============
Eric J. Hobsbawm đã từ trần ngày mồng 1 tháng 10 năm 2012, thọ 95 tuổi. Ông là sử gia lớn, nếu không nói là sử gia lớn nhất về lịch sử thế giới hai thế kỉ XIX và XX, đồng thời là một trí thức dấn thân từ thuở niên thiếu cho đến trọn đời.
 |
Đối với nhà sử học (mác xít, tất nhiên) này, căn cứ vào các cuộc vận động lớn của lịch sử thế giới, Thế kỉ XIX bắt đầu từ 1789 (Cách mạng Pháp), và kết thúc vào năm 1914, khi Thế chiến lần thứ nhất bùng nổ, mở đầu sự cáo chung của “Thời đại Đế chế”. Vì thế, ông đã tạo ra tên gọi “Thế kỉ Dài” để nói về Thế kỉ XIX.
Thế kỉ XX, dưới nhãn
quan sử học, bắt đầu từ năm 1914. Hobsbawm coi như nó kết thúc, không phải vào
năm 2000 theo lịch, mà vào năm 1991, khi Liên Xô và khối xã hội chủ nghĩa Đông
Âu sụp đổ, kết thúc chiến tranh lạnh. Trăm năm thu gọn vào 77 năm, nên ông gọi
nó là “Thế kỉ ngắn”. Thời đại của những Thái cực: Lịch sử Thế kỉ ngắn
1914-1991 chính là đầu đề bộ sử lớn thứ tư của Hobsbawm, nói về Thế kỉ
XX mà chúng ta vừa từ biệt.Viết về lịch sử đương đại là điều khó. Viết một bộ sử tổng quan về Thế giới đương đại là điều không thể. Hobsbawm, và có lẽ chỉ Hobsbawm, đã làm được điều không thể ấy. Ông là người uyên bác, trí nhớ phi phàm, một tầm nhìn xa, và cái nhìn sắc sảo. Con người bách khoa ấy không chỉ quan tâm tới lịch sử, mà còn đam mê văn học nghệ thuật: dưới bút danh Francis Newton, ông là nhà phê bình nhạc Jazz có uy tín của tạp chí New Statesman. Hội đồng Giải thưởng Balzan năm 2003 (dành cho những công trình sử học Âu châu từ năm 1900) trao giải cho ông vì “phân tích xuất sắc lịch sử đau thương của Châu Âu thế kỉ XX, kết hợp nhuần nhuyễn những công trình nghiên cứu sâu sắc của mình và tài năng văn học lớn lao”. Bộ ba lịch sử “Thế kỉ Dài” được tạp chí The New York Review of Books đánh giá là “một trong những bộ sử tổng quan vĩ đại nhất từ mấy chục năm nay”. Đối với sử gia David Caute (sử gia, nhà văn, nhà báo, giáo sư đại học, không mác-xít), Hobsbawm có lẽ là “nhà sử học đương thời lớn nhất -- không những của Vương quốc Anh, mà của toàn thế giới”.
 |
| David Caute (1936-) |
Eric Hobsbawm sinh ngày
9 tháng 6 năm 1917 ở Alexandria (Ai Cập) trong một gia đình Do Thái, thuở nhỏ
sống ở Wien (Áo). Mồ côi cha năm 12 tuổi, vừa đi làm vừa đi học để giúp mẹ và
em, mồ côi mẹ năm 14 tuổi, được một bà dì (em mẹ) và một ông chú (em cha; hai
người sau này kết hôn) nuôi dưỡng cho ăn học. Học trung học ở Berlin đến khi
Hitler lên cầm quyền thì gia đình di cư sang London (1934). Bảo vệ luận án Tiến
sĩ sử học (Cambridge) trước khi tham gia Đại chiến Thế giới lần thứ hai. Giảng
dạy đại học từ năm 1947 ở Birkbeck, London, và thỉnh giảng ở nhiều trường đại
học trên thế giới (Stanford, UCLA...).Những tác phẩm cuối đời: Interesting Times: a twentieth-Century life (Allen Lane, 2002, tự truyện); Globalisation, Democracy and Terrorism (Little & Brown, 2007); How to Change the World: Tales of Marx and Marxism (Little & Brown, 2011).
Cũng nhân dịp này, xin công bố lần đầu “Cách mạng Thế giới”, là chương 2 trong 19 chương của tác phẩm này. Xin cảm ơn anh Chu Hảo, giám đốc Nhà xuất bản Tri Thức, đã cho phép Diễn Đàn công bố trước. Kèm theo lời cảm ơn, là lời ăn năn hối lỗi gửi tới bộ biên tập nhà xuất bản, vì dịch giả đã kéo dài quá trình “mắc dịch”.
Nguyễn Ngọc Giao
Nguồn: Nhà sử
học của hai thế kỉ, Diendan.Org, 04/10/2012 (cập nhật lần cuối
12/04/2016)
Chú thích của PTKT:
