Một giải Nobel kinh tế cho việc kiểm tra thực tại
Giải Nobel kinh tế năm nay được trao cho Oliver Hart và Bengt Holmström với công trình nghiên cứu về lý thuyết hợp đồng. Để khởi đầu tìm hiểu về hai vị khôi nguyên và các công trình của họ, bạn có thể tham khảo blog của kinh tế gia Kevin Bryan, một số bài viết đáng tin cậy ở Marginal Revolution, và bài tóm tắt của Tyler Cowen ở Bloomberg View.
Nghiên cứu ở đây đi sâu vào các vấn đề kinh tế vi mô. Cụ thể là về động viên, thông tin không hoàn hảo, và các mối quan hệ lâu dài; và về các tương tác chiến lược tinh tế giữa những người không biết khả năng hay ý định của nhau. Nhưng nghiên cứu này lại liên quan đến rất nhiều vấn đề kinh tế trong thế giới thực -- trả lương theo kết quả công việc, mua bán và sáp nhập, cho vay của ngân hàng và cấu trúc doanh nghiệp.
 |
| Oliver Hart (1948-) |
 |
| Tyler Cowen (1962-) |
Vấn đề mà nghiên cứu này không đề cập đó là loại kinh tế học mà bạn thường bắt gặp trong các tin tức trên báo. Nghiên cứu không nói về tăng trưởng hay thất nghiệp, kích thích tài khóa hay lãi suất, các hiệp định thương mại hay năng suất. Nhưng nó có thể gián tiếp liên quan đến những điều đó -- công trình nghiên cứu của Holmström về các cuộc khủng hoảng tài chính và nợ chắc chắn là có liên quan đến những gì đã xảy ra hồi năm 2008. Tuy nhiên, nghiên cứu này không phải là những gì mà bạn kỳ vọng các nhà kinh tế sẽ tranh luận khi mở trang Bloomberg hay cầm tờ New York Times.
Nghiên cứu này không nói về kinh tế vĩ mô -- tìm hiểu cách thức hoạt động của toàn bộ nền kinh tế.
Điều này khá thú vị, bởi trong quá khứ, giải Nobel hầu như chỉ dành cho nghiên cứu vĩ mô. Trong thập niên sau khi Ngân hàng Thụy Điển thành lập giải thưởng vào năm 1969, 9 trong số 10 giải thưởng dành cho những gì mà chúng ta gọi là “vĩ mô”. Trong những năm 1980, nó chiếm khoảng một nửa.
 |
| Thomas Sargent (1943-) |
 |
| Christopher Sims (1942-) |
Ngày nay, các giải thưởng dành cho nghiên cứu [kinh tế] vĩ mô ít chiếm vị trí chi phối hơn. Giải thưởng gần đây nhất về [kinh tế] vĩ mô thuần túy là vào năm 2011 dành cho công trình thực nghiệm của Christopher Sims và Thomas Sargent. Những giải dành cho [kinh tế] vĩ mô khác là vào năm 2010, 2006, và 2004. Giải thưởng trong năm 2013 về kinh tế tài chính và năm 2008 về kinh tế thương mại và địa lý có “hương vị” nào đó của [kinh tế] vĩ mô -- rốt cuộc, thương mại và tài chính ảnh hưởng đến cả chu kỳ kinh doanh lẫn tăng trưởng -- nhưng cả hai hiện đang được xem là thuộc các lĩnh vực riêng biệt, với phương pháp và các nguồn dữ liệu riêng.
Trong khi đó, số lượng giải thưởng trong các lĩnh vực như lý thuyết trò chơi ngày càng gia tăng. Khôi nguyên của năm nay thực hiện công trình nghiên cứu có chút gì đó tương tự như của vị khôi nguyên năm 2014, Jean Tirole - nghiên cứu về tập đoàn. Các lý thuyết gia [kinh tế] vi mô cũng được trao giải trong những năm 2012, 2007 và 2005. Mặc dù đây chỉ là một mẫu nhỏ để tham khảo nhưng có vẻ như “vì sao” lý thuyết [kinh tế] vi mô đang trên đà tỏa sáng trong “bầu trời” của giới kinh tế.
 |
| Jean Tirole (1953-) |
Chúng ta nên làm gì với sự phát triển này? Các cuộc tranh luận về kinh tế học trên các phương tiện truyền thông và các blog có xu hướng tạo ra sự khác biệt to lớn giữa [kinh tế] vĩ mô và [kinh tế] vi mô, mô tả cái trước không phải là khoa học và cái sau mới là khoa học nghiêm túc. Đây chỉ là một phần nhỏ của sự thật, nhưng nó không đơn giản là vậy.
Điều thực sự đã xảy ra đó là [kinh tế] vĩ mô được phát triển trước tiên. Các nhà kinh tế quan sát các hiện tượng quan trọng và ở quy mô lớn như tăng trưởng, suy thoái và nghèo đói xảy ra xung quanh họ, và họ đã viết nên những lý thuyết đơn giản để giải thích những gì họ nhìn thấy. Các lý thuyết bắt đầu vượt ra khỏi ghi chép chữ nghĩa thuần túy (literary), mà sử dụng toán học nhiều hơn và trở nên hình thức (formal) hơn theo thời gian. Nhưng chúng vẫn còn có chung một vài điểm lớn. Chúng đều giả định rằng mọi người và các công ty trong nền kinh tế là rất nhỏ bé và không đáng kể, tựa như các phân tử trong dung dịch hóa chất. Và chúng thường giả định rằng tất cả mọi người đều tuân theo các quy tắc cực kỳ đơn giản -- công ty tối đa hóa lợi nhuận, người tiêu dùng tối đa hóa lợi ích mà họ nhận được từ việc tiêu dùng. Đổ tất cả mọi người và các công ty bé nhỏ giản đơn này vào một ống nghiệm được gọi là “thị trường”, lắc lắc chúng, và hô biến -- một nền kinh tế hiện ra.
Ngay cả các lý thuyết [kinh tế] vĩ mô hiện nay cũng mang tinh thần tương tự. Hầu hết những gì bạn thấy trong các cuộc hội thảo khoa học hoặc tại các ngân hàng trung ương là cái được gọi là mô hình cân bằng chung.
Nhưng trong khi chờ đợi, các lý thuyết gia kinh tế đã phân ra thành nhiều nhánh khác nhau. Họ bắt đầu suy nghĩ nghiêm túc và sâu sắc hơn về cách thức mà mọi người và các công ty hoạt động và tương tác. Và những nỗ lực đó được đền đáp xứng đáng với các ứng dụng trong thế giới thực -- đấu giá của Google, ghép thận, hoặc việc bán quyền phổ tần không dây của chính phủ là một vài trong số các ví dụ thường gặp hơn, nhưng luôn có nhiều ứng dụng hơn. Và các lý thuyết như của Hart và Holmström đang thay đổi cách thức các công ty tư duy về các vấn đề kinh tế hàng ngày như trả lương theo kết quả công việc, và mua bán và sáp nhập. Trong khi đó, hầu hết các khám phá trong nghiên cứu thực nghiệm là ở lĩnh vực [kinh tế] vi mô, chỉ là do lĩnh vực này cung cấp dữ liệu vô cùng phong phú và đáng tin cậy.
Do đó, kinh tế học, với vai trò là một khoa học, là dạng khá kỳ lạ. Hầu hết các lĩnh vực đều bắt đầu ở quy mô nhỏ rồi sau đó mới mở rộng. Đầu tiên, các nhà hóa học và vật lý học tìm hiểu cách thức mọi thứ hoạt động ở trong phòng thí nghiệm rồi tiếp theo mới chuyển sang dự báo tác động của chúng như biến đổi khí hậu. Nhưng nhà kinh tế thì ngược lại, bắt đầu với các dự báo to lớn và táo bạo về suy thoái và tăng trưởng, và rồi mới dời vào phòng thí nghiệm và mặc áo khoác và đeo kính bảo hộ.
 |
| Noah Smith |
Tôi nghĩ rằng sẽ là sai lầm nếu diễn giải sự chuyển dịch tập trung theo hướng [kinh tế] vi mô của giải Nobel như là một lời khiển trách [kinh tế] vĩ mô. Thay vào đó, nghĩ theo hướng rằng các công cụ thú vị mới mẻ đã và đang được phát triển trong thế giới [kinh tế] vi mô. Hãy nghĩ [kinh tế] vĩ mô giống như một chương trình không gian -- một nỗ lực ngoạn mục thu hút vô số tiêu đề và tin tức trên trang báo nhưng giá trị khoa học của nó vẫn còn đang tranh cãi. Và nghĩ rằng [kinh tế] vi mô giống như các sản phẩm phụ hữu ích nhưng khiêm tốn từ chương trình đó. Một bên là bộ phận quyến rũ, và một bên là các kỹ thuật thực sự.
Noah Smith là nhà bình luận chuyên mục Bloomberg View. Ông là phó giáo sư giảng dạy tài chính tại Đại học Stony Brook, và viết blog ở trang Noahpinion.
Nguyễn Hoàng Mỹ Phương dịch
Nguồn: Smith, N. “An Economics Nobel for Examining Reality”. Bloomberg, Oct. 10, 2016.
