PHÂN TÍCH KINH TẾ: AI có hại cho môi trường và vấn đề không chỉ dừng lại ở chuyện tiêu thụ năng lượng

1.12.25

AI có hại cho môi trường và vấn đề không chỉ dừng lại ở chuyện tiêu thụ năng lượng

A.I. CÓ HẠI CHO MÔI TRƯỜNG VÀ VẤN ĐỀ KHÔNG CHỈ DỪNG LẠI Ở CHUYỆN TIÊU THỤ NĂNG LƯỢNG

Việc sử dụng trí tuệ nhân tạo ngày càng nhiều đã khiến những trung tâm dữ liệu rộng lớn và mạnh mẽ hơn, kéo theo áp lực ngày càng cao lên môi trường. (Shutterstock)

Các công nghệ trí tuệ nhân tạo, chẳng hạn như chatbot, đang ngày càng bị giám sát chặt chẽ vì nhu cầu năng lượng như động không đáy của chúng. Tuy nhiên, việc tiêu thụ năng lượng chỉ là một phần trong bức tranh tác động môi trường rộng lớn hơn.

Cuối năm ngoái, là kỷ niệm sinh nhật hai năm ra mắt ChatGPT (ChatGPT chính thức ra mắt ngày 30/11/2022 – ND), chatbot AI phổ biến do OpenAI điều hành. Chỉ trong thời gian hoạt động ngắn ngủi đó, nền tảng này đã thu hút hơn 300 triệu người dùng mỗi tuần, với khoảng một tỷ tin nhắn được gửi đến chatbot mỗi ngày.

Với 6,6 tỷ đô la Mỹ được huy động trong vòng gọi vốn gần đây nhất, OpenAI đã nổi lên như một trong những công ty tư nhân có giá trị nhất trên thế giới.

Lượng khí thải tăng vọt

Cũng trong lĩnh vực công nghệ, các công ty khác lại ghi nhận những cột mốc không mấy dễ chịu. Alphabet — công ty mẹ của Google — gần đây đã công bố lượng khí thải GHG của họ đã tăng 48% kể từ năm 2019. Gần như cùng thời điểm, Microsoft cũng công bố lượng khí thải của mình tăng 29% kể từ năm 2020.

Cả hai công ty đều cho rằng lượng khí thải gắn liền với nhu cầu mở rộng các trung tâm dữ liệu vận hành AI là nhân tố chính khiến lượng khí thải nhà kính tăng vọt. AI nổi tiếng là “khát” năng lượng — theo một nhà nghiên cứu, một truy vấn tới ChatGPT tiêu thụ lượng điện tương đương với một bóng đèn trong 20 phút.

Nhu cầu năng lượng chung của các trung tâm dữ liệu tại Hoa Kỳ cao đến mức Microsoft gần đây đã đạt được thỏa thuận mở lại Three Mile Island, địa điểm xảy ra vụ tai nạn hạt nhân tồi tệ nhất trong lịch sử Hoa Kỳ.

Ngành công nghiệp AI đang bùng nổ này cần nhiều điện đến nỗi kế hoạch ngừng hoạt động của một số nhà máy điện than đã bị hoãn lại. Theo một số ước tính, nhu cầu chung (về điện) của AI và các công nghệ kỹ thuật số khác sẽ chiếm 20% điện năng tiêu thụ toàn cầu vào năm 2030.

Một bức ảnh không đề ngày chụp cho thấy lực lượng an ninh đứng bên ngoài cổng chính đóng kín của nhà máy điện hạt nhân trên đảo Three Mile gần Harrisburg, Pennsylvania. Nhà máy đã bị đóng cửa sau sự cố nóng chảy một phần lõi lò phản ứng vào tháng 3 năm 1979. Gần đây, Microsoft đã ký một thỏa thuận kéo dài 20 năm với nhà máy này, dự kiến sẽ hoạt động trở lại vào năm 2028. (Ảnh AP/Paul Vathis)

Những tác động nguy hiểm

Việc AI ngốn năng lượng rất quan trọng nhưng nó không phản ánh toàn bộ tác động của AI đến môi trường. Các kênh xã hội và chính trị mà qua đó AI tác động đến hành tinh còn thâm hiểm hơn nhiều, và có thể nói là, gây hậu quả nghiêm trọng hơn cho tương lai nhân loại.

Tại Phòng thí nghiệm Kinh doanh, Phát triển bền vững và Công nghệ thuộc Đại học British Columbia, chúng tôi chuyên đánh giá các phương pháp chính trị và xã hội mà qua đó công nghệ số ảnh hưởng đến môi trường.

Trong bài báo mới xuất bản của chúng tôi, “Trí tuệ nhân tạo có làm lệch nhận thức về các thách thức môi trường không?”, tôi và các sinh viên của mình lập luận rằng AI thay đổi cách con người nhìn nhận về các thách thức môi trường theo những hướng làm lu mờ trách nhiệm giải trình của các thực thể quyền lực, phớt lờ các cộng đồng bị gạt ra ngoài lề, thúc đẩy các giải pháp thận trọng và từng bước một vốn trễ nhịp nghiêm trọng so với tiến độ cần thiết để ngăn chặn các cuộc khủng hoảng môi trường.

Chúng tôi đã dùng cùng một bộ câu hỏi để hỏi bốn chatbot về các vấn đề, nguyên nhân, hậu quả và giải pháp cho chín thách thức môi trường. Chúng tôi phát hiện bằng chứng về những thiên lệch có hệ thống trong phản hồi của chúng. Đáng chú ý nhất, các chatbot tránh đề cập đến các giải pháp triệt để cho các thách thức môi trường. Chúng có thiên hướng đề xuất các giải pháp kết hợp giữa thay đổi kinh tế, xã hội hoặc chính trị mềm dẻo, chẳng hạn như đẩy mạnh triển khai các công nghệ bền vững và nâng cao nhận thức cũng như giáo dục cộng đồng.

Chatbot của OpenAI và Anthropic (ChatGPT và Claude – ND) tỏ ra miễn cưỡng khi thảo luận về các vấn đề xã hội, văn hóa và kinh tế rộng lớn hơn vướng mắc trong các thách thức môi trường. Ví dụ, thuật ngữ “công lý môi trường” gần như không xuất hiện trong hầu hết các phản hồi. Chúng cũng tránh đề cập đến việc xóa bỏ chủ nghĩa thực dân hoặc xem xét lại tăng trưởng kinh tế vô hạn như các giải pháp cho những thách thức (môi trường) này.

Chatbot có thể được lập trình để tránh nêu ra các vấn đề xã hội, văn hóa và kinh tế rộng lớn hơn liên quan đến các thách thức về môi trường. (Shutterstock)

Sự thiên lệch của AI

Sự thiên lệch cũng tồn tại ngay trong việc chatbot nhìn nhận ai là người có trách nhiệm hoặc dễ bị tổn thương trước các thách thức môi trường. Các chatbot mà chúng tôi nghiên cứu có xu hướng đổ lỗi cho chính phủ về các thách thức môi trường nhiều hơn là doanh nghiệp hoặc tổ chức tài chính. Tương tự, mặc dù tính dễ bị tổn thương của các nhóm người bản địa trước biến đổi khí hậu và mất đa dạng sinh học thường được đề cập, tính dễ bị tổn thương của người da đen và phụ nữ trước những thách thức này lại ít được quan tâm.

Tất cả những điều này đặc biệt đáng lo ngại khi việc các nhà giáo dục, sinh viên, nhà hoạch định chính sách và lãnh đạo doanh nghiệp dùng AI để hiểu và ứng phó với các thách thức về môi trường ngày càng phổ biến. Chatbot trình bày thông tin như kiểu lời sấm truyền, thường là một khung văn bản duy nhất được viết bằng giọng có thẩm quyền và được hiểu như bản tổng hợp tất cả kiến thức số hóa.

Nếu người dùng AI tiếp nhận văn bản này mà thiếu tư duy phản biện, họ có nguy cơ đi đến những kết luận làm lan truyền quan niệm thiên lệch về các thách thức môi trường và củng cố những nỗ lực kém hiệu quả trong việc ngăn chặn khủng hoảng sinh thái.

Trong tương lai gần, vấn đề thiên lệch trong AI có vẻ sẽ càng tồi tệ hơn khi OpenAI và các công ty AI khác cân nhắc việc tích hợp quảng cáo để tạo ra doanh thu cần thiết để huấn luyện các mô hình ngôn ngữ lớn mới hơn và phức tạp hơn.

Mặc dù vẫn chưa rõ quảng cáo sẽ trông như thế nào khi được tích hợp vào ChatGPT, nhưng không khó để hình dung ra một thế giới mà những người “tốt bụng” tại ExxonMobil hoặc Shell sẽ mang đến cho bạn mô tả về biến đổi khí hậu và các giải pháp liên quan.

Tác giả