh đã quan tâm đến các chiều kích tâm lý và phi duy lý của hành vi kinh tế. Anh đã tố giác tình trạng tiêu dùng quá mức và sở thích tiền bạc thái quá, trong một cuộc đua để biết ai sẽ là người giàu nhất trong nghĩa trang.
Một phong cách không thể bắt chước
Anh biết viết. Bằng tiếng Pháp, chứ không phải bằng các phương trình. Và là một cây bút sắc sảo! Anh tìm được những chữ rất đắc: hồi kết của lao động “biến thành lao động bất tận”; quyền chọn cổ phiếu ưu đãi, một “đơn giản là ứng trước kết quả cướp bóc”... Và tất nhiên, một khiếu hài hước. Những trận cười mà chúng tôi đã tận hưởng trong phòng thu của chương trình On n'arrête pas l'éco [Chúng ta không ngừng nói về kinh tế], khi nghe anh lặp đi lặp lại các chân dung do mình phác hoạ ngay trước khi phát sóng. Và về bài viết, tôi không thể cưỡng lại việc bới ra hai hoặc ba thứ trong hàng trăm thứ: “Nếu bán Jacques Delors (bộ trưởng trong chính quyền Mitterand – ND) theo giá trị lao động của ông ấy, thì chúng ta có thể khắc phục những tổn thất về Attali (cố vấn của tổng thống Pháp Mitterand)được bán có chiết khấu theo giá trị tư duy của ông ấy”; “Khi trải qua vài giờ trên đường vành đai thủ đô, thì chúng ta đã biết thế nào là tiến bộ nhanh hơn là đi giáp vòng Paris!”. Hoặc khi anh tự hỏi làm một nhà xã hội chủ nghĩa của ngày nay có nghĩa là gì: “Từ nay, các nhà xã hội chủ nghĩa là những nhà quản lý. Tại sao không? Nghề kế toán cũng là một nghề như bất kỳ nghề nào khác ...”.
Ông là người truyền tải, đánh thức lương tâm, một “bông hồng có gai” lột trần những kẻ nịnh hót tư tưởng tự do chủ nghĩa để chỉ ra đến độ nào tư duy của họ đi ngược lại hạnh phúc con người, sự vận hành hài hòa của xã hội và việc bảo tồn môi trường của chúng ta. Gilles Raveaud, Phó giáo sư tại Đại học Paris VIII Saint-Denis Ông tự hỏi về vai trò của nhà kinh tế trong xã hội và chỉ trích các giáo chủ kinh tế học. Tập thể các nhà nghiên cứu Lereps, Toulouse Chúng tôi nằm trong số vài kẻ cô độc, bị gạt ra bên lề, tự phụ khẳng định rằng chỉ có một kinh tế học xuyên ngành, bao gồm các thời kỳ tiến hoá lâu dài, quy chiếu đến các giá trị của công lý và đoàn kết, mới có thể nắm bắt được những biến đổi to lớn đang làm đảo lộn thế giới chúng ta. René Passet, cựu chủ tịch hội đồng khoa học của Attac Đứng xa các học thuyết và những xác tín, ông là tác nhân của một tư duy phê phán, về phương pháp cũng như về sức thuyết phục. Jean-Pisani Ferry, tổng ủy viên về chiến lược Hãy tận hưởng phong thái thẳng thắn và không úp mở, những phê phán không thương tiếc những nhà kinh tế như chúng ta, và chủ nghĩa nhân văn vĩ đại vốn là động lực duy nhất của ông ấy. Yann Algan, Julia Cagé, Elise Huillery, Philippe Martin et Etienne Wasmer, các giáo sư tại Đại học Sciences-Po Đang có nhiều hoạt động tưởng nhớ Bernard Maris được chuẩn bị. Từ ngày 21 tháng 3 đến tháng 8 tại Toulouse sẽ diễn ra một loạt các sự kiện, nhân học kỳ hè đại học của Attac, qua đến một hội nghị bàn tròn của Hiệp hội Kinh tế Chính trị của Pháp vào ngày 1 tháng 7 tại Lyon. Tại Paris, [hoạt động tưởng nhớ Bernard Maris] dự kiến diễn ra trong hai ngày, vào ngày 1 và 30 tháng 4 (sẽ thông báo chi tiết sau). Đại học Paris VIII, nơi ông từng giảng dạy, sẽ đổi tên phòng họp về các luận án, thành phòng Bernard-Maris. Các chuyên gia về tư tưởng kinh tế sẽ vinh danh ông thông qua Hiệp hội Charles Gide và qua một tập tin trong chuỗi bài “Histoire de la pensée économique [Lịch sử tư tưởng kinh tế]” của tạp chí Economies et Sociétés. |
Anh có hứng thú và anh đã chọn ngành sư phạm về kinh tế. Tiếp xúc với mọi người để mang đến sự hứng thú tìm hiểu và tham gia vào cuộc tranh luận dân chủ về kinh tế. Về điều này, anh chỉ có thể thân thuộc với tạp chí Alternatives Economiques. Anh luôn là một bạn đồng hành trung tín.
Tóm lại, chúng ta hiểu qua bản danh sách dài trên, anh hoàn toàn không còn liên quan gì nữa đến điều làm nên nhà kinh tế học chuẩn của ngày nay.
Là một nhà báo
“Nếu phải làm lại, tôi sẽ bắt đầu với nghề làm báo”, anh đã nói như vậy. Một chút di sản của cha anh, người đã làm công tác điều hành báo chí trong cuộc kháng chiến. “Nghề làm báo”, “phản kháng”, hai thuật ngữ song hành khá tốt ở anh.
Cuối cùng, tuy anh vẫn có địa chỉ email và điện thoại di động của tôi, nhưng khi anh muốn nói những điều gì quan trọng, thì anh cứ tiếp tục viết thư cho tôi, theo cách cổ cũ. Trong thư cuối cùng mà tôi nhận được từ anh, anh đã nói rằng các sách của anh mang “một thất vọng nhưng cũng là một hy vọng”: bởi vì “cuộc sống thuộc về chúng ta, cuộc sống ở một nơi khác”, một nơi khác hơn là trong kinh tế học. Anh đã là một người độ lượng. Và trong thời buổi này, sự độ lượng, đó là một điều tốt lành. Cảm ơn anh bạn.
 |
| Christian Chavagneux |
Tiến sĩ kinh tế và tốt nghiệp trường London School of Economics, ông là một chuyên gia nổi tiếng về các vấn đề kinh tế vĩ mô, toàn cầu hóa, đặc biệt là về các thiên đường thuế và sự điều tiết các ngân hàng và tài chính, những chủ đề mà ông đã viết trong nhiều cuốn sách. Ông đã nhận được Giải thưởng dành cho tác phẩm tài chính hay nhất vào năm 2012. Cuốn sách mới nhất của ông, đồng tác giả với hoạ sĩ tranh biếm hoạ James có tựa đề là Les aventuriers de la finance perdue [Những kẻ phiêu lưu của nền tài chính bị đánh mất] (Casterman, 2014). Ông là thành viên ban biên tập của tạp chí Esprit.
Huỳnh Thiện Quốc Việt dịch
Nguồn: HOMMAGE: Bernard Maris, penseur critique, alternatives-economiques, Alternatives Economiques, 08/01/2018.
