NHỮNG NGƯỜI CHÂU PHI ĐẦU TIÊN THAM DỰ THẾ VẬN HỘI
LÀ AI? CHUYỆN ỒN ÀO VỀ HAI VẬN ĐỘNG VIÊN CHẠY MARATHON NĂM 1904
 |
| Những người dự thi marathon Olympic năm 1904 Len Tau (trái) và Jan Mashiani đến từ Nam Phi. Bảo tàng Lịch sử Missouri |
Những người châu Phi đầu tiên thi đấu tại Thế vận hội Olympic hiện đại là ai? Câu trả lời cho câu hỏi đó nằm sau câu chuyện đáng ngạc nhiên về cuộc chạy marathon năm 1904 – và vạch trần lịch sử phân biệt chủng tộc và chủ nghĩa da trắng thượng đẳng vốn là đặc điểm của Thế vận hội thời kỳ đầu.
Thế vận hội Olympic hiện đại đầu tiên được tổ chức vào năm 1896 tại Hy Lạp. Đây là thời kỳ đỉnh cao của chủ nghĩa thực dân châu Âu và không có ghi chép nào về việc người châu Phi tham gia. Chỉ sau chiến tranh thế giới thứ hai, vào cuối những năm 1940, các nước châu Phi mới bắt đầu tham gia phong trào Olympic với số lượng đáng kể, khi nền độc lập của châu Phi bắt đầu được xác lập.
Thực tế là có,
dù ít người biết, đó là chuyện về hai
vận động viên chạy bộ da đen người Nam Phi đã tham gia Thế vận hội do Hoa Kỳ lần đầu đăng cai, tại St Louis vào năm 1904. Họ là Jan Mashiani và
Len Taunyane (Tau), những người đã xuất hiện cùng một vận động viên chạy bộ da trắng người Nam Phi –
BW Harris – trong chương trình chạy marathon Olympic. (Một đội kéo co người Boer từ Nam Phi cũng đã tham gia Thế vận hội năm đó.)
Một bức ảnh của Mashiani và Tau được lưu giữ tại bảo tàng của Hiệp hội Lịch sử Missouri, nơi đã hoán chuyển tên của họ trong chú thích, khiến hai người đàn ông này bị gán nhầm danh tính trong nhiều thập kỷ.
 |
| Bảo tàng Lịch sử Missouri |
Mashiani và Tau không chính thức đại diện cho Nam Phi tại các môn thi đấu. Bởi vào năm 1904, Nam Phi không phải là (nước) Nam Phi như bây giờ, mà khi đó là một thuộc địa do Anh quản lý. Điều này xảy ra hai năm sau Chiến tranh Nam Phi giữa Anh và hai nước cộng hòa Boer (người Afrikaner gốc Hà Lan) độc lập.
Cả hai bên đều sử dụng người Nam Phi da đen trong nhiều vai trò khác nhau, bao gồm cả việc chạy bộ để đưa ra những thông điệp. Đó là cách Mashiani và Tau có mặt trong câu chuyện – cùng với sự xuất hiện của họ tại một hội chợ thế giới ở St Louis gắn liền với Thế vận hội. Hội chợ bày ra cảnh những “giống người man rợ” cạnh tranh trong các màn biểu diễn thể chất như một phần của triển lãm khoa học và văn hóa quốc tế.
Câu chuyện về Mashiani và Tau đã được ghi chép lại bởi nhà sử học thể thao người Nam Phi Floris
van der Merwe. Từ nghiên cứu này, ta có thể tái hiện câu chuyện
về họ.
Đối với tôi, một nhà sử học thể thao giảng dạy về lịch sử này, việc tái hiện này rất quan trọng.
Chủ nghĩa thực dân đã xóa sổ các hồ sơ về lịch sử và thành tích thể thao của châu Phi. Và lịch sử
Olympic châu
Phi chưa được nghiên cứu rộng rãi như lịch sử Olympic của Hoa Kỳ và châu Âu.
Vì vậy, việc ghi lại lịch sử thể thao châu Phi như thế này là một hành động
quan trọng để giành lại cuộc sống của người da đen - đồng thời thảo luận về những
định kiến xấu xí mà họ phải chịu đựng và vượt qua.
Quay trở lại năm 1904
Thế vận hội Olympic năm 1904 khác xa so với những gì chúng ta sẽ thấy ở
Paris vào năm 2024. Trước tiên, các sự kiện trông khá khác biệt. Một nhà nghiên cứu viết:
Những trò thi đấu vào thời kỳ đầu là sự kết hợp hấp dẫn của các giải đấu kỳ lạ… bao gồm các cuộc thi bơi vượt chướng ngại vật, kéo co, thi khinh khí cầu, đua xe đạp polo và chơi croquet kiểu Mỹ.
Thế vận hội năm 1904 cũng thấm đẫm chủ nghĩa phân biệt chủng tộc và phản
ánh nền văn hóa ưu sinh thời bấy giờ. Thế vận hội St Louis đã tổ chức Hội chợ Thế giới St Louis, nơi tổ chức nhiều cuộc thi khác nhau cho người bản địa ở các châu lục khác nhau,
dưới tên gọi Những Ngày Nhân chủng học.
Van der Merwe viết rằng trong khi cuộc chạy marathon Olympic được
lên lịch vào ngày 30 tháng 8, thì "các sự kiện thể thao dành cho người man rợ" được
lên kế hoạch vào ngày 11 và 12 tháng 8:
Cảnh tượng độc đáo nơi những người đàn ông cố tình ném đá vào nhau là một trong những nét đặc trưng tại cuộc thi thể thao… nơi tất cả các 'bộ lạc man rợ' tại Hội chợ Thế giới sẽ cùng tranh tài.
Trước khi tham gia cuộc thi marathon Olympic, Jan Mashiani (được các quan
chức gọi là “Yamasani” vì họ không thể phát âm tên của anh) và Len Tau (được gọi
là “Lentauw”) đã tham gia vào “sự kiện thể thao dành cho những kẻ man rợ” này.
Bên cạnh cuộc chiến ném đá, còn có ném lao để tăng độ chính xác, leo cây, ném
bóng chày và nhiều môn thể thao điền kinh khác bao gồm cuộc đua một dặm (1,6
km) mà họ tham gia.
Họ đã làm như vậy như một phần của Triển lãm Chiến tranh Nam Phi tại hội chợ.
Cả hai rất có thể đã là người đưa tin cho người Boer trong chiến tranh. Van der
Merwe trích dẫn một tài khoản về sự kiện một dặm:
Ngay từ đầu, Lentauw đã đạt tốc độ hủy diệt cho vòng đầu tiên, chạy như một vận động viên chuyên nghiệp lão luyện, theo sau là người đồng hương của mình. Mặc dù dẫn trước 20 yard, anh vẫn liên tục nhìn lại và mất đi khoảng cách quý giá trong quá trình này. Cuối cùng, anh đã bị một người Syria và một người Ấn Độ vượt qua ở đoạn đường cuối.
Mashiani và Tau
Mashiani và Tau rất có thể là người dân tộc Tswana của Nam Phi. Nhưng người Zulu của đất nước này được biết đến nhiều hơn trên trường quốc
tế. Theo Van der Merwe, đến ngày 14 tháng 8, có thông tin cho rằng các hồ sơ
đăng ký tham gia marathon Olympic đã được nhận từ, trong số những nơi khác,
Zululand.
Van der Merwe tin rằng họ đã được người Boer dưới quyền Tướng Piet Cronje sử dụng trong cuộc chiến ở Nam Phi để truyền tin – đó là lý do tại sao họ có thể di chuyển với tốc độ nhanh trong thời gian dài. Ông phản đối các báo cáo trên báo St Louis Post-Dispatch rằng “Leetouw” và “Yamasani” là những người chạy việc cho quân đội Anh.
 |
| Phái đoàn gồm những người đàn ông Sotho cùng người Boer tại triển lãm hội chợ thế giới. Underwood & Underwood/Graphic House/ Archive Photos/Getty Images |
Ngày nay ở Nam Phi, hành vi sử dụng lời lẽ miệt thị chủng tộc “kaffir” để mô tả người da đen có thể bị pháp luật trừng phạt. Năm 1904, chương trình Olympic chính thức ghi chú “BW Harris; Lentauw, k… người đưa thư; và Yamasani, k… người đưa thư” trên đội hình chạy marathon. Vận động viên chạy bộ da trắng Nam Phi Harris đã tham gia sớm hơn Mashiani và Tau khoảng một tuần, vì vậy có thể anh ta đã thuyết phục họ tham gia.
Cuộc chạy marathon Olympic năm 1904 là một cuộc đua khắc nghiệt dài hơn 40km trong điều kiện rất nóng (32°C) – và còn tệ hơn do bụi ô tô vì chạy trên cùng một đường. Các vận động viên bắt đầu ở hai hàng, Harris ở hàng đầu và Mashiani và Tau ở hàng sau. Harris bỏ cuộc, trong khi Tau về đích thứ 9 và Mashiani về đích thứ 12. Một trong số họ, có nguồn tin cho biết, có thể đã đạt thành tích tốt hơn nếu không bị chó đuổi lạc đường khi chạy trên đoạn đường vắng thuộc cung đường đua.
Đọc thêm: Những câu chuyện về các vận động viên da
đen của Nam Phi cần được khôi phục và kể lại
Mashiani và Tau là hai người bản địa châu Phi đầu tiên tham gia Thế vận hội
Olympic. (Người thứ ba đến từ Nam Phi là Ron Eland, người đủ điều kiện tham gia đội cử tạ Anh năm
1948 trước khi di cư sang Hoa Kỳ và sau đó là Canada.)
Năm 1948, chính phủ Nam Phi đã đưa ra chế độ phân biệt chủng tộc – một hệ thống phát triển riêng biệt do
chính phủ thiểu số da trắng áp đặt. Vì chế độ phân biệt chủng tộc, người Nam
Phi da đen không thể đại diện cho đất nước của họ tại Thế vận hội. Và vì chế độ
phân biệt chủng tộc, đất nước này đã bị cấm tham gia các trò chơi từ năm 1964 đến năm
1992.
Tác giả
 |
| Francois Cleophas |
Phó giáo sư, Đại học Stellenbosch
Tuyên bố công khai
Francois Cleophas không làm việc, tư vấn, sở hữu cổ phần trong hoặc nhận tài trợ từ bất kỳ
công ty hoặc tổ chức nào có thể hưởng lợi từ bài viết này và không có sự trực
thuộc nào ngoài giới chuyên môn của mình.
Huỳnh
Thị Thanh Trúc dịch
Nguồn: Who
were the first Africans at the Olympics? The disturbing story of two 1904
marathon runners, The Conversation, July 21, 2024.
