Hiệp định thương mại TPP: bảy điều cần biết

Hiệp định thương mại TPP: bảy điều cần biết

Shawn Donnan tại Atlanta

Hoa Kỳ, Nhật Bản và 10 nền kinh tế khác thuộc Vành đai Thái Bình Dương, chiếm cho khoảng 40 phần trăm kinh tế toàn cầu, đã đạt được thỏa thuận, vào hôm thứ hai, về điều được gọi là hiệp định thương mại lớn nhất được ký kết ở bất cứ nơi đâu trong hai thập niên qua.

Dưới đây là bảy điều cần biết về Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP).

1. TPP liên quan nhiều đến địa chính trị cũng như về thương mại.

Thường được gọi là "xương sống kinh tế" trong chiến lược "xoay trục" sang châu Á của Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama, mục tiêu của Hoa Kỳ và Nhật Bản là vượt lên trên Trung Quốc, Trung Quốc không nằm trong TPP, và tạo ra một khu vực kinh tế trong Vành đai Thái Bình Dương có khả năng đối trọng với nền kinh tế của Bắc Kinh trong khu vực. Đó cũng là việc viết ra các quy tắc của nền kinh tế toàn cầu thế kỷ 21 dành cho tất cả mọi thứ, từ dòng chảy dữ liệu xuyên biên giới đến cách thức các doanh nghiệp nhà nước được phép cạnh tranh trên trường quốc tế.

Barack Obama (1961-)

"Chúng ta có thể thúc đẩy tăng trưởng thông qua thương mại, đáp ứng được một tiêu chuẩn cao hơn," ông Obama phát biểu tại kỳ họp của Đại hội đồng LHQ vào tuần trước. "Và đó là những gì chúng tôi đang làm thông qua Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương — một hiệp định thương mại bao gồm gần 40 phần trăm nền kinh tế toàn cầu; một hiệp định sẽ mở cửa các thị trường trong khi vẫn bảo vệ quyền lợi của người lao động và bảo vệ môi trường để cho phép duy trì sự phát triển".

2. Trung Quốc không nằm trong TPP. Nhưng điều đó có thể xảy ra vào một ngày nào đó.

Trong khi trong quá khứ TPP đã được bàn luận như là một động thái do Hoa Kỳ dẫn đầu để kiềm chế Trung Quốc, thì quan điểm ở Washington đã dịu lại trong những năm gần đây. Trung Quốc cho biết họ đang theo dõi sự phát triển của TPP một cách thận trọng và cũng tiến hành các cuộc đàm phán thương mại của riêng họ để cạnh tranh với TPP. Nhiều người trong cộng đồng kinh doanh Hoa Kỳ cảm thấy triển vọng thực sự của TPP nằm ở việc mở cửa cho các nước khác tham gia hiệp định, đặc biệt là Trung Quốc.

Các nước thành viên hiện tại là Australia, Brunei, Canada, Chile, Nhật Bản, Malaysia, Mexico, New Zealand, Peru, Singapore, Hoa Kỳ và Việt Nam. Nhưng đã có nhiều nước khác có khả năng gia nhập là các nền kinh tế châu Á như Hàn Quốc, Đài Loan và Philippines, và những nước châu Mỹ Latinh như Colombia.

3. Lồng trong TPP là một hiệp định thương mại tự do giữa hai trong ba nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Nhật Bản và Hoa Kỳ chưa bao giờ ký kết một hiệp định thương mại song phương trước đây. Nhưng khi Nhật Bản tham gia các cuộc đàm phán TPP vào năm 2013, thì họ đã nhanh chóng tiến hành các cuộc đàm phán riêng biệt về tất cả mọi thứ từ việc buôn bán xe ô tô đến việc buôn bán thịt bò, gạo và thịt lợn.

Kết quả là một hiệp định thương mại trên thực tế giữa hai trong ba nền kinh tế lớn nhất thế giới, mà với thời gian, sẽ có nhiều khả năng bãi bỏ các rào cản thương mại giữa hai nước.

Nó cũng sẽ có nhiều khả năng tích hợp nhiều hơn nữa nền kinh tế và chuỗi cung ứng của Nhật Bản vào các nền kinh tế và chuỗi cung ứng ở Bắc Mỹ. Các quy định về hàm lượng nội địa đối với xe ô tô và phụ tùng xe hơi, một trong những khúc xương cuối cùng của sự bất đồng đã được khắc phục. Điểm này đối lập các nhà sản xuất phụ tùng ở Canada và Mexico, những nước phát triển mạnh dưới thời của Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ nay đã 20 năm, với các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản, mặc dù đã hiện diện đáng kể ở Bắc Mỹ nhưng vẫn có các chuỗi cung ứng vươn ra các nước ngoài TPP như Trung Quốc và Thái Lan.

4. Đây sẽ là một hiệp định then chốt đối với Shinzo Abe, Thủ tướng Nhật Bản.

Shinzo Abe (1954-)

Để thử nghiệm và đảm bảo TPP, ông Abe đã buộc phải bắt tay với một số đối tác chính trị quyền lực trong nền chính trị của Nhật Bản, bao gồm nhóm vận động nông nghiệp. Tuy nhiên, ông luôn lập luận rằng nó sẽ giúp Nhật Bản tiến hành những cải cách rất cần thiết về mặt cấu trúc để thúc đẩy tiềm năng tăng trưởng kinh tế.

Đó chắc chắn là điều mà ông ấy cần. Tổng sản phẩm quốc nội của Nhật Bản co lại ở mức 1,2 phần trăm năm trong quý hai của năm nay và các dữ liệu cho thấy trong quý ba sẽ không có điều gì tốt hơn, làm cho Nhật Bản trượt dài vào suy thoái kỹ thuật.

5. TPP còn gây nhiều tranh cãi trong nhiều nước thành viên.

Tom Mulcair (1954-)

Trong chiến dịch tranh cử hiện nay ở Canada, các cuộc đàm phán về TPP là một trong những điểm chính của cuộc tranh luận kinh tế. Đó là vấn đề. Trong vòng loại cuộc đua giữa ba bên với triển vọng ngang nhau về mặt thống kê, Tom Mulcair, chủ tịch Đảng Dân chủ mới (NDP), hứa hẹn sẽ từ bỏ TPP nếu đảng của ông chiến thắng vào ngày 19 tháng 10.

"Đảng NDP, khi thành lập chính phủ vào ngày 19 tháng 10, sẽ không bị ràng buộc bởi hiệp định bí mật này mà [Thủ tướng Stephen] Harper đã đàm phán," ông nói.

Nhưng Canada cũng không phải là nơi duy nhất mà TPP gây tranh cãi.

Stephen Harper (1959-)

Tại Hoa Kỳ, Úc và các nước khác, phe đối lập đã chộp lấy một điều khoản cho phép các công ty nước ngoài thách thức quyết định của các chính phủ trước các hội đồng trọng tài quốc tế. Tại Úc, vấn đề trở nên đặc biệt nhạy cảm kể từ khi hãng thuốc lá khổng lồ Philip Morris khởi kiện chính phủ Úc về một hiệp định đầu tư không rõ ràng với Hồng Kông đối với quy định về bao bì thuốc lá đơn giản của Canberra.

Hoa Kỳ đã đồng ý cắt bỏ mặt hàng thuốc lá và các quy định liên quan đến y tế công cộng ra khỏi hệ thống tranh chấp đầu tư của TPP. Nhưng đó không phải là vấn đề tranh cãi duy nhất.

6. TPP chỉ hấp dẫn đối với vấn đề thao túng tiền tệ...

Trong số những vấn đề gây ra nhiều tranh cãi nhất tại Hoa Kỳ là vấn đề tiền tệ và vấn đề phá giá cạnh tranh.

Với một cái nhìn cảnh giác về một đồng Yen yếu và sự cạnh tranh từ Toyota và các hãng khác, ngành công nghiệp ô tô Hoa Kỳ và những người ủng hộ họ trong Quốc hội đã thúc đẩy TPP đưa vào một lệnh cấm mang tính chấp hành về vấn đề thao túng tiền tệ.

Và bây giờ khởi đầu các cuộc chiến khác của TPP. 

Điều đó không có khả năng là một phần chính thức của TPP. Nhưng theo những người theo sát các cuộc thảo luận, thì các bộ trưởng tài chính và thống đốc ngân hàng trung ương từ các nước TPP đã thỏa thuận về một hiệp định song song, theo đó cam kết không tham gia vào các chính sách phá giá cạnh tranh để làm lợi cho các nhà xuất khẩu của mình.

Tất cả các nước TPP đều là thành viên của IMF và nhiều nước còn là thành viên của G20, mỗi nước đều có những quy định riêng về vấn đề thao túng tiền tệ. Nhưng những người theo sát các cuộc thảo luận nhấn mạnh là các quy định này sẽ có mức tiêu chuẩn cao hơn và có những quy định về các cuộc tham vấn riêng biệt và thường xuyên.

Tuy nhiên, không có nước TPP nào sẵn sàng thực thi những cam kết pháp lý ấy thông qua các biện pháp trừng phạt thương mại, một trong những yêu cầu then chốt của ngành công nghiệp ô tô và những người ủng hộ họ.

7. TPP sẽ có đột phá mới về các tiêu chuẩn môi trường và lao động cho các hiệp định thương mại.

Kể từ năm 2007, Hoa Kỳ đã được yêu cầu đưa vào thảo luận các nội dung về tiêu chuẩn môi trường và lao động trong các cuộc đàm phán thương mại của họ. Nhưng lần đầu tiên, TPP sẽ buộc những cam kết pháp lý ấy phải có tính chấp hành và có khả năng trừng phạt thương mại nếu chúng không được đáp ứng.

Nhiều nhà hoạt động môi trường vẫn còn hoài nghi, nhưng Hoa Kỳ nhấn mạnh rằng TPP sẽ giúp làm giảm nạn buôn bán các loài động vật có nguy cơ bị tuyệt chủng và giải quyết nhiều vấn đề khác như việc đánh bắt thái quá hải sản của các nước TPP. Nếu các nước không tuân thủ các cam kết của họ thì Washington sẽ sử dụng hiệp định để nhắc nhở họ.

Các quy định mới về lao động trong TPP cũng sẽ thúc đẩy những thay đổi lớn về thực hành ở những nước như Malaysia và Việt Nam.

Để tham gia vào TPP, những quốc gia trên sẽ phải chứng minh việc họ tuân thủ các tiêu chuẩn của Tổ chức Lao động quốc tế.

Các nước TPP được yêu cầu phải có mức lương tối thiểu. Họ cũng buộc phải bãi bỏ những cách thực hành hiện nay dẫn đến việc lao động cưỡng bức, chẳng hạn như người sử dụng lao động thu giữ hộ chiếu của người lao động nhập cư và thu phí tuyển dụng đặc biệt, những việc có thể đẩy người lao động tức thì thành con nợ. Ở Việt Nam, chính phủ phải cho phép người lao động tự do hơn trong việc tổ chức các nghiệp đoàn và cho phép thành lập tổ chức cạnh tranh với liên đoàn lao động duy nhất hiện nay của chính quyền.

Shawn Donnan

Huỳnh Thiện Quốc Việt dịch

Nguồn: TPP trade deal: seven things you need to know, Financial Times, October 5, 2015.