Nhà toán học Ukraine trở thành người phụ nữ thứ hai giành được huy chương Fields danh giá

NHÀ TOÁN HỌC UKRAINE TRỞ THÀNH NGƯỜI PHỤ NỮ THỨ HAI GIÀNH ĐƯỢC HUY CHƯƠNG FIELDS DANH GIÁ

Maryna Viazovska, nhà nghiên cứu về hình học của các khối cầu, là một trong bốn người chiến thắng giải thưởng đáng mơ ước năm nay.

Tác giả: Davide Castelvecchi

Maryna Viazovska nổi tiếng với nghiên cứu về đóng gói hình cầu. Ảnh: Fred Merz (CC-BY-SA)

Nhà lý thuyết số người Ukraine Maryna Viazovska là một trong bốn người giành được Huy chương Fields năm 2022, một trong những danh hiệu cao nhất của toán học được trao theo truyền thống cho những người dưới 40 tuổi. Những người đoạt giải còn lại là James Maynard, một nhà lý thuyết số tại Đại học Oxford, Vương quốc Anh; June Huh, một chuyên gia về tổ hợp tại Đại học Princeton ở New Jersey; và Hugo Duminil-Copin, nhà nghiên cứu vật lý thống kê tại Viện Nghiên cứu Khoa học Cao cấp (IHES) gần Paris. Liên minh Toán học Quốc tế (IMU) đã công bố những người chiến thắng tại một lễ trao giải ở Helsinki vào ngày 5 tháng 7.

Bryna Kra, nhà toán học tại Đại học Northwestern ở Evanston, Illinois, chủ tịch Hiệp hội Toán học Hoa Kỳ, cho biết: “Tất cả những người đoạt huy chương đều cực kỳ xứng đáng và đầy tài năng, cho thấy sự sinh động của việc nghiên cứu toán học khắp thế giới.”

Viazovska, làm việc tại Viện Công nghệ Liên bang Thụy Sĩ ở Lausanne (EPFL), là người phụ nữ thứ hai từng giành được giải thưởng này. Cô nổi tiếng nhất với lời giải cho bài toán đóng gói khối cầu – tìm sự sắp xếp của các khối cầu sao cho chúng chiếm được phần thể tích lớn nhất trong một khối – trong tám chiều.

Trong không gian ba chiều, cách hiệu quả nhất để đóng gói các khối cầu là sắp xếp hình kim tự tháp, giống như cách các quả cam được đóng gói trên khay trong cửa hàng tạp hóa (để chứng minh điều này về mặt toán học là cực kỳ khó và là chủ đề của một bài báo xuất sắc trong những năm 1990). Nhưng chúng ta biết rất ít trong trường hợp đó là không gian bốn chiều hoặc nhiều hơn, Henry Cohn, một nhà toán học tại Viện Công nghệ Massachusetts ở Cambridge, cho hay.

“Đó là lỗ hổng kinh khủng trong kiến thức của chúng ta – thật đáng xấu hổ,” Cohn nói trong một bài phát biểu sau buổi công bố Huy chương Fields. Viazovska đã đưa các kỹ thuật mới vào bài toán xuất phát từ lý thuyết số và lý thuyết đối xứng trong tám chiều. “Với sự hiểu biết nghèo nàn của chúng ta trong các chiều không gian khác, thật kỳ diệu khi Maryna đã có thể hiểu được điều này một cách chính xác,” Cohn nói thêm. Gần đây, Cohn đã cộng tác với Viazovska và những người khác để mở rộng kết quả ra không gian 24 chiều.

Peter Sarnak, một nhà lý thuyết số tại Đại học Princeton ở New Jersey cho biết: “Viazovska phát minh ra những công cụ mới mẻ và đầy bất ngờ, cho phép cô ấy vượt qua những rào cản tự nhiên đã kìm hãm chúng ta trong nhiều năm.”

Với Maynard, người được biết đến với những phát hiện đột phá về khoảng cách giữa các số nguyên tố, Sarnak cho biết “một số kết quả của anh ấy được xem như là sự tưởng tượng thuần túy trước khi Maynard công bố chúng.” Lời biểu dương dành cho Maynard từ ủy ban Huy chương Fields nói rằng anh “đã có những đóng góp ngoạn mục trong lý thuyết số giải tích.”

Duminil-Copin đã đạt được một số kết quả cơ bản về một mô hình toán học “mô tả cách một miếng sắt mất từ ​​tính khi nó đạt đến một nhiệt độ nhất định”, người cố vấn cũ của anh, Wendelin Werner, một nhà toán học tại Viện Công nghệ Liên bang Thụy Sĩ (ETH) ở Zurich cho biết.

Bản tuyên dương June Huh nói rằng cùng với các đồng nghiệp, anh đã “cải biến lĩnh vực tổ hợp hình học.” June Huh đã làm điều đó bằng cách đưa các công cụ từ một lĩnh vực toán học khác vào, hình học đại số.

Những người đoạt huy chương của Fields June Huh, James Maynard và Hugo Duminil-Copin (từ trái sang phải). Ảnh: Lance Murphey/Ryan Cowan/Matteo Fieni

Huy chương Fields và các giải thưởng IMU khác thường được công bố tại lễ khai mạc Đại hội các nhà toán học quốc tế (ICM), được tổ chức bốn năm một lần. Đại hội năm nay dự kiến ​​bắt đầu vào ngày 6 tháng 7 tại St. Petersburg, Nga, nhưng kế hoạch đã bị hủy bỏ sau khi Nga xâm lược Ukraine vào tháng 2. Thay vào đó, lễ trao giải đã được chuyển đến Helsinki và đại hội sẽ diễn ra như một sự kiện ảo.

“Chúng tôi lên án sự điên rồ, sự bất công và tính không thể đảo ngược của chiến tranh đang đe dọa sự tồn tại của nhân loại,” bốn thành viên từng viết trong tuyên bố của ủy ban tổ chức địa phương vào ngày 27 tháng 2.

Ủy ban chọn người đoạt giải Fields – mà danh tính của các thành viên được giữ bí mật cho đến ngày hôm nay – được cho là đã đưa ra quyết định trước cuộc xâm lược.

Maryam Mirzakhani (1977-)

Svetlana Jitomirskaya (1966-)

Tại một hội nghị vệ tinh với ICM vào ngày 2 tháng 7, một phụ nữ gốc Ukraina khác, Svetlana Jitomirskaya tại Đại học California ở Irvine, đã giành được Giải thưởng Ladyzhenskaya kỳ đầu tiên về Vật lý Toán học – giải thưởng lớn đầu tiên trong ngành này được đặt theo tên của một phụ nữ nhưng mở cửa cho mọi người thuộc bất kỳ giới tính nào. Giải thưởng tôn vinh nhà toán học Nga Olga Ladyzhenskaya, người đã vuột mất Huy chương Fields trong gang tấc vào năm 1958. Trước Viazovska, người phụ nữ duy nhất giành được Huy chương Fields là Maryam Mirzakhani, vào năm 2014.

doi: https://doi.org/10.1038/d41586-022-00470-3

Huỳnh Thị Thanh Trúc dịch

Nguồn: Ukrainian mathematician becomes second woman to win prestigious Fields Medal, Nature, July 5, 2022