 |
 |
| Anne E. Deysine |
____________________________________________________________________
Chế độ pháp quyền hay sự ưu việt của luật pháp
Khái niệm trung tâm “chế độ pháp quyền/Rule of law”, hay sự ưu việt của luật pháp nằm ở trung tâm của hệ thống (chính trị) Mỹ.
 |
| Albert V. Dicey (1835-1922) |
Sự soạn thảo các đạo luật, việc áp dụng chúng, mối quan hệ giữa các loại luật khác nhau cũng được luật pháp chi phối và một chính phủ, kể cả khi được bầu ra một cách dân chủ, không thể hành động một cách tùy tiện. Chính quyền phải tuân theo các luật hiện hành giống như các công dân khác; điều này là cần thiết để có được sự bình đẳng của tất cả mọi người trước pháp luật; tương tự như vậy, không thể nhân hoặc pháp nhân nào có thể hưởng các đặc quyền mà không áp dụng các đặc quyền này cho người khác và không thể được miễn trừ các biện pháp trừng phạt, vốn sẽ được áp dụng bất kể giai cấp, địa vị hay quyền hạn của người bị chi phối bởi luật pháp.
Nguyên lý cơ bản của Chế độ Pháp quyền là sự cần thiết phải hạn chế quyền lực chính trị. Lúc đó luật pháp vốn “chiếm ưu thế” sẽ có sứ mệnh chống lại sự tùy tiện và bạo lực, đồng thời bảo vệ công dân chống lại những mưu toan áp bức của quyền lực và biểu tượng tối cao của nó là Nhà nước. Ở đây chúng ta thấy rằng nguyên tắc về sự ưu việt của luật pháp có một chiều hướng phản chính trị: thông qua sự sùng bái pháp quyền và sự kiểm soát của thẩm phán, sự ưu việt này muốn kiểm soát cả quyền lực chính trị, bao gồm cả quyền lực dân chủ.
[…]
Sự xói mòn các chuẩn mực theo Levitsky và Ziblatt
 |
| Daniel Ziblatt (1972-) |
 |
| Steven Levitsky (1968-) |
Hai nhà khoa học chính trị, Steven Levitsky và Daniel Ziblatt, coi điều mà họ gọi là sự xói mòn các chuẩn mực là mối đe dọa nghiêm trọng nhất đối với các nền dân chủ đương đại vốn không còn bị xóa đi sau một cuộc đảo chính hoặc một cuộc cách mạng và không sụp đổ dưới sự tấn công của chiến tranh hoặc dịch bệnh. Các chuẩn mực dần dần bị xói mòn mà gần như không thể nhận thấy. Chúng bị thối nát từ bên trong, bị đầu độc bởi các thực tiễn như sự phổ biến của sự “tham nhũng hợp pháp” và bởi các nhà lãnh đạo sử dụng quyền lực để thu lợi và lợi dụng chức vụ của họ để định hướng các quy tắc và làm biến chất quá trình dân chủ. Về mặt này, Trump vừa là triệu chứng vừa là nguyên nhân của những tệ nạn đang hoành hành nền dân chủ Mỹ. Nếu các nhà lãnh đạo chuyên quyền đóng góp vào sự phá hủy nền dân chủ, những kẻ thực sự đào huyệt cho nó là các đảng phái chính trị, các thành phần chính trị và những lựa chọn mà họ đưa ra khi đối đầu với loại nhà lãnh đạo mị dân và chuyên chế. Sự tồn vong hay sự diệt vong của các nền dân chủ tùy thuộc vào họ.
Khi D. Trump muốn “đuổi về đất nước của họ” bốn dân cử “da màu” của Đảng Dân chủ, những người hoàn toàn là người Mỹ, khi một ngày sau đó, ông để đám đông tại một trong các cuộc họp tranh cử của mình hô vang “đuổi nó về nước!” khi nói về người dân cử thuộc đảng Dân chủ ở Hạ viện, người gốc Somalia và đã trở thành công dân Mỹ, đó là sự tiếp nối của một xu hướng đã có từ những năm 1980.
 |
| Justin Amash (1980-) |
Các đại biểu dân cử khác của Đảng Cộng hòa trong Hạ viện, ngoại trừ 4 người trong số họ (trong số 196 người), đã từ chối tham gia nghị quyết của Đảng Dân chủ lên án “hành vi phân biệt chủng tộc đã hợp pháp hóa và làm gia tăng nỗi sợ hãi và sự căm ghét những Người Mỹ mới và người da màu”. Bằng sự im lặng của mình, họ góp phần làm xói mòn các chuẩn mực và còn thể hiện sự kém đạo đức và tinh thần trách nhiệm hơn cả các cử tri, những người với tỷ lệ 65% (45% trong số những người theo Đảng Cộng hòa) cho rằng việc đuổi những người Mỹ thuộc các thiểu số “về đất nước nguyên quán của họ” là phân biệt chủng tộc.
Đối với Levitsky và Ziblatt, các chuẩn mực bất thành văn, các quy tắc không chính thức và các quy ước là xương sống của nền dân chủ. Nhiều điều trong số này đặt cơ sở trên chủ nghĩa thực dụng và nhận thức rằng những gì tốt cho một đảng trong ngắn hạn có thể không tốt trong dài hạn. Bởi vì đa số thay đổi và những người chiếm đa số ngày nay một ngày nào đó sẽ ở trong thế đối lập. Theo Levitsky và Ziblatt, hai chuẩn mực cần thiết cho sự tồn tại của một nền dân chủ là sự khoan dung lẫn nhau/mutual toleration và sự độ lượng thể chế/institutional forbearance vốn đã bảo vệ hệ thống phanh và đối trọng và từ lâu đã được coi là đương nhiên và được thừa nhận. Khoan dung lẫn nhau là chấp nhận những ý kiến khác và thừa nhận rằng bên đối lập không phải là kẻ thù. Sự độ lượng (hay sự khoan hồng) là sự pha trộn giữa ý tứ và sự tiết chế, đó là thái độ mà các chính trị gia nên thể hiện khi sử dụng các đặc quyền thể chế của họ.
Những chuẩn mực này, nền tảng cho nền dân chủ Mỹ trong phần lớn thế kỷ 20, đã bị xói mòn do sự lạm dụng các thực tiễn đã làm cho chức năng hoặc ý định nguyên thuỷ của chúng bị lệch hướng. Filibuster (Hành động cản trở việc thông qua một đạo luật ở Thượng Viện) là một ví dụ điển hình: đã có 385 hành vi này trong vòng 5 năm (từ 2007 đến 2012), một con số tương đương với con số trong 7 thập kỷ từ Thế chiến thứ nhất đến sự kết thúc của chính quyền Reagan.
Cũng như đối với tỷ lệ xác nhận các thẩm phán liên bang trong các tòa án phúc thẩm; trong khi 90% số ứng cử viên do Tổng thống đề xuất trong những năm 1980 đã được chấp thuận, tỷ lệ này đã giảm xuống còn 50% trong nhiệm kỳ Tổng thống Obama. Điều này có thể giải thích tại sao đảng Dân chủ, mong muốn chấm dứt sự cản trở này, đã sửa đổi các quy tắc về hành vi cản trở/filibuster đối với các vị trí của thẩm phán liên bang. Nhưng bằng cách ưu tiên cho ngắn hạn, đảng Dân chủ đã giúp D. Trump có được một cách khá dễ dàng, vì không bị cản trở, sự xác nhận của một số lượng kỷ lục thẩm phán phúc thẩm, 43 vị trong 30 tháng nhiệm kỳ của ông. Điều này gắn với ý kiến liên quan rằng các nguyên tắc hiến pháp không thể làm tất cả mọi thứ vì một số quyền không được đề cập rõ ràng trong Hiến pháp và do đó không thể được Hiến pháp bảo vệ.
Phạm Như Hồ dịch
Nguồn: “Les États-Unis et la démocratie”, The Conversation, 6.01.2021, 20:22 CET Cập nhật 6 janvier 2021, 21:16 CET.
----
Bài có liên quan:
- Sự từ nhiệm của cánh tả
- Nội chiến ám ảnh nước Mỹ đang bị chia rẽ
- USA 2020: Giải thoát
- Trích dịch: “Hoa Kỳ và nền dân chủ”
- Những sự phá hoại mới nhất của Donald Trump
- Bạo lực ở Đồi Capitol và biểu tình ở Hồng Kông: sự tuyên truyền đến cùng của Trung Quốc
- Một chủ nghĩa Trump không có Donald Trump
- Cử tri bầu Donald Trump và sự suy giảm của nền công nghiệp chế tạo Hoa Kỳ
- Những kẻ điên và những nhà hiền triết – Suy nghĩ về sự kết thúc của nhiệm kỳ của Tổng thống Trump
[*] Giáo sư danh dự, luật gia và chuyên gia nghiên cứu về Hoa Kỳ, các vấn đề chính trị, xã hội và luật (Tối cao Pháp viện), Đại học Paris Nanterre – Đại học Paris Lumières↩
Chú thích:
