Hiệp định thương mại TPP: bảy điều cần biết
Shawn Donnan tại Atlanta
Hoa Kỳ, Nhật Bản và 10 nền
kinh tế khác thuộc Vành đai Thái Bình Dương, chiếm cho khoảng 40 phần trăm
kinh tế toàn cầu, đã đạt được thỏa thuận, vào hôm thứ hai, về điều được gọi là hiệp
định thương mại lớn nhất được ký kết ở bất cứ nơi đâu trong hai thập niên qua.
Dưới đây là bảy điều cần
biết về Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP).
1. TPP liên quan nhiều đến địa chính trị cũng như về thương mại.
Thường được gọi là "xương sống kinh tế" trong chiến
lược "xoay trục" sang châu Á của Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama, mục
tiêu của Hoa Kỳ và Nhật Bản là vượt lên trên Trung Quốc, Trung Quốc không nằm
trong TPP, và tạo ra một khu vực kinh tế trong Vành đai Thái Bình Dương có khả
năng đối trọng với nền kinh tế của Bắc Kinh trong khu vực. Đó cũng là việc viết
ra các quy tắc của nền kinh tế toàn cầu thế kỷ 21 dành cho tất cả mọi thứ, từ
dòng chảy dữ liệu xuyên biên giới đến cách thức các doanh nghiệp nhà nước được
phép cạnh tranh trên trường quốc tế.
Barack Obama (1961-) |
"Chúng ta có thể thúc đẩy tăng trưởng thông qua thương mại, đáp ứng được
một tiêu chuẩn cao hơn," ông Obama phát biểu tại kỳ họp của Đại hội
đồng LHQ vào tuần trước. "Và đó là
những gì chúng tôi đang làm thông qua Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương —
một hiệp định thương mại bao gồm gần 40 phần trăm nền kinh tế toàn cầu; một
hiệp định sẽ mở cửa các thị trường trong khi vẫn bảo vệ quyền lợi của người lao
động và bảo vệ môi trường để cho phép duy trì sự phát triển".
2. Trung Quốc không nằm trong TPP. Nhưng điều đó có thể xảy ra vào một ngày nào đó.
Trong khi trong quá khứ TPP
đã được bàn luận như là một động thái do Hoa Kỳ dẫn đầu để kiềm chế Trung
Quốc, thì quan điểm ở Washington đã dịu lại trong những năm gần đây. Trung Quốc
cho biết họ đang theo dõi sự phát triển của TPP một cách thận trọng và cũng tiến hành các cuộc đàm phán thương mại của riêng họ để cạnh tranh với TPP. Nhiều người
trong cộng đồng kinh doanh Hoa Kỳ cảm thấy triển vọng thực sự của TPP nằm ở
việc mở cửa cho các nước khác tham gia hiệp định, đặc biệt là Trung Quốc.
Các nước thành viên hiện tại
là Australia, Brunei, Canada, Chile, Nhật Bản, Malaysia, Mexico, New Zealand,
Peru, Singapore, Hoa Kỳ và Việt Nam. Nhưng đã có nhiều nước khác có khả năng
gia nhập là các nền kinh tế châu Á như Hàn Quốc, Đài Loan và Philippines, và
những nước châu Mỹ Latinh như Colombia.
3. Lồng trong TPP là một hiệp định thương mại tự do giữa hai trong ba nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Nhật Bản và Hoa Kỳ chưa bao
giờ ký kết một hiệp định thương mại song phương trước đây. Nhưng khi Nhật Bản
tham gia các cuộc đàm phán TPP vào năm 2013, thì họ đã nhanh chóng tiến hành
các cuộc đàm phán riêng biệt về tất cả mọi thứ từ việc buôn bán xe ô tô đến
việc buôn bán thịt bò, gạo và thịt lợn.
Kết quả là một hiệp định
thương mại trên thực tế giữa hai trong ba nền kinh tế lớn nhất thế giới, mà với
thời gian, sẽ có nhiều khả năng bãi bỏ các rào cản thương mại giữa hai nước.
Nó cũng sẽ có nhiều khả năng
tích hợp nhiều hơn nữa nền kinh tế và chuỗi cung ứng của Nhật Bản vào các nền
kinh tế và chuỗi cung ứng ở Bắc Mỹ. Các quy định về hàm lượng nội địa đối với
xe ô tô và phụ tùng xe hơi, một trong những khúc xương cuối cùng của sự bất
đồng đã được khắc phục. Điểm này đối lập các nhà sản xuất phụ tùng ở Canada và
Mexico, những nước phát triển mạnh dưới thời của Hiệp định Thương mại Tự do Bắc
Mỹ nay đã 20 năm, với các nhà sản xuất ô tô Nhật Bản, mặc dù đã hiện diện đáng
kể ở Bắc Mỹ nhưng vẫn có các chuỗi cung ứng vươn ra các nước ngoài TPP như
Trung Quốc và Thái Lan.
4. Đây sẽ là một hiệp định then chốt đối với Shinzo Abe, Thủ tướng Nhật Bản.
Shinzo Abe (1954-) |
Để thử nghiệm và đảm bảo
TPP, ông Abe đã buộc phải bắt tay với một số đối tác chính trị quyền lực trong
nền chính trị của Nhật Bản, bao gồm nhóm vận động nông nghiệp. Tuy nhiên, ông
luôn lập luận rằng nó sẽ giúp Nhật Bản tiến hành những cải cách rất cần thiết
về mặt cấu trúc để thúc đẩy tiềm năng tăng trưởng kinh tế.
Đó chắc chắn là điều mà ông
ấy cần. Tổng sản phẩm quốc nội của Nhật Bản co lại ở mức 1,2 phần trăm năm
trong quý hai của năm nay và các dữ liệu cho thấy trong quý ba sẽ không có điều
gì tốt hơn, làm cho Nhật Bản trượt dài vào suy thoái kỹ thuật.
5. TPP còn gây nhiều tranh cãi trong nhiều nước thành viên.
Tom Mulcair (1954-) |
Trong chiến dịch tranh cử
hiện nay ở Canada, các cuộc đàm phán về TPP là một trong những điểm chính của
cuộc tranh luận kinh tế. Đó là vấn đề. Trong vòng loại cuộc đua giữa ba bên với triển vọng ngang nhau về mặt thống kê, Tom Mulcair, chủ tịch Đảng Dân chủ mới
(NDP), hứa hẹn sẽ từ bỏ TPP nếu đảng của ông chiến thắng vào ngày 19 tháng 10.
"Đảng NDP, khi thành lập chính phủ vào ngày 19 tháng 10, sẽ không bị
ràng buộc bởi hiệp định bí mật này mà [Thủ tướng Stephen] Harper đã đàm phán,"
ông nói.
Nhưng Canada cũng không phải
là nơi duy nhất mà TPP gây tranh cãi.
Stephen Harper (1959-) |
Tại Hoa Kỳ, Úc và các nước khác,
phe đối lập đã chộp lấy một điều khoản cho phép các công ty nước ngoài thách
thức quyết định của các chính phủ trước các hội đồng trọng tài quốc tế. Tại Úc,
vấn đề trở nên đặc biệt nhạy cảm kể từ khi hãng thuốc lá khổng lồ Philip Morris
khởi kiện chính phủ Úc về một hiệp định đầu tư không rõ ràng với Hồng Kông đối
với quy định về bao bì thuốc lá đơn giản của Canberra.
Hoa Kỳ đã đồng ý cắt bỏ mặt
hàng thuốc lá và các quy định liên quan đến y tế công cộng ra khỏi hệ thống
tranh chấp đầu tư của TPP. Nhưng đó không phải là vấn đề tranh cãi duy nhất.
6. TPP chỉ hấp dẫn đối với vấn đề thao túng tiền tệ...
Trong số những vấn đề gây ra
nhiều tranh cãi nhất tại Hoa Kỳ là vấn đề tiền tệ và vấn đề phá giá cạnh tranh.
Với một cái nhìn cảnh giác
về một đồng Yen yếu và sự cạnh tranh từ Toyota và các hãng khác, ngành công
nghiệp ô tô Hoa Kỳ và những người ủng hộ họ trong Quốc hội đã thúc đẩy TPP đưa
vào một lệnh cấm mang tính chấp hành về vấn đề thao túng tiền tệ.
Và bây giờ khởi đầu các cuộc
chiến khác của TPP.
Điều đó không có khả năng là
một phần chính thức của TPP. Nhưng theo những người theo
sát các cuộc thảo luận, thì các bộ trưởng tài chính và thống đốc ngân hàng
trung ương từ các nước TPP đã thỏa thuận về một hiệp định song song, theo đó
cam kết không tham gia vào các chính sách phá giá cạnh tranh để làm lợi cho các
nhà xuất khẩu của mình.
Tất cả các nước TPP đều là
thành viên của IMF và nhiều nước còn là thành viên của G20, mỗi nước đều có
những quy định riêng về vấn đề thao túng tiền tệ. Nhưng những người theo sát
các cuộc thảo luận nhấn mạnh là các quy định này sẽ có mức tiêu chuẩn cao hơn
và có những quy định về các cuộc tham vấn riêng biệt và thường xuyên.
Tuy nhiên, không có nước TPP
nào sẵn sàng thực thi những cam kết pháp lý ấy thông qua các biện pháp trừng
phạt thương mại, một trong những yêu cầu then chốt của ngành công nghiệp ô tô
và những người ủng hộ họ.
7. TPP sẽ có đột phá mới về các tiêu chuẩn môi trường và lao động cho các hiệp định thương mại.
Kể từ năm 2007, Hoa Kỳ đã
được yêu cầu đưa vào thảo luận các nội dung về tiêu chuẩn môi trường và lao
động trong các cuộc đàm phán thương mại của họ. Nhưng lần đầu tiên, TPP sẽ buộc
những cam kết pháp lý ấy phải có tính chấp hành và có khả năng trừng phạt
thương mại nếu chúng không được đáp ứng.
Nhiều nhà hoạt động môi
trường vẫn còn hoài nghi, nhưng Hoa Kỳ nhấn mạnh rằng TPP sẽ giúp làm giảm nạn
buôn bán các loài động vật có nguy cơ bị tuyệt chủng và giải quyết nhiều vấn đề
khác như việc đánh bắt thái quá hải sản của các nước TPP. Nếu các nước không
tuân thủ các cam kết của họ thì Washington sẽ sử dụng hiệp định để nhắc nhở họ.
Các quy định mới về lao động
trong TPP cũng sẽ thúc đẩy những thay đổi lớn về thực hành ở những nước như
Malaysia và Việt Nam.
Để tham gia vào TPP, những
quốc gia trên sẽ phải chứng minh việc họ tuân thủ các tiêu chuẩn của Tổ chức
Lao động quốc tế.
Các nước TPP được yêu cầu
phải có mức lương tối thiểu. Họ cũng buộc phải bãi bỏ những cách thực hành hiện
nay dẫn đến việc lao động cưỡng bức, chẳng hạn như người sử dụng lao động thu
giữ hộ chiếu của người lao động nhập cư và thu phí tuyển dụng đặc biệt, những việc
có thể đẩy người lao động tức thì thành con nợ. Ở Việt Nam, chính phủ phải cho
phép người lao động tự do hơn trong việc tổ chức các nghiệp đoàn và cho phép
thành lập tổ chức cạnh tranh với liên đoàn lao động duy nhất hiện nay của chính quyền.
Shawn Donnan
Huỳnh Thiện Quốc Việt dịch
Nguồn: TPP trade deal: seven things you need
to know, Financial Times,
October 5, 2015.