 |
| Philippe Van Parijs (1951-) |
Bước tiến trên thế giới hướng đến một chế độ thu nhập cơ bản: cảm ơn đất nước Thụy Sĩ!
Philippe Van Parijs
Ngày 05 tháng 6 năm 2016 sẽ được nhớ đến như là một cột mốc quan trọng
trong bước tiến trên toàn thế giới hướng đến việc triển khai chế độ thu nhập cơ
bản vô điều kiện (UBI, Unconditional
Basic Income). Vào ngày hôm đó, mọi công dân Thụy Sĩ đều được hỏi ý kiến về
việc chấp thuận hay phản đối kiến nghị sau đây:
1.
Liên bang đưa một thu nhập cơ bản vô
điều kiện thành luật.
2.
Thu nhập cơ bản phải tạo điều kiện cho
toàn dân có được một cuộc sống xứng đáng và tham gia vào đời sống công cộng.
3.
Pháp luật sẽ xác định kinh phí và mức
thu nhập cơ bản.
Kiến nghị này đã bị bác bỏ, với 76,9% số cử tri chống lại, 23,1% ủng hộ.
Vì sao sự bác bỏ này có thể dự đoán được? Và vì sao đó là một bước quan trọng
tiến lên phía trước?
Từ 0 đến 23%
Để trả lời những câu hỏi trên, phải có một cái nhìn tổng quan ngắn gọn về
lịch sử. Năm 2008, nhà làm phim người Đức Enno Schmidt và doanh nhân người Thụy
Sĩ Daniel Hani, cả hai đều có trụ sở tại Basle, sản xuất bộ phim Grundeinkommen: ein
Kulturimpuls (Thu nhập cơ
bản: một sự thôi thúc văn hóa), một "bộ phim thử nghiệm" vẽ ra một hình ảnh đơn giản và hấp dẫn về
thu nhập cơ bản. Việc phổ biến bộ phim này qua mạng Internet đã giúp chuẩn bị
cơ sở cho việc ủng hộ một sáng kiến nhân dân sẽ được phát động vào tháng 4 năm
2012. Một sáng kiến nhân dân khác đề xuất một chế độ UBI được tài trợ cụ thể
bởi một thuế suất đánh vào năng lượng không tái tạo được, đã được đưa ra vào
tháng 5 năm 2010, nhưng đã thất bại vì không thu được đủ số lượng chữ ký cần
thiết.
 |
| Daniel Hani (1966-) |
 |
| Enno Schmidt (1958-) |
Những người khởi xướng sáng kiến năm 2012 trước hết nghĩ rằng thu nhập cơ
bản nên được tài trợ thông qua thuế giá trị gia tăng (VAT, Value Added Tax), như đã được gợi ý trong bộ phim, nhưng họ đã từ
bỏ ý định vì lo sợ mất đi sự ủng hộ cho đề xuất này. Họ cũng chọn không quy
định một khoản tiền chính xác trong chính văn bản kiến nghị. Nhưng trang web
của họ đã đề cập đến một số tiền trợ cấp hàng tháng bằng 2500 Sfr cho mỗi người
lớn và 625 Sfr cho mỗi trẻ em, như là một diễn giải tốt nhất của điều được đòi
hỏi, ở Thụy Sĩ, là "có được một cuộc
sống xứng đáng và tham gia vào đời sống công cộng". Nếu sáng kiến thu được hơn 100.000 chữ ký hợp lệ trong vòng 18 tháng, thì Hội đồng Liên bang, chính phủ quốc gia của Thụy Sĩ, có nghĩa vụ tổ chức một cuộc trưng cầu ý dân trên toàn quốc trong vòng ba năm, hoặc trên cơ sở văn bản chính xác
của sáng kiến hoặc trên cơ sở một phản đề nghị được đàm phán với những người khởi xướng.
Ngày 04 tháng 10 năm 2013, những người khởi xướng đệ trình hơn 125.000 chữ
ký hợp lệ cho Thủ tướng liên bang. Ngày 27 tháng 8
năm 2014, sau khi thẩm định các chữ ký và xem xét các lập luận, Hội đồng Liên
bang bác bỏ sáng kiến mà không đưa ra một phản đề nghị. Theo quan điểm của họ, "một chế độ thu nhập cơ bản vô điều kiện sẽ có hậu quả tiêu cực đối với
nền kinh tế, hệ thống an sinh xã hội và sự ổn định xã hội của Thụy Sĩ. Đặc
biệt, nguồn kinh phí cho một chế độ thu nhập như vậy sẽ dẫn đến một sự gia tăng
đáng kể gánh nặng tài chính". Sau đó, bản kiến nghị này được gửi đến
lưỡng viện của Nghị viện Thụy Sĩ. Ngày 29 tháng 5 năm 2015, Ủy ban về các vấn
đề xã hội thuộc Hội đồng Quốc gia (Viện Dân biểu Liên bang của Thụy Sĩ, hay
tương đương với Hạ viện – ND), với 19 phiếu thuận, 1 phiếu chống và 5 phiếu
trắng, đã khuyến nghị bác bỏ bản kiến nghị về chế độ UBI. Sau khi thảo luận kỹ
lưỡng tại một phiên họp toàn thể vào ngày 23 tháng 9 năm 2015, Hội đồng Quốc
gia đã tiến hành một cuộc bỏ phiếu sơ bộ và thông qua khuyến nghị bác bỏ bản
kiến nghị nói trên, với 146 phiếu thuận, 14 phiếu chống và 12 phiếu trắng.
Ngày 18 tháng 12 năm 2015, Hội đồng Nhà nước (Thượng viện Thụy Sĩ, bao gồm
đại biểu của các bang) xem xét sáng kiến và bác bỏ nó với 40 phiếu, 1 phiếu thuận
và 3 phiếu trắng. Cùng ngày, bản kiến nghị được tiến hành bỏ phiếu vòng hai và
vòng cuối tại Hội đồng Quốc gia với kết quả: 157 phiếu chống, 19 phiếu thuận và
16 phiếu trắng. Trong mọi trường hợp, tất cả các đại biểu từ các đảng cực hữu,
trung hữu và trung dung đều bỏ phiếu chống lại bản kiến nghị. Tất cả các phiếu
ủng hộ và phiếu trắng đều thuộc các đảng xã hội chủ nghĩa và đảng xanh, cả hai
đảng này đều bị chia rẽ sâu sắc. Tại cuộc bỏ phiếu vòng cuối tại Hội đồng Quốc
gia, 15 đại biểu thuộc đảng xã hội chủ nghĩa bỏ phiếu ủng hộ, 13 phiếu chống và
13 phiếu trắng, trong khi bên đảng xanh có 4 phiếu ủng hộ, 5 phiếu chống và 3
phiếu trắng. Như vậy, mức độ ủng hộ dao động từ 0% tại Hội đồng Liên bang, 2%
tại Hội đồng Nhà nước và 4, 8 và 10% tại Hội đồng Quốc gia (bỏ phiếu ở cấp ủy
ban, bỏ phiếu sơ bộ và bỏ phiếu vòng cuối).
Đối với cuộc phổ thông đầu phiếu vào ngày 05 tháng 6 năm 2016, các ban lãnh
đạo quốc gia của gần như tất cả các đảng phái, kể cả đảng xã hội chủ nghĩa, đều
khuyến nghị nói không. Một số ngoại lệ duy nhất chủ trương nói có là đảng xanh
và đảng Pirate (không đáng kể về mặt chính trị), cùng một số đảng bộ của đảng
xã hội chủ nghĩa từ cả ba vùng ngôn ngữ. Trước bối cảnh này, việc nói không với
UBI là điều hoàn toàn có thể dự đoán được, và tỷ lệ gần một phiếu bầu ủng hộ UBI
chống lại bốn phiếu bầu bác bỏ – với đỉnh điểm là 35% tại bang Geneva, 36% tại
bang Basel-Stadt, 40% tại thành phố Bern và 54% tại các quận trung tâm của
Zürich – là những con số khá cao so với những gì người ta chờ đợi. Và hơn nữa,
chúng ta phải nhớ rằng Thụy Sĩ có lẽ là nước ở châu Âu, mà sự ủng hộ chế độ UBI
được coi là có khả năng thấp nhất, không chỉ vì sự thấm nhuần sâu sắc hơn, tại
quê hương của Calvin, của một đạo đức lao động theo phái Calvin, mà trên hết là
vì tỷ lệ thất nghiệp và nghèo đói hiện nay tương đối thấp.
Ở Thụy Sĩ và xa hơn nữa: rộng hơn và chín chắn hơn
Tuy nhiên, ngay cả khi sáng kiến không thu được hơn 2,5% chữ ký của người dân Thụy Sĩ ở giai đoạn ban đầu, mọi
người giờ đây đều nhận rằng đó cũng là một thành công tuyệt vời, nhờ vào khả
năng chịu đựng của những người khởi xướng và khả năng truyền thông ấn tượng của
họ. Giờ đây, chưa có dân số nào trên thế giới hoặc trong lịch sử đã có suy nghĩ
nhiều hơn về những ưu điểm và nhược điểm của bản kiến nghị, như người Thụy Sĩ
đã làm trong bốn năm qua.
Và hiệu ứng không chỉ giới hạn tại Thụy Sĩ. Trong vài ngày cuối trước cuộc
bầu cử phổ thông, các tờ Economist, Wall
Street Journal, Financial Times, New York Times, Guardian, và vô số các tờ
báo khác trên toàn thế giới thấy buộc phải đăng các bài viết chuyên đề để giải
thích đầy đủ chi tiết – đôi khi khá tốt, đôi khi chưa tốt lắm – chế độ thu nhập
cơ bản là gì và nó liên quan đến những gì. Suốt một tuần trong lịch sử của thế
giới, chưa từng có trường hợp nào các phương tiện truyền thông đã dành rất
nhiều thời gian và không gian như vậy cho một cuộc thảo luận về chế độ UBI.
Ngoài việc thúc đẩy mạnh mẽ cho việc truyền bá ý tưởng, sáng kiến của Thụy Sĩ còn góp phần làm các cuộc tranh luận xung quanh nó chín muồi. Một bài học rút ra từ kinh
nghiệm nói trên là một bản kiến nghị – quy định một số tiền trợ cấp cao nhưng
không quy định chính xác cách thức tài trợ nó – có thể dễ dàng thu đủ số lượng
chữ ký theo yêu cầu, nhưng là một chặng đường dài để thuyết phục phần đông
những cử tri còn ái ngại lật ngược lại ý kiến vào ngày bầu cử (khoảng 46% số cử
tri trong trường hợp này). Đối với người đi trước thì chỉ cần một ngôi sao sáng
để chỉ phương hướng là đủ, nhưng đối với người đi sau thì cần có những biển chỉ
đường cụ thể trên mặt đất để đánh dấu một đoạn đường an toàn.
Bất cứ khi nào tôi được mời tham gia tranh luận về sáng kiến của Thụy Sĩ,
tôi lập luận rằng việc giới thiệu một mức thu nhập cơ bản cá nhân bằng 2.500
Sfr (chiếm 38% GDP bình quân đầu người của Thụy Sĩ) sẽ là điều vô trách nhiệm
về mặt chính trị. Thật vậy, không ai có thể chứng minh được rằng một mức UBI
như vậy là không bền vững về mặt kinh tế. Nhưng cũng không ai có thể chứng minh
được điều ngược lại. Cũng như không có bất kỳ thí nghiệm địa phương nào được
triển khai hoặc được hoạch định ở Thụy Sĩ hay ở nơi nào khác chứng minh được điều ấy. Hơn nữa, đó không phải là điều không hợp lý để giả định rằng tính bền vững về mặt kinh tế của chế độ UBI ở mức đó sẽ đòi hỏi
một số điều kiện tiên quyết chưa đáp ứng được cho đến nay, trong đó có việc đưa
ra các hình thức thuế suất mới – ví dụ như thuế
vi mô đánh trên các khoản thanh toán điện tử, đóng một vai trò thú vị
trong cuộc tranh luận về sáng kiến của Thụy Sĩ – và sự hợp tác quốc tế có hiệu
quả chống lại việc trốn thuế – những thứ không hẳn là điểm mạnh nhất của Thụy
Sĩ.
Tuy nhiên, trong thời gian trước mắt, điều rõ ràng giờ đây là cần và phải
tiến hành và tranh luận những bước tiến khiêm tốn hơn nhưng có ý nghĩa hơn. Họ
phải đưa vào thương lượng một chế độ UBI cá nhân ở mức thấp hơn (ví dụ, 15 hay
20% GDP bình quân đầu người), mức cần thiết qua thử nghiệm về lợi ích hỗ trợ xã
hội hoặc trợ cấp nhà ở, chắc chắn cần thiết đối với các hộ gia đình chỉ có một
người ở đô thị. Điều này không phải bởi vì, trong nhiều trường hợp, UBI sẽ
không đủ lực, dựa trên bản thân nó, để "tạo điều kiện cho toàn dân có được một cuộc sống xứng đáng",
mà là vì không tạo được một sự khác biệt lớn về vấn đề an ninh, khả năng mặc cả
và tự do lựa chọn của rất nhiều người dễ bị tổn thương nhất trong xã hội. Ngay
cả trong ngắn hạn, việc đưa ra một chế độ UBI như vậy chắc chắn là điều mang
tính bền vững về mặt kinh tế. Việc làm cho nó phù hợp về mặt chính trị phụ
thuộc vào chúng ta.
Sáng kiến chưa từng có này của Thụy Sĩ đã không chỉ làm cho nhiều người, ở Thụy Sĩ và xa hơn nữa, nhận thức rõ hơn về bản chất và quy mô những thách thức
phải đối mặt trong thế kỷ 21, mà còn về cách thức mà chế độ UBI có thể giúp
chúng ta giải quyết được những thách thức ấy. Bằng cách kích hoạt vô số sự phản
đối, một số mang tính ngây ngô và một số mang tính tức thì, nó còn giúp những
người ủng hộ UBI làm sắc nét lập luận của họ và thừa nhận sự cần thiết phải có
những bước đi tiếp theo mang tính thực tế. Vì những lý do nói trên, người dân
Thụy Sĩ, những người đã dành rất nhiều thời gian, nghị lực và trí tưởng tượng
để ủng hộ chiến dịch, xứng đáng với lòng biết ơn không chỉ của phong trào ủng
hộ thu nhập cơ bản trên toàn thế giới, mà còn của tất cả những người đấu tranh
vì một xã hội tự do và một nền kinh tế lành mạnh.
Về Philippe van Parijs
Philippe van Parijs là giáo sư tại Khoa các Khoa học Kinh tế, Xã hội và Chính trị thuộc Đại
học Louvain (UCL), nơi ông đã lãnh đạo Hoover Chair of Economic and Social
Ethics (Hội Hoover về đạo đức kinh tế và xã hội) từ khi được thành lập vào năm
1991.
Huỳnh Thiện Quốc Việt dịch
Nguồn: The
Worldwide March To Basic Income: Thank You Switzerland!, Social Europe, 7 June 2016.
